Boekverslag : Jan Wolkers - Brandende Liefde
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 3771 woorden.
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 3771 woorden.
Titel: Brandende liefde
Auteur: Jan Wolkers
Plaats en jaar van uitgave: Amsterdam, 1997
Aantal hoofdstukken: 30
Aantal bladzijden: 247
Eerste druk: 1981
Motto: "As for the story itself it is true enough to in its essentials. The sustained invention of a really telling lie demands a talent which I do not posses."
Tales of Unrest / Author's Note, JOSEPH CONRAD
Dit betekent denk ik dat veel gebeurtenissen in dit boek op waarheid berusten en de auteur dus voor dit verhaal sterk uit zijn ervaringen geput heeft.
2. Inhoud en opbouw
Genre: Het boek is vooral een psychologische roman, maar ook een beetje een avonturenroman. De karakters worden heel goed uitgewerkt, maar de gebeurtenissen spelen wel een heel belangrijke rol in het verhaal.
Samenvatting
De ikfiguur is student aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Amsterdam. Hij krijgt Franse les van mademoiselle Bonnema. Deze les is gratis, maar haar studenten moeten in ruil daarvoor allerlei klusjes opknappen in haar huis. De oude vader van mademoiselle Bonnema, die bij de ongetrouwde vrouw op zolder woont, lijdt aan de ziekte van Parkinson. In het huis woont ook een violist met zijn beeldschone vrouw Anna. De ikfiguur wordt helemaal verliefd op haar en weet haar zover te krijgen, dat zij voor hem gaat poseren. Na een tijdje wil ze zelfs naakt poseren, maar dan wil ze de ikfiguur wel aan een ketting vastleggen. Als ze even pauzeren, trekt Anna hem boven de gootsteen af.
Met Sinterklaas krijgt de ikfiguur een wollen vest van zijn lerares. Hij vindt het niet mooi en durft zich niet met het vest bij Anna te vertonen. Daarom doet hij het uit en legt hij het op de trap. De vader van mademoiselle Bonnema vindt het daar en neemt het mee. Hij wil het vest niet teruggeven, maar zijn dochter pakt het af en geeft het woedend aan de ikfiguur terug.
In ruil voor woonruimte in het souterrain, gaat de ikfiguur de oude Bonnema verzorgen. Hij blijkt vrij koppig te zijn, maar wordt wat meegaander wanneer de ikfiguur hem zijn wollen vest teruggeeft. Om ervoor te zorgen dat hij zich laat wassen, belooft de ikfiguur dat Anna daarna even zal komen. Dan krijgt hij een idee: hij wil een schilderij van een naakte Anna met de oude man maken. Dit past volgens hem in het thema 'Suzanna en de grijsaard'. In zijn souterrain schildert hij deze situatie 'uit zijn hoofd'. Wanneer Anna zwanger blijkt te zijn, wil hij de twee mensen graag laten poseren.
Uiteindelijk wil Anna wel meewerken, maar vlak voor het 'moment suprème' overlijdt de oude man. De ikfiguur besluit net te doen of er niets aan de hand is, hij zegt dat de man in een diepe slaap is. Hij doet zijn werk zo snel mogelijk. Als Anna weg is, wil de Van Gogh-baard, een medestudent van de ikfiguur, een schets van een naakte overledene maken. Als hij boven komt, moet hij echter overgeven. Als mademoiselle Bonnema hoort dat haar vader overleden is, reageert ze niet geschokt. Ze is wel kwaad omdat de oude man het wollen vest aanheeft. De ikfiguur krijgt het vest weer terug.
Anna moet van mademoiselle Bonnema verhuizen, omdat ze een kind krijgt. Daarom gaat ze nog één keer naar het souterrain om te poseren. Tijdens het poseren wordt haar dochtertje geboren. Mademoiselle Bonnema komt kijken wat er aan de hand is. Ze ziet het schilderij van Suzanna en de grijsaard, dat onafgedekt in de kamer staat. Nu gaat ze helemaal door het lint en de ikfiguur slaat een portret van zichzelf op haar hoofd kapot. Hij bedreigt haar met een broodmes, zodat ze niets tegen de violist zegt. Anna geeft hem een kus en zegt: 'Je hebt me als een man verdedigd'.
Tien jaar later vindt de ikfiguur een rouwkaart in zijn bus, waarin staat dat mademoiselle Bonnema overleden is. Hij is pas terug uit Parijs, de plaats waar hij jaren geleden heeft gestudeerd. Hij belt Anna op om te vragen of ze met hem naar de begrafenis meegaat. Haar dochtertje is inmiddels tien jaar en de violist heeft haar verlaten.
De Van Gogh-baard is ook op de begrafenis. Hij is een echte patser geworden, die zijn oude ideeën over kunst opzij heeft gezet. Hij laat nu zijn schilderijen door zijn assistenten maken.
Na de begrafenis gaan ze naar het huis van mademoiselle Bonnema. Hij heeft namelijk een witte kan geërfd, die hij goed voor zijn stillevens kan gebruiken. Hij schenkt de Van Gogh-baard het wollen vest, dat dankbaar in ontvangst wordt genomen. Anna kleedt zich nog één keer uit in het souterrain. Samen verlaten ze het huis.
Tijd:
Chronologie: Het boek begint in het heden en Mademoiselle Bonnema is net overleden. Dan volgt er een hele lange flashback die bijna het hele boek duurt en die vertelt over zijn tijd bij Mademoiselle Bonnema. Aan het einde van het boek komt het verhaal weer terug in het heden.
De flashback zelf wordt wel geheel chronologisch verteld. De flashback grijpt ongeveer elf jaar terug.
Tijd waarin het verhaal speelt: Een jaartal wordt niet genoemd, maar het is toch al een behoorlijk aantal jaren terug. Er werden nog kolenkachels gebruikt. Als je er rekening mee houdt dat het verhaal gebaseerd is op waargebeurde gebeurtenissen (niet zeker natuurlijk!) van de auteur zal het ergens rond 1960 (?) plaatsgevonden hebben.
Verhaaltijd: Als je alleen de flashback tijd bekijkt, is de verhaaltijd ongeveer een paar maanden tot een jaar. Dat is de tijd dat de hoofdpersoon bij Mademoiselle Bonnema inwoont.
Vertraging: (blz. 218) Een belangrijke vertraging is het moment waarop Anna net haar baby heeft gekregen in het schildersatelier van de hoofdpersoon in de kelder van mademoiselle Bonnema. Die laatste komt (door het gehuil van de baby) naar beneden en wordt helemaal hysterisch als ze eerst Anna daar ziet met haar pasgeboren baby en bijna tegelijkertijd het schilderij ziet van haar dode vader met de blote zwangere Anna erop. Dit is echt te veel voor haar. In een moment ziet ze alle dingen die ze verafschuwt bij elkaar. Ook voor de ikpersoon is de situatie heel vervelend. Hij kan haar hysterische gedrag nu absoluut niet hebben. Duidelijk is ook dat een "normale" relatie tussen hem en Bonnema nu niet meer mogelijk is. Hij bekeek Madamoiselle Bonnema toch wel altijd met haat en liefde, maar op dit moment slaat dat helemaal door naar haat. Misschien is dit ook wel omdat hij toch wel weet dat dit niet goed te praten valt bij haar. Madamoiselle Bonnema wil Anna uit de kelder weghjebben en hem ook. Ze is heel hysterisch aan het gillen. De hoofdpersoon pakt dan het portret dat hij van haar gemaakt heeft en slaat dat over haar hoofd heen. Dan bedreigt hij haar en zegt dat ze nooit aan Anna's man mag vertellen dat de baby in de kelder geboren is i.p.v. boven.
Deze vertraging is zo belangrijk omdat hier alle preutsheid en juist het tegenovergestelde daarvan elkaar ontmoeten. Ineens zijn alle gebeurtenissen en onderlinge relaties in het huis duidelijk voor Mademoiselle Bonnema en ze wordt helemaal gek.
Deze gebeurtenis verwoest de schijn die de hele tijd is opgehouden en daarmee ook alle mogelijkheden voor de hoofdpersoon en Madame Bonnema nog normaal met elkaar om te gaan.
Versnelling: De tien jaar die de hoofdpersoon doorbrengt zonder Mademoiselle Bonnema in zijn leven worden compleet overgeslagen. Ze zijn niet belangrijk voor het verhaal.De versnelling is dus wel belangrijk, het houdt het leven met Mademoiselle Bonnema op de voorgrond.
Ruimte: Het verhaal speelt zich voornamelijk af in Mademoiselle Bonnema's huis (in Amsterdam in de Sarphatistraat).
Je hebt daar verschillende inwoners. Zo heb je Mademoiselle Bonnema's vertrekken (de hoofdpersoon komt eigenlijk bijna alleen maar in haar woonkamer). Het is somber ingericht, de kamers zijn ruim en donker, omdat ze de gordijnen vaak dicht heeft. Boven woont Anna. Haar huis is minder somber ingericht en wat moderner.
Op zolder woont de vader van Mademoiselle Bonnema. Zijn kamer is heel spaarzaam ingericht en is somber. Dan heb je nog de kamers van de hoofdpersoon, in de kelder, daar hangen veel schilderijen en het is er een rotzooi.
Belangenruimte: (blz. 72) Op een gegeven moment wordt de hoofdpersoon samen met een paar andere leerlingen van Mademoiselle er weer eens op uitgestuurd om een klusje voor haar op te knappen. Deze keer moeten ze een grote metalen plaat ophalen die voor de zolderdeur moet komen te staan. Ze is heel bang voor dieven zegt ze en als die proberen om op zolder te komen, dan zal die plaat van de trap af denderen. Waarschijnlijk is die plaat ook om ervoor te zorgen dat de hoofdpersoon daar niet weer gaat rondsnuffelen. Hij was al eens eerder op zolder geweest om iets voor haar te doen en toen vond hij daar een witte kan (die hij later van haar erft). Hij vindt die kan heel mooi, maar hij mag hem van mademoiselle Bonnema (eerst) niet hebben om er een stilleven van te maken. Het lijkt wel alsof zij in alles iets onzedigs ziet.
Maar goed, dit is niet de belangenruimte. Die is dat de jongens zich behoorlijk onnozel voelen dat Mademoiselle Bonnema hen zo onder de duim heeft dat ze hen er op uit kan sturen wanneer ze maar wil. De jongens hebben onderling namelijk altijd heel stoere verhalen hoe ze mademoiselle Bonnema te pakken zullen nemen, maar als het puntje bij paaltje komt... Kortom, de kunstenaars schamen zich een beetje en voelen zich dom en dat wordt dan nog benadrukt door die ijzeren plaat die een beetje een lachspiegel effect heeft en ze eruit laat zien als varkentjes of zo: "als je al een varkenskop had, kreeg je een iets dikkere en onnozeler varkenskop en die van Gogh-baard verloor er al zijn fanatieke scheppingsdrift in en werd een zelfgenoegzame biedermeier huistiran."
Personen: De ikfiguur is een jonge man die op de Academie van beeldende kunsten zit, hij ziet er goed uit en is totaal niet preuts. Hij zit onder de plak bij Mademoiselle Bonnema, is verliefd op Anna, heeft gevoel voor humor en hij is kunstzinnig. Hij heeft een goed karakter al is hij soms dat gezeur van Mademoiselle Bonnema wel zat.
Mademoiselle Bonnema is een volumineuze, preutse oude dame. Alles wat met seks te maken heeft is verboden in haar huis. Er mag bijvoorbeeld geen damesbezoek op de kamers en elke vorm van liefde lijkt in haar huis sowieso vermeden te worden. Alleen voor de hoofdpersoon voelt ze (volgens mij) wel wat. Een combinatie van moeder, lerares, hospita en stille beminnaar is ze jegens de ikfiguur. Ze heeft een grote hartstocht voor literatuur (vooral Franse) en is erg gierig. Ze geeft gratis les aan studenten, in ruil voor wat klusjes. Volgens mij vindt ze het leuk om jongeren om zich heen te hebben, zodat ze die kan bespioneren en commanderen. Ik denk dat ze zich zo ook niet zo eenzaam voelt.
Anna is een mooie vrouw van rond de dertig. Ze is heel vrij en net als de hoofdpersoon totaal niet preuts. Ze gaat veel uit en heeft naast haar man waarschijnlijk veel vriendjes. Ze vindt haar man veel te saai en daarom laat ze zich waarschijnlijk o.a. in met de hoofdpersoon. Ze laat zich een paar keer naakt schilderen. Ze is een hele nuchtere vrouw, dat merk je wel aan hoe ontspannen zich ze tijdens de bevalling van haar kind gedraagt.
Mademoiselle Bonnema's vader (de chirurg) is een oude demente man. Hij zit veel alleen op z'n kamer. Hij en zijn dochter hebben een nogal vreemde relatie. Bij zijn dood laat Mademoiselle Bonnema niets van enig verdriet merken. Als de oude man wat in zijn hoofd heeft dan laat hij dat ook niet meer los. Ook letterlijk op te vatten: Hij en de hoofdpersoon vechten om het vest dat de laatste van Mademoiselle Bonnema gekregen heeft.
Vertelwijze: Het verhaal is in de ikvorm geschreven. De hoofdpersoon vertelt wat er gebeurt en geeft daar vaak zijn eigen visie op met behulp van beeldspraak en dergelijke.
Wel wordt er niet echt veel gefilosofeerd, hij schrijft niet echt zijn eigen gedachten op, alleen maar de gedachten die hij op dat moment heeft over de gebeurtenissen die plaatsvinden. Zijn gedachten zitten dus (bijna) altijd vast aan wat er op dat moment gebeurt.
Structuur: De opening van het boek is open, er wordt begonnen met "Ik schrok toen ik thuiskwam en haar rouwkaart in de brievenbus vond, want ik had minsten tien jaar niets van haar gehoord of gezien en haar juist een paar dagen geleden vanuit Parijs een kaart gestuurd."
Het einde is redelijk gesloten, er zijn niet echt vragen meer, behalve die van de reden van de dood van mademoiselle Bonnema. Ze zou gestorven zijn aan een gat in haar rug, maar wat is dat nou precies?
Thema, motieven en taalgebruik
Het wonen van ouderwetse preutsheid en jonge losbandigheid onder een dak komt uiteindelijk tot een botsing.
Motieven:
Preutsheid: (blz. 99) Als de hoofdpersoon gevraagd wordt bij haar (mademoiselle Bonnema) in te trekken, zodat hij voor haar vader kan zorgen: "Geen damesbezoek, ook niet onder de dekmantel van model of zuster".
Losbandigheid: (blz. 22) Als hij Anna tegen komt bij het weggaan van Franse les: "Ineens schoot ik langs de trap met haar mee en greep tussen de spijlen, net onder die bronzen klok door, de naaldhak van haar linkerschoen vast."
Botsing (ruzie): (Blz. 218) Dit voorbeeld heb ik al eerder beschreven. Alle geheimen komen op zo'n ongelukkig moment uit dat het zelfs oo geweld uitloopt.
Kunstenaar (de hoofdpersoon): (Blz. 9) "In die tijd studeerde ik schilderkunst aan de Academie van Beeldende Kunsten."
Titel: "Brandende Liefde" is een plantje dat vroeger altijd op het balkon van Mademoiselle Bonnema bloeide. Zijzelf noemde het natuurlijk niet Brandende Liefde, maar Lynchis.
Ik denk dat dit plantje symbool staat voor Mademoiselle Bonnema. Zijzelf heeft nooit een echte liefde gehad. Dit kwam volgens haar, doordat het oorlog was en alle mannen in het leger zaten, maar volgens haar studenten had ze als het geen oorlog was geweest ook geen man kunnen krijgen. Ze is wel heel erg preuts en vindt Anna een verschrikkelijk mens, maar ik denk dat er ook jaloezie bij komt kijken. Mademoiselle Bonnema had volgens mij zelf ook wel zo iemand willen zijn vroeger. Ik denk dat ze het toch wel heel erg gemist heeft, dat ze nooit een vriend of een man gehad heeft en juist daarom heeft ze het heel erg moeilijk met mensen die dat wel allemaal hebben, en vooral mensen die het niet op de nette manier doen, zoals trouwen, maar die gewoon met iedereen naar bed gaan. Ik denk dat die jaloezie zo sterk was/is dat ze die mensen is gaan verafschuwen.
Ook heb ik een beetje het idee, dat ze zich wel tot de hoofdpersoon aangetrokken voelt. Niet echt heel sterk, maar misschien is het een manier voor haar om zich toch nog een beetje begeerd te voelen. Bijv: "Als ik ook maar een keer vroeg uit welke tijd een bepaalde foto was, keek ze me achterdochtig aan en stopte alles kribbig terug in het koekblik en zei, "Als je me wil uithoren, schei ik er meteen mee uit." Met een soort onhandige verdorde koketterie maakte ze zichzelf wijs, dat ik achter haar leeftijd wilde komen, als een onwerkelijke amant uit haal lichaamloze voorstellingswereld van liefde en verliefdheid."
Hier blijkt wel uit dat ze zich graag een beetje inbeeldt begeerd te worden. Natuurlijk is het fantasie, want wat zou het een jongen van in de twintig kunnen schelen hoe oud zij is?
Het hele verhaal door wordt het nooit echt benadrukt, maar je krijgt wel het idee dat Mademoiselle Bonnema sterk naar iets verlangt en dat er een jonge jongen bij haar in huis woont, schijnt te helpen. Daarom wordt ze denk ik ook zo ontzettend hysterisch (naast het schilderij natuurlijk) als ze merkt, dat hij en Anna hoogstwaarschijnlijk wat met elkaar hebben.
Ook opvallend is dat de plantjes, Brandende liefde, meerjarige planten zijn, maar bij Mademoiselle Bonnema stierven ze elk jaar weer af. Liefde kan bij haar niet standhouden?
De hoofdpersoon plant deze plantjes als cadeautje bij haar, waar ze heel gevleid door is, tot ze ziet dat Anna een gietertje laat zakken voor hem. Ze vindt het kennelijk totaal niet leuk dat Anna er mee te maken heeft.
Stijl: Het boek is - op de Franse zinnen na - makkelijk te lezen. De auteur beschrijft voorwerpen en gebeurtenissen heel gedetailleerd. Hier zitten nog wel een ouderwetse woorden bij (die voor de ouderwetse Bonnema heel passend zijn) en onbekende bijvoeglijke naamwoorden. Verder is de stijl heel nuchter, niet echt romantisch, en soms een beetje viezig.
Persoonlijke mening
Het leukste stuk van het boek vond ik het stuk dat de hoofdpersoon voor Sinterklaas een vest krijgt van Mademoiselle Bonnema. Hij gaat het samen met haar kopen en hij vindt het oerlelijk. Dit vest komt de hele tijd terug in het verhaal en ik heb er echt dubbel om gelegen. "Toen we voor de etalage van de Bijenkorf stonden, bleek dat wollen kledingstuk beslist voor dames te zijn. Het leek nog het meest op een op een vormeloze afgeknipte jurk en had een rij grote houten knopen, opzichtig kunstnijver bewerkt en ruim voldoende om mee te dammen. Het geval moest minstens tot halverwege de dijen komen en leek me van een normaal geproportioneerde personage een kortbenige dikhuid te maken." (Babar het olifantje, een van de Franse boekjes waaruit de hoofdpersoon les krijgt.)
Zo gaat hij nog even door en dan: "Op de afdeling ging ze meteen met de verkoopster staan smoezen zodat ik niet door een slimme vraag aan de weet kon komen of die van somberkleurige wol in elkaar geknoedelde maliënkolder nou niet voor het zwakke geslacht was. "Wat u zegt, mevrouw, het heeft beslist een artistieke allure," vleide ze en probeerde het stijve kledingstuk bevallig over haar armen te laten golven."
Zo staan er wel drie bladzijden volgeschreven over dit kledingstuk. (Ik vermoed dan ook dat dit echt gebeurd is. Waarschijnlijk het merendeel van het verhaal trouwens. Dit doet ook het motto denken.)
Ik weet niet of Mademoiselle Bonnema het leuk vindt de jongens voor gek te zetten, maar ze doet het wel de hele tijd. Door ze voor een of ander onnozel klusje op te trommelen en natuurlijk door het vest.
Later krijgt de hoofdpersoon met de vader ruzie om het vest. Die wil het namelijk hebben. De hoofdpersoon voelt zich ook dan weer een imbeciel, omdat hij om dat lelijke vest moet gaan vechten, terwijl hij het juist heel graag wil weggeven, alleen wordt Bonnema dan boos. En daar draait het allemaal uiteindelijk ook om: dat al die jonge mensen door dat oude dametje gekoeioneerd worden. Wel grappig natuurlijk!
Het enige wat ik wat minder vond aan het boek waren enkele zeer vieze beschrijvingen, zoals een in een krant gerolde drol waar de student met de Van Gogh-baard tegenaan trapt en daar dan heel vies mee in aanraking komt, als de hoofdpersoon plas van Anna uit de witte kan opdrinkt en de manier waarop Anna bevalt: "Kijk nou eens wat er uit me hangt." Dit waren er een paar.
Niet dat ik nou geshockeerd was hierdoor, maar je hebt toch wel iets van, bah!
Aan de andere kant zijn dat natuurlijk wel net de dingen waar Mademoiselle Bonnema ook zo van huivert en door ze zo in zijn boek te verwerken, zorgt de auteur er voor dat die sfeer van afgrijzen van mademoiselle Bonnema voor dat soort dingen ook een beetje op de lezers overspringt. Mademoiselle Bonnema heeft afgrijzen voor elke vorm van spontaniteit en schaamteloosheid. Ze probeert het te bestrijden, maar juist onder haar dak vinden de meest rare dingen plaats. Misschien roept haar preutsheid dit op, omdat alles zo stiekem moet, ik weet het niet, maar opvallend is het wel!
Ik vond "Brandende liefde" een leuk boek en lekker om te lezen. De zinstructuren waren niet ingewikkeld en liepen lekker, het onderwerp verveelde niet.
Ik wilde een boek van Jan Wolkers lezen, maar ik wilde niet een boek dat helemaal vol staat met seks zoals Turks Fruit. Dat was in dit boek ook niet zo. (Ik heb Turks Fruit trouwens niet gelezen, dus ik kan ze niet vergelijken. )
Het boek is anders dan boeken die ik tot nu toe heb gelezen. Het speelt zich bijna alleen maar in een huis af en toch gebeurt er heel veel. Dit komt natuurlijk onder andere omdat Mademoiselle Bonnema kamers verhuurt in haar huis, zodat er allerlei soorten mensen zitten. Ik vind er een heel leuke soort humor in zitten (zie 4a) en alles wordt heel uitgebreid en vol met beeldspraak beschreven. Verder is het niet een poging om alles zo romantisch mogelijk te beschrijven, maar juist heel "down to earth". Het gaat om de echte (vaak vrij lompe) realiteit. Niets wordt verzwegen.
Het onderwerp, ouderwetse ouderen tegenover losbandige jeugd, is echt niet nieuw, maar in dit boek wordt het op een heel originele manier gebracht. De manier waarop deze mensen en verschillende generaties onderling verbonden zijn en met elkaar te maken krijgen is heel origineel.
Ook het feit dat de hoofdpersoon schilder is, was belangrikj voor het verhaal. In het verhaal tekent hij de mensen wel, maar omdat ze dan tijdens het schilderen zo bekeken worden krijgt de lezer eigenlijk ook een soort profielschets mee. De mening van de hoofdpersoon tegenover de geschilderde wordt benadrukt en verschillen vallen extra op (Mademoiselle Bonnema /Anna). Ook het schilderij "Suzanna en de grijsaard" is heel belangrijk voor het verhaal. De wijze waarop het schilderij bekeken kan worden, als het toppunt van vunzigheid of juist de essentie van het leven, geeft de verschillen weer goed aan.
Verder zit er ook wel symbolisme in het verhaal. Natuurlijk de titel, maar nog wel een aantal andere: als Bonnema's vader net dood is en de zwangere Anna aan zijn bed staat, is het kindje in de buik heel hard aan het bewegen, alsof de geest van de oude man die weg is gegaan plaats heeft gemaakt voor een nieuwe. Verder is ook de witte kan belangrijk. Hij wordt door de ikpersoon als een prachtig object gezien. Mademoiselle Bonnema vindt het niet zo'n bijzonder ding, toch wil ze hem eerst niet geven. Ze doet net alsof het een heel obsceen geval is zodra de hoofdpersoon het te pakken wil krijgen. Misschien vertrouwt ze hem wel niet, ze is denk ik bang dat hij het wel als iets onzedigs ziet. Haar wantrouwen is wel terecht, want als hij uiteindelijk de kan heeft, gebruikt hij hem om in te plassen, dan pas gebruikt hij hem voor een stilleven. Hier zien we weer die neiging om achter mevrouw Bonnema's rug om dingen te doen die niet erg netjes zijn. Misschien zorgt het feit dat Mademoiselle Bonnema de net- en preutsheid zelve is ervoor, dat al die dingen juist in haar huis plaatsvinden. Deze spanning is als lezer in ieder geval ook goed te merken.
Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen