Boekverslag : Anoniem, - Mariken Van Nieumeghen
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 1747 woorden.

Mariken van Nieumeghen werd geschreven tussen 1485 en 1510. Het mirakelspel (gedramatiseerde legende met wonderbaarlijke gebeurtenissen) Mariken van Nieumeghen kan men beschouwen als een overgangswerk tussen de Middeleeuwen en de nieuwe cultuur van de renaissance. Enerzijds heeft het rederijkerskenmerken, zoals het godsdienstig-moraliserende karakter, enkele ingelaste rondelen en een ingelast refrein over de “konste retorijke”. Ook komt er een refrein in voor over de miskenning van de werkelijke rederijkerskunstenaar. Tevens is er hier afwisselend proza en poëzie: Dit komt alleen voor bij rederijkerstoneel. Anderzijds zijn de personen uit het stuk geen “typen”, zoals in de Middeleeuwse cultuur, maar de personen zijn getekend met een sterk sprekend persoonlijk karakter en psychologische ontwikkeling. Talrijke scènes doen heel realistisch aan, wat bij de overige rederijkerstukken maar zelden het geval is. Ook de vrij grove volkstaal is ongewoon voor de geestelijke literatuur van de rederijkers.
De schrijver van Mariken van Nieumeghen is onbekend. Op grond van het Brabantse taalgebruik met Vlaamse accenten, de kennelijke vertrouwdheid van de schrijver met Antwerpen en de onbekendheid van de schrijver met de topografische situatie rond Nijmegen, is het waarschijnlijk dat het geschreven is door een schrijver uit Antwerpen, waarschijnlijk een rederijker.
Ik heb de 15e druk uit 1978 gelezen, uitgegeven door Malmberg Den Bosch. De tekstbezorger is Dr. G.P.M. Knuvelder.

Inhoud

Proloog: Hertog Arend van Gelre is door zoon Adolf gevangen gezet te Grave. Mariken (een weeskind) doet het huishouden bij oom Gijsbrecht (een vrome priester); ze woont drie mijl van Nijmegen af.
Op de wekelijkse marktdag stuurt Gijsbrecht Mariken naar Nijmegen om daar inkopen te gaan doen. Als ze niet voor het donker thuis zou kunnen komen, zou ze bij haar tante de nacht door moeten brengen van haar oom. Nadat ze boodschappen gedaan had, merkt Mariken dat ze niet op tijd thuis meer kon komen en gaat naar haar tante. Haar tante heeft op dat moment ruzie gemaakt met een aantal andere vrouwen over de politiek (ze steunt de jonge hertog Adolf). Als Mariken bij haar aankomt, reageert de tante op haar af en noemt Mariken een slet en beschuldigt haar van de verleiding van haar oom. Mariken loopt helemaal overstuur weg en besluit in het struikgewas buiten de stad te gaan slapen en in haar wanhoop besluit ze zich toe te vertrouwen aan de duivel of aan God, het is haar dan om het even.
Moenen (de duivel) verschijnt dan aan haar en belooft haar de 7 ware kunsten, namelijk retorica, musica, logica, grammatica, geometrie, aritmetica en astronomia, en alle talen van de wereld te leren, als ze met hem meegaat. Ze moet wel van haar naam afzien (haar nieuwe naam wordt Emmeken, want ze wil de eerste letter van haar naam behouden) en beloven dat ze nooit meer een kruisteken maakt. Mariken stemt in haar verwarring toe. Een en ander heeft te maken met de voorstelling die men zich in de middeleeuwen maakte van de duivel: deze had altijd een lichaamsgebrek - "Moenen metten eenen ooghe" - was bang om de naam van God of Maria te horen (dus de naam Mariken moest veranderd worden). Moenen en Emmeken gaan dan naar ‘s Hertogenbosch, waar ze enkele dagen doorbrengen. Oom Gijsbrecht is ondertussen ongerust geworden en hij bezoekt haar tante, in de hoop Mariken te vinden. Dan is er een politieke omwenteling: Graaf Arend komt vrij, en Mariken’s tante pleegt uit woede zelfmoord.

Emmeken en Moenen gaan vervolgens naar Antwerpen en verblijven in herberg 'De Gulden Boom'. Emmeken wordt gevraagd om een refrein voor te dragen (met de 'stockregel': 'Door d'onkonstige gaat die konste verloren') aan een stel drinkebroers. Na dit refrein zorgde Moenen ervoor dat er iemand doodgestoken werd in het gedrang, om zo meer zielen voor Lucifer te winnen. Jarenlang leidden Emmeken en Moenen een zondig leven en sterven veel mensen als gevolg hiervan. Na zeven jaar (let op de symboliek van het getal, evenals in de Marialegende Beatrijs) gaan ze terug naar Nijmegen. Emmeken ziet een wagenspel, hoewel Moenen liever niet wil dat ze ernaar kijkt, omdat hij bang is dat ze spijt krijgt van haar daden. Het is een wagenspel, waarin de advocaat van Lucifer Masscheroen een beroep doet op Gods rechtvaardigheid en waaruit blijkt dat als een zondaar oprecht berouw toont, zijn zonden (hoe erg ook) vergeven worden.
Emmeken krijgt berouw na het bekijken van dit wagenspel en wil niets meer met Moenen te maken hebben. Moenen wordt woedend en tilt haar boven de toppen van de huizen en werpt haar naar beneden. Emmeken breekt al haar botten, maar wordt gevonden door haar oom Gijsbrecht die naar haar toe snelt en haar beschermt tegen de duivel met gebeden.
Mariken gaat met haar oom weer vroom leven en vraagt om absolutie bij alle priesters in en om Nijmegen, maar die durven haar na haar onmenselijke zonden niet absolutie te schenken
Ze gaat vervolgens naar de bisschop in Keulen, die hen door verwijst naar de paus in Rome.
Na een zware reis naar Rome besluit de paus als boetedoening haar drie zware ijzeren ringen te laten dragen, die afvallen als God het haar vergeven zou hebben. Mariken wordt non in een klooster in Maastricht, waar haar ringen twee jaar voor haar dood van haar hals en handen zouden afvallen, omdat God het haar vergeven had.

Personages

Mariken is de hoofdpersoon van dit boek. Zij is een jong, vroom, zuiver, maagdelijk en naïef meisje, dat mede door toedoen van haar tante een heks wordt en met de duivel gaat samenleven. Belust op kennis en verward door de ruzie met haar tante sloot ze een verbond met de duivel. Ze heeft een band met Maria; ze is naar haar vernoemd en bad dagelijks tot haar, met uitzondering van de periode met de duivel. Aan het eind van het verhaal doet ze berouwvol boete en gaat ze het klooster in. Ze is een rond karakter, want ze maakt karakterontwikkeling door.
Gijsbrecht is de oom van Mariken en heeft haar opgevangen na de dood van zijn zuster. Hij is een deugdzame, bezorgde, diep gelovige, duivelbezwerende priester, die Mariken in haar tijden van nood bijstaat. Hij maakt met haar de reis naar Keulen en Rome. Hij is een vlak karakter.
Moenen is een kwaadaardige, moordlustige, wraakzuchtige, eenogige, geleerde duivel, die Mariken in de tijd dat ze het het moeilijkst heeft, probeert te beïnvloeden. Hij zet mensen aan tot moord en vermoord bijna Mariken aan het eind van verhaal. Hij is een vlak karakter.
De tante van Mariken is een helleveeg, die Mariken tot wanhoop heeft gedreven en haar op die manier aangezet heeft tot het samenleven met de duivel. Ze pleegt zelfmoord om politieke redenen. Ze is een vlak karakter.

Thema

Het thema van “Mariken van Nieumeghen” is dat de zonden van de oprecht berouwvolle zondaar, hoe erg die zonden ook zijn, door god vergeven worden.

Motieven

De motieven van dit verhaal zijn:
- geloof in God (Mariken’s geloof helpt haar erdoorheen)
- berouw (Berouw bij Masscheroen, berouw van Mariken)
- vergiffenis (Mariken moet een lange weg voor vergiffenis doorstaan)
- machteloosheid (Mariken is machteloos bij haar tante, Mariken is machteloos als Moenen haar van grote hoogte naar beneden laat vallen)

Structuur

“Mariken van Nieumeghen” heeft bijna 1150 versregels. Het is opgebouwd uit vijf bedrijven. Het eerste bedrijf loopt van de proloog tot en met versregel 136. Het tweede bedrijf loopt van versregel 137 tot en met versregel 401. De verwikkeling is in het derde bedrijf (versregel 401-728). Het vierde bedrijf (729-892) bevat de climax, namelijk het toneelstuk van Masscheroen. Tenslotte is de ontknoping in het laatste bedrijf (versregel 893-1144).

Vertelsituatie

Het verhaal is verteld in het dramatisch perspectief (?). De personages op het toneel presenteren zich zelf. In de prozafragmenten is er sprake van een auctoriale verteller.

Tijd

De vertelde tijd is ongeveer 33 jaar. Het tijdsverloop is chronologisch. Er zijn echter grote sprongen in de tijd en er is dus sprake van tijdsverdichting.

Plaats

Het verhaal speelt zich vooral af in Nijmegen, Antwerpen en Maastricht. Ook zijn de hoofdpersonen even in Keulen, Rome, Venlo en ‘s Hertogenbosch.

Titelverklaring

“De ware en zeer wonderbaarlijke geschiedenis van Mariken van Nieumeghen die meer dan zeven jaar met de duivel samenwoonde” slaat op de levensgeschiedenis van Mariken, de hoofdpersoon van het boek, die zich hoofdzakelijk afspeelt in Nijmegen.

Motto

Geen.

Stijl

De oorspronkelijke tekst is grotendeels in dichtvorm, met monologen en dialogen; vaak met paarsgewijs rijmschema (aa, bb, cc enz.). Er komen twee rondelen (typisch rederijkersgenres) en een refrein in voor. Ook staan er passages van het wagenspel Masscheroen in de tekst. Prozapassages in de vorm van titels met toelichtingen (vet en cursief) wisselen de teksten in poëzievorm af.



Genre

Mariken van Nieumeghen is een mirakelspel, omdat er wonderen in gebeuren die op gedramatiseerde wijze worden verteld. In dit verhaal kun je twee wonderen ontdekken:
1. Mariken overleeft een val van grote hoogte en haar ijzeren ringen vallen af
2. God vergeeft haar zonden, die zouden kunnen worden bestempeld als de ergste zonden die een mens kan begaan.

Mening

Mariken van Nieumeghen was best een aardig boek. Het had karakterontwikkeling en psychologisch was de tekst te aanvaarden. Ik vond de passage van de zelfmoord van de tante overbodig, maar de auteur had daar waarschijnlijk zijn redenen voor. Er zat best humor in, als Moenen gaat vloeken met betrekking tot lichaamsdelen van Lucifer. De gebruikte volkstaal maakte alles wat luchtiger, wat makkelijker te lezen. Al bij al was het boek gewoon degelijk.


Opmerkingen

Mariken van Nieumeghen was waarschijnlijk oorspronkelijk een prozatekst, geschreven door een ontwikkeld, niet zozeer literair aangelegd man, die goed op de hoogte was van de Gelderse toestanden. Daarna heeft een tweede auteur grote delen proza omgezet in poëzie. De tweede dichter was waarschijnlijk een wat meer artistieke, Antwerpse rederijker.
Andere boeken van deze auteur:

Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen