Boekverslag : Simon Vestdijk - Else Bohler, Duits Dienstmeisje
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 2003 woorden.
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 2003 woorden.
A Beschrijving
1 Simon Vestdijk, Else Böhler, Duits dienstmeisje, Amsterdam, 1988 (vijftiende druk), eerste druk 1935.
2 Aan de vooravond van zijn terechtstelling wegens moord op een vermeende liefdesrivaal, schrijft Johan Roodenhuis het verhaal op hoe hij in deze situatie terecht is gekomen. Johan studeerde rechten in Leiden, maar woonde nog thuis. Waar hij een zeer slechte verhouding had met zijn familieleden. Afleiding aan deze sleur zorgde een dienstmeisje dat 2 huizen verder werkte. Hij werd verliefd op Else Böhler, een vroom hardwerkend Duits meisje. Aan de ene kant vond hij haar geweldig, maar aan de andere kant vond hij haar heel afschrikwekkend. Ze wandelden s´avonds samen vaak door de buurt, waarbij ze veel vertelde over haar leven. Zowel zijn moeder als haar wekgeefsters waren tegen de relatie. Als gevolg hiervan werd zij ontslagen er keerde terug naar Duitsland. Johan besprak zijn gebroken hart met zijn vriend Peter, die hem door middel van de voyeurs techniek probeerde te genezen. De uitwerking was echter het tegenovergestelde. Johan vertrok naar Duitsland om haar te zoeken. Hij zocht haar bij ene meneer Steinmann, waar over ze wel eens verteld had. Hij zou haar ten huwelijk hebben gevraagd. Wanneer hij haar bij toeval vond tijdens een SA-bijeenkomst in Berlijn, schoot hij de man dood die zich in haar gezelschap bevond. Deze man is Steinmann, op wie hij ziekelijk jaloers was omdat hij ook interesse getoond had in Else.
B Verdieping
3 a Else Böhler, Duits dienstmeisje is proza, en behoort tot de psychologische romans.
b Dit boek is proza en geen poëzie of toneel omdat de schrijver de volle breedte van de pagina gebruikt. Ook is de tekst verdeeld in alinea´s en hoofdstukken, wat je bij poëzie niet vind. Dit verhaal is bedoeld om zelf te lezen en niet om opgevoerd te zien en daarom is het ook geen toneel.
Else Böhler, Duits dienstmeisje is een psychologische roman omdat het verhaal meerdere personages bevat die diep zijn uitgewerkt en meerdere karakter eigenschappen bezitten. Er lopen meerdere verhaallijnen door elkaar. De roman heeft een psychologische inval omdat het in dit boek gaat om de relaties tussen mensen en de (onbewuste) uitwerkingen die deze relaties kunnen hebben op het handelen van mensen.
4 a Dit boek komt uit de literaire stroming het modernisme.
b Else Böhler, Duits dienstmeisje is een modernistisch boek omdat:
· In dit boek wordt veel aandacht besteed aan de psychologische beschrijving van de hoofdpersonen. Dit is een kenmerk van het modernisme. Over het uiterlijk van bijvoorbeeld Johan´s familieleden krijgen we niet veel te horen, maar over hun karakter des te meer. Johan beschrijft hun handelingen en verteld daar de achtergronden bij, zodat je een goed beeld krijgt van hun psyche, ondanks dat zij zelf niet aan het woord komen
· Het hele verhaal is geschreven in de ikvorm. Johan is de enige van wie we zijn gedachten te lezen krijgen. Hij voert vaak innerlijke monologen wat ook een kenmerk is van het modernisme.
· Johan twijfelt ook vaak aan zichzelf. Bijvoorbeeld aan zijn liefde voor Else of de haat voor zijn familie. Hij aarzelt en maakt vaak overwegingen. De verteller is hier dus niet meer alwetend en almachtig. Dit heeft te maken met de breuk met het realisme en naturalisme. Men vond nu dat de psyche makkelijk misleid kan worden en de mens niet meer het totaal rationele wezen is dat men dacht dat het was.
· Modernisten hielden zich ook niet meer aan de vast opbouw van een verhaal met een inleiding, een middenstuk en een slot. Zo ook niet bij dit verhaal, de chronologie is ver te zoeken. Het verhaal maakt verschillende tijdsprongen van het heden waar Johan in de gevangenis zit en wacht op zijn vonnis, naar het verleden en zijn periode met Else.
· Johan maakt een bewustwordingsproces mee in zijn zoektocht naar Else in Duitsland.Hij twijfelt aan Else`s liefde voor hem en zelfs aan Else`s bestaan. Nu hij in de gevangenis zit en zijn verhaal opschrijft realiseert hij zich wat ze met hem gedaan heeft en waartoe ze hem gedreven heeft. Dit bewustwordingsproces is ook typisch modernistisch.
c
· ‘Haar wenkbrauwen fronsten zich boven bedenkelijk loerende ogen, Egs ogen ineens; haar vulgair zinnelijke mond plooide zich tot een tragische streep van de heldin uit het sociale drama; ze boog zich stijf naar voren, als Kniertje met haar genade kliekje vlak voor het zakken van het doek, in een plastisch afgerond gebaar greep ze een van de lepels, bracht hem naar haar mond, -en likte hem af. Deze apotheose van sobere levensernst, die ik met de dood in het hart en al mijn zenuwen in opstand naast mij voelde gebeuren, werd dan evenveel malen herhaald als er lepels waren en de kat kreeg geen kans.’
(blz. 26)
· ‘Natuurlijk: wanneer het net dat beven zo doorgaat, dan komt er niets van mijn plan terecht. Al was het maar alleen omdat niemand het tekenen van zulke trillerige hanenpoten erg lang volhoudt. Ik zou nauwelijks klaarkomen in de weken die mij nog resten: twee weken, die mij scheiden van het einde, het papier zou onder mijn pen wegglijden, uit wanhoop zou ik alles verscheuren.’
(blz. 5)
· ‘Vernedering, gekrenkte ijdelheid, gewekte en gedwarsboomde hartstocht, woede tegen pastoors, woede omdat ik pastoors dankbaar moet zijn, schaamte om mijn dubbelzinnige houding….’Also auf niehmahls wiedersehen!’ snauwde ik haar toe. Dat rijke Duitse idioom..Maar hoe verlangde ik naar haar mond, hoe werd dit verlangen nog aangewakkerd door elk ‘Duitse snol!’, dat ik bij mezelf vol zinneloze haat en verachting prevelde.’
(blz. 70)
· ‘Zonderling, op dit ogenblik zou ik het woord zonder enige gemoedsbeweging kunnen opschrijven, lange bladzijden zou ik er mee kunnen vullen, de een na de ander. Ongetwijfeld zou me dat makkelijker vallen dan het verhaal, dat ik beginnen ga, - met een ruimer gemoed overigens, gezuiverd door die ene razende uitbarsting van woede en de apathie van twee dagen die er op volgde.’
(blz. 17)
· ‘Het doet er ook zo weinig toe. Helderder dan ooit zie ik in, dat liefde en haat geen drijfveren zijn voor onze handelingen, drijfveren om iets naar ons toe te halen of van ons af te stoten, in bezit te nemen of te verdelgen, maar verschijningsvormen van macht die ons in de banen leidt onzer bestemming, en deze bestemming, al weer, ligt hier voor me, in de gedaante van dit koortsachtig volgeschreven papier.’
(blz. 205)
5 a Het thema van het boek is het ontdekken dat de liefde die je voelde enkel een illusie was.
b Johan denkt dat hij echt van Else houdt en dat het echte pure liefde is wat hij voelt. En door brieven die hij van haar ontvangt als zij weer in Duitsland zit, gelooft hij ook dat zij ook van hem houdt. Maar als hij haar gaat opzoeken in Duitsland blijkt ze onvindbaar te zijn doordat ze hem bijna alleen maar leugens heeft verteld en hem niet eens te herkennen als hij haar bij toeval tegenkomt. Haar liefde voor hem was zijn illusie. Ook zijn liefde voor haar blijkt geen echte liefde te zijn maar het door de filosoof Freud net in het leven geroepen ‘oedipuscomplex’. In plaats van zijn moeder te haten is hij eigenlijk verliefd op zijn moeder en is Else alleen een vervanging voor haar.
6 a Ik heb bij het onderdeel ‘Thema’ en ‘literaire stroming’ secundaire literatuur gebruikt.
b Francis Bulhof ‘Simon Vestdijk Else Böhler, Duits dienstmeisje’, in: Lexicon van literaire werken Groningen 1994.
C Evaluatie
7 a Ik vind het onderwerp van het boek Else Böhler, Duits dienstmeisje, de illusie van de liefde, een mooi onderwerp. Boeken met dit onderwerp hebben vaak een boeiend einde. Alles lijkt heel mooi te gaan in het begin, alles lijkt geweldig. Maar schijn bedriegt als de hoofdpersoon er op het einde achterkomt dat alle liefde die hij of zij voelde enkel een illusie was. Meestal komt dit onverwacht waardoor de klap extra hard aankomt. Zo ook bij dit boek. Doordat Else je voorkomt als een goudeerlijk vroom meisje, verwacht je haar nooit tegen te komen bij een SA-bijeenkomst en alles bij elkaar gelogen blijkt te hebben.
In het volgende fragment heeft Johan zich net gerealiseerd dat het meisje, dat net op het podium gestaan had, Else was.
‘Er moest iets bij elkaar gebracht worden, maar wat? Else Böhler had ik herkend op het moment dat zij het vissersmutsje achteroverschoof, maar was zij Else Böhler van de Andromedastraat, het platje, het lachje wel? Had ik haar ooit gezoend? Was het antwoord ‘mienier’, waarmee ze haar eerste couplet had aangevangen, hetzelfde ‘mienier’, dat ze tegen mij gezegd had, vroeger in Holland? Zonder er mij rekenschap van te geven had ik nog een glas bier leeggedronken en luisterde nu, met een zekere half tevreden nieuwsgierigheid, zwetend en versuft, naar het jubelend ingezette laatste couplet.’
b De gebeurtenissen uit dit boek vind ik niet voorspelbaar. Zoals bij de meeste boeken bij het onderwerp, de illusie van de liefde, blijkt pas op het einde dat het over een illusie gaat en niet over liefde met een ‘happy end’. Dit ligt natuurlijk anders als je aan het begin van het boek al weet wat het thema is. Dan weet je dat zij hem of hij haar gaat teleurstellen. Maar omdat ik dat niet wist van dit boek, kwamen de gebeurtenissen en vooral de ontknoping kwam onverwacht.
c Ik vind de personages uit dit boek origineel en boeiend. Het zijn geen doorsnee personen welke je verwacht bij een verhaal over een jongen en een meisje die verliefd worden. Omdat de personages vanuit één persoon belicht worden, krijg je kritiek en lof van één kant en kun je de personages beter verglijken. Maar vooral de hoofdpersoon leer je hierdoor beter kennen.
d De opbouw van het boek vond ik in het begin nogal verwarrend, maar toen ik het eenmaal doorhad wel logisch. Je wordt meteen midden in een gebeurtenis gegooid terwijl je nog helemaal niet weet wat er aan de hand is. Als het echte verhaal begint, word je wel eerst ingeleid in de gebeurtenissen wat het verhaal wel zo overzichtelijk maakt. Omdat het eigenlijke verhaal, een verhaal is dat de hoofdpersoon opschrijft, moeten er af en toe tijdsprongen gemaakt worden.
e Het taalgebruik in dit boek vond ik erg langdradig en saai en daardoor moeilijk te lezen. Simon Vestdijk maakt erg lange zinnen, wat zich moeilijk leest. Vooral het begin vond ik erg moeilijk om door heen te komen omdat ik erg aan het taalgebruik moest wennen. Ook zijn grote delen van het verhaal in het Duits geschreven. Alle gesprekken van Johan en Else en die van Johan met personen in Duitsland zijn Duits. Het is erg verwarrend om de hele tijd ‘de knop om te moeten zetten’ van Nederlands naar Duits. Nu heb ik het vak Duits en vond ik het nog wel te doen, maar voor mensen die al jaren geen Duits meer hebben gehad, lijkt me dit wel een obstakel om het boek te kunnen begrijpen.
Het volgende fragment toont aan dat het taalgebruik verwarrend is door het door elkaar gebruikte Duits en Nederlands.
‘Zelfs gaf ze me nu uit eigen beweging haar adres in Keulen op; ik kon haar schrijven, de brieven zouden doorgestuurd worden, maar terug schrijven zou ze niet: ‘Das würde miers zuviel Weh tun!’ – ‘Weh tun?’ zei ik langzaam, in deze eenzijdige schrijverij een nieuwe list vermoedend om mij murw te krijgen, ‘das glaub ich nicht. Du wirst wohl bald einen anderen finden.’- ‘O das! Ich brauche auf der Strasse nur um zu schauen..’- ‘Und die alten Herren kommen schon hergelaufen!’- Ernstig en bigot vouwde ze haar mond: ‘Die älteren Leute haben viel Erfahrung, da kann man viel lernen. Ich habe immer viel Chance gehabt bei älteren Leuten..’- We liepen verder; de tijd verstreek langzaam en gestadig; over tien minuten zou ik haar kwijt zijn…’
8 a De volgende keer zou ik een bekender boek lezen
b Ik zou een bekender boek lezen, waar meer over geschreven wordt, omdat er dan beter informatie over te vinden was. Nu moest ik bijna alles zelf uitzoeken omdat er weinig secundaire literatuur over was. Ik heb wel genoeg gevonden, maar het was handiger geweest als ik meer vergelijkingsmateriaal had.
D Gebruikte secundaire literatuur
9 Maarten ’t Hart, Else Böhler, Duits dienstmeisje, in: NRC Handelsblad, 1994, gevonden via Literom.
Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen