Boekverslag : Karel Glastra Van Loon - Lisa's Adem
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 2906 woorden.
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 2906 woorden.
Algemeen
Auteur: Karel Glastra van Loon
Titel: Lisa’s adem
Uitgever: Uitgeverij L.J. Veen Amsterdam/Antwerpen
Jaar van uitgave: 2001
Eerste druk: 2001
Aantal bladzijden: 237
4. Beoordeling
Een erg aangrijpend boek, ik weet niet of dat wel goed is; niet alle aangrijpende gebeurtenissen hebben een positieve uitwerking gehad.
Het boek begint aangrijpend, waarna het gedurende lange tijd inkakt, met een onwijs verrassend, aangrijpend, en vanuit een bepaald standpunt ook wel ontroerend, einde. Lisa’s adem gaat over Lisa, een 17-jarig meisje dat verdwijnt op een vakantie in Frankrijk. Hoe kon dit gebeuren? Dit is dé rode draad door het verhaal. Talm is verliefd op haar, verliefd op iemand die een incestueuze verhouding blijkt te hebben met haar stiefvader, Sebastiaan. Hoe ga je daar mee om, als ook nog blijkt dat Lisa echt niet meer terug komt. Was dit de reden? Of moet je het dieper zoeken? Ik vond het prachtig om de gedachtegang van iemand te volgen die dit allemaal doormaakt. Vooral in combinatie met het einde; Talm doodt Sebastiaan, waarna Sophie, moeder van Lisa, op een intieme wijze troost bij hem zoekt. In dit laatste stuk veranderde mijn visie op de verschillende persoonlijkheden compleet. Talm is niet zo onschuldig als hij leek, Sebastiaan is niet zo goed als hij overkomt, Sophie blijkt een verschrikkelijk eenzame vrouw te zijn.
Karel Glastra van Loon had geen betere naam kunnen verzinnen voor Talm;
Talmen: het verrichten van iets uitstellen
Het uitstellen van zijn uiteindelijke, achterliggende doel; de ‘dader’ vinden en een eind maken aan zijn leven. Het proberen te vergeten door uitstellen.
De mooiste passage vond ik toch wel deze;
‘‘Ik kan op mijn handen lopen,’ zegt Lisa. ‘En mamma ook. Maar als mamma op haar handen loopt, hangen haar tieten verkeerd om.’
…
‘Ja, dat is toch zo mamma?’ Zegt Lisa. En als Sebastiaan is uitgelachen: ‘Dat zegt ze zelf, hoor.’’ (p. 180-181)
Een stuk dat totaal geen invloed heeft op het totaal. Het omschrijft de tijd dat Lisa, Sophie en Sebastiaan nog gelukkig (met elkaar) waren. Deze zes regels zorgen voor een stukje verlichting; zo kan het ook.
Zoals ik al eerder zei; niet alle aangrijpende gebeurtenissen hebben een positieve uitwerking gehad. Sebastiaan wil zijn daden rechtvaardigen, het bleef niet bij eens. Hij verwoordt het als “haar inwijden in de liefde”. Hij laat haar denken dat dit, het mooiste wat hem ooit is overkomen, aan haar wil doorgeven. Zoals hij zelf ook al zegt;
“Het was zo makkelijk. Zo ontzettend makkelijk.
…
Ik vertelde een verhaal, en op slag veranderde de wereld. Wat kwaad was, werd goed. Wat een misdaad was, werd een daad van naastenliefde.
…
Het was zo gemakkelijk om mezelf wijs te maken dat ik niets verkeerd had gedaan.”(p. 201)
Ik vind dit echt niet kunnen! Er komt een soort van walging in me naar boven tijdens het lezen van deze regels; jezelf bewust zijn van je fout, jezelf bewust zijn van het foute van rechtvaardigen, en het toch doen.
Een negatieve werking heeft vooral ook de verwarrende schrijfstijl gehad; met name geen duidelijke persoonsaanduiding. Misschien hoort deze verwarrende schrijfstijl ook wel bij het boek, in combinatie met het open einde, alles om het geheel een beetje vaag te houden.
Ik heb het lang geprobeerd, maar dit boek valt naar mijn mening niet te vergelijken. In geen één boek, dat ik ooit heb gelezen, wordt incest op deze manier aan het licht gebracht, op deze manier verwoordt. Het simpele taalgebruik dat het o zo moeilijke probleem behandelt, probeert het iets luchtigs mee te geven, het te doen vergeten. De omschrijvingen tot in de details, zonder ook maar een sprenkeltje gevoel te verwoorden. Dit alles maakt het onvergelijkbaar.
Zoals heel veel boeken zet het je aan het denken. Een moeilijk onderwerp, je kan het geen taboe noemen, maar je kan het gevoel er mee omschrijven als je het hebt meegemaakt. Het kan iedereen overkomen en toch is het geen herkenbaar probleem, mede doordat het mij het niet is overkomen. Over een relatie met een ouder zal iemand niet zo snel opscheppen. Je gaat nadenken over de gevolgen. Seksueel misbruik is niet zomaar wat; hoe kom je tot zo’n daad? Hoe kom je er weer over heen? Hoe kan je tot zoiets komen? Kán je er wel overheen komen? Ik kan er niet bij.
Het taalgebruik is simpel, zoals eerder gezegd. Dit zorgde er niet voor dat het verhaal ook makkelijk te begrijpen was. Moeilijk te begrijpen waren vaak ook de Engelse citaten; uit Shakespeare’s werk. Volgens mij waren de citaten ook niet het belangrijkste in het boek. Sebastiaan wilde hiermee moeilijke gesprekken uit de weg gaan.
Het simpele taalgebruik heeft ook zo zijn doel, eerder beschreven.
Een mooi boek, erg verwarrend af en toe, dat wel. Als je het boek leest met De Passievrucht achter in je hoofd valt het heel erg tegen. De twee boeken vallen niet te vergelijken, hun enige overeenkomst is de schrijver. Je moet even door het ‘zware’ begin heen, alle belangrijke gebeurtenissen trekken pas aan het einde van het verhaal in een vogelvlucht voorbij. Eenmaal klaar met lezen, toch wel een voldaan gevoel. Je moet het even laten bezinken, alle puzzelstukjes vallen dan op zijn plaats.
Dit boek raad ik zeker aan. Ik waarschuw dat je dit boek niet moet zien als een tweede passievrucht. Wel raad ik dit verhaal zeker aan als je fan bent van De Passievrucht. Ook een sterke afrader als je niet houdt van flashbacks en citaten, dit boek is niet te begrijpen zonder.
De recensent van het NRC handelsblad bekritiseert de complete schrijfstijl van het boek. Er blijft niets van over. Ik deel zijn mening dat het boek voelt als een aftreksel, al vind ik dat hij te ver gaat door te zeggen dat dit een tussendoortje is. Elk boek moet je bekijken als een op zichzelf staand geheel, zo ook hier. Appels en peren vallen niet te vergelijken, elk heeft zijn eigen kwaliteit. Om het maar kort te verwoorden; Pieter vindt het boek waardeloos.
De recensent van de Trouw heeft het artikel uit de NRC al gelezen en geeft daar zijn visie op. Dit artikel zelf zou je een aftreksel kunnen noemen van dat uit de NRC. Dit artikel hangt elkaar van de vergelijkingen; Lisa’s adem, De passievrucht, en andere romans, Lisa’s adem en een nieuwe film. Hij vindt het boek te ‘gemaakt’, gekunsteld. Zoals ik al vaak genoeg heb gezegd; zie het boek alleen, het is onvergelijkbaar, op zo’n manier kan je elk boek wel afkraken.
Recensent
Pieter Steinz
Bron
NRC Handelsblad
Publicatiedatum
20-04-2001
Help, de lezer verzuipt
Karel Glastra van Loon, de winnaar van de Generale Bank Prijs 1999, is een man met een missie. Nog voordat hippe auteurs in Amerika en Engeland zich in het openbaar begonnen af te zetten tegen het relativisme van de jaren negentig, riep hij zichzelf uit tot "een schrijver die zich keert tegen de ironie en het cynisme". In een interview met deze krant bestempelde hij de ironie als een maniertje ("op een grappige manier niks zeggen") en onderstreepte hij de moraal van zijn succesroman De passievrucht. In een maatschappij waarin de wetenschap - en vooral de gentechnologie - de liefde banaal maakt, ging de hoofdpersoon uit zijn romandebuut op zoek naar de essentie van de liefde. Want als de tijdgeest de romantiek en het engagement schuwt, is hartstocht de enige remedie. Ook in Glastra van Loons tweede roman, Lisa's adem, draait het om de liefde; op een conventionelere manier dan in zijn voorganger. Zoals de onvruchtbare Armin Minderhout in De passievrucht op zoek ging naar de biologische vader van zijn kind (en dus de minnaar van zijn overleden vrouw), zo zoekt een jongen met de bijnaam Talm in Lisa's adem naar de geheimen die zijn grote liefde voor hem verborgen hield. Lisa is plotseling verdwenen, tijdens een vakantie met haar ouders, en als Talm detectivegewijs alle mensen afgaat die een rol in Lisa's leven hebben gespeeld komt hij erachter hoe verknipt zijn geliefde moet zijn geweest. Vertelperspectieven Drie hoofdpersonen telt Lisa's adem, dat daardoor niet bepaald verlegen zit om vertelperspectieven. Behalve met Talm maakt de lezer kennis met Lisa's moeder Sophie, een slachtoffer van de seksuele revolutie dat een geschiedenis van ongelukkige relaties met zich meedraagt; en met Lisa's stiefvader Sebastiaan, die na Lisa's verdwijning 'de ketenen' van het burgerdom aflegt en als gentleman-zwerver de straten van Amsterdam afschuimt. Om met 'Sir Sebastiaan' in contact te komen daalt Talm zelf ook af in de onderbuik van Amsterdam, zij het met een lifeline van een tas met geld die zich in een kluis op het station bevindt. Geen wonder dat Talm te horen krijgt dat hij alleen maar doet alsof hij een zwerver is: 'Je hebt gekeken maar niet gezien, je hebt geluisterd maar niet gehoord,' zegt Sebastiaan tegen hem. 'Leven op straat is geen leven. Het is overleven, en dat is iets heel anders.' Op Sebastiaan zal Talm uiteindelijk wraak nemen - en zo verwordt het mysterie in Lisa's adem tot een murder mystery. Maar net als bij de vaak door Sebastiaan geciteerde Hamlet, de grootste talmer uit de wereldliteratuur, leidt handelend optreden alleen maar tot meer ellende. De lezer had gewaarschuwd moeten zijn door het overigens wezenloze motto dat Glastra aan zijn roman heeft meegegeven: 'Schuldgevoel is een hoogst destructieve notie.' Zeker, en een ongeluk zit in een klein hoekje. Van de schrijver die ons de verrassende plot van De passievrucht gaf, moeten we iets beters verwachten. Lisa's adem is niet alleen een etalage van interessant klinkende oneliners ('een kind dat niet gewenst is, wordt geboren met een gat in zijn hart', 'liefde is een tragisch misverstand'), maar ook een catalogus van modieuze thema's: incest, pedofilie, ongewenste intimiteiten, verzet tegen de consumptiemaatschappij, ontluistering van de erfenis van de jaren zestig. Dat zou niets hoeven uitmaken - per slot van rekening put Michel Houellebecq in Elementaire deeltjes uit dezelfde bronnen - als Glastra het allemaal goed had opgeschreven en geïntegreerd. Maar de grote woorden en dito emoties waarmee de personages worden opgescheept, grijpen de lezer niet aan, terwijl de taal (met wurgende verlangens, tergend langzame tongen en personages die 'zichzelf in een roes van alcohol verliezen') maar al te vaak een sleetse indruk maakt. Het is altijd oneerlijk om citaten uit hun verband te rukken - clichés op de juiste plaats kunnen heel effectief zijn, zoals Gerard Reve en leven lang heeft bewezen. Maar Glastra nodigt ertoe uit, al was het alleen maar doordat hij de quasi-diepe uitingen van zijn personages meer dan eens een ereplaatsje aan het eind van een hoofdstuk of een door witregels gescheiden alinea gunt. Zo staat er bij wijze van scharnier tussen twee impressies van het liefdesleven van Talm en Lisa de volgende zin, die zelfs voor analfabeten een déjà vu zijn: 'Misschien, denkt hij, is dat het geheim van de liefde: als je denkt haar te hebben gevonden, ontglipt ze je; als je denkt haar te hebben verloren, vind je haar.' Gekunsteld En dan, het is zoveel erger. Kenmerkte De passievrucht zich door een stijl die je kunt omschrijven als prettig rechttoe-rechtaan, Lisa's adem maakt in de eerste plaats een gekunstelde indruk. Niet alleen door het slecht gedoseerde artistieke gebruik van de voltooid tegenwoordige tijd ('Ze is gekomen. Hij heeft gekeken'), maar ook door Glastra's voorliefde voor herhaling. Opvallend vaak beginnen opeenvolgende zinnen of alinea's met dezelfde woorden; heel poëtisch - talloze redenaars zijn er groot mee geworden - maar niet als de lezer in de overvloed verzuipt. Het is dat Glastra af en toe verrast met een mooie zin of een goedgekozen metafoor, want anders zou je Lisa's adem zonder pardon afdoen als een doktersroman. De hartstocht die volgens Glastra tegenwicht moet bieden aan het alledaags cynisme, is verworden tot holle passie. Een tweede roman schrijven is altijd moeilijk - zeker als de voorgaande een succes is geworden. P.F. Thomése, Pauline Slot en Abdelkader Benali kunnen erover meepraten - en die verkochten geen tweehonderdduizend exemplaren van hun eersteling. Wie Lisa's adem leest, gaat bijna denken dat Karel Glastra van Loon die uitdaging bij voorbaat niet wilde aangaan. Het liefst, zo luidt de in dit boek verborgen boodschap, had hij die tweede roman gewoon over geslagen; maar aangezien hij er niet onderuit kon, moest het maar een tussendoortje worden. De belofte zou hij altijd nog bij een derde poging kunnen inlossen.
Recensent
Peter Henk Steenhuis
Bron
Trouw
Publicatiedatum
28-04-2001
De tweede roman
In zijn krakende recensie van 'Lisa's adem' (NRC Handelsblad 20/4) oppert Pieter Steinz de mogelijkheid dat Karel Glastra van Loon zijn tweede roman als tussendoortje beschouwt: de literaire kritiek ontvangt de opvolger van een succesvolle eersteling meestal vernietigend, dus waarom dit verlies niet alvast nemen, en je best doen op het volgende boek?
Steinz' suggestie was natuurlijk niet gemeend, ze maakte onderdeel uit van de argumentatie waarmee hij het boek toch de grond in schrijft. Toch is het aardig je af te vragen waarom de literaire kritiek gewoonlijk zo zuur reageert op een tweede roman. Is het kinnesinne? Zou kunnen, niets menselijks is de recensent vreemd. Karel Glastra van Loon verkocht van zijn romandebuut zo'n tweehonderdduizend exemplaren. Zo loont het schrijverschap nog een beetje.
Maar de literaire kritiek bestaat uit meer dan jaloezie en afgunst. Bij een eersteling weet de schrijver makkelijk te verrassen, zoals Glastra van Loon met 'De passievrucht' onmiskenbaar gelukt is. Dit boek, opgebouwd uit korte scherpe dialogen, drijft op een plot dat mij overrompelde. Hoe kan een onvruchtbare vader een zoon hebben die in het oog springende fysieke gelijkenis met hem vertoont? Zo geformuleerd is dit raadsel wel op te lossen: de grootvader blijkt uiteindelijk de echte vader, en vader en zoon blijken broers. Maar tijdens de lezing van het boek is deze gedachte geen ogenblik bij me opgekomen. Dat is knap. Kennelijk heeft Glastra van Loon zijn roman zo weten op te bouwen dat hij zijn lezer gedurende het verhaal heeft ingepakt.
Hoe heeft hij dit klaargespeeld? Met welke trucs wist de schrijver mij in te palmen? Met deze vragen pakte ik 'Lisa's adem' op. Verkeerde vragen natuurlijk, want zo ontneem je de schrijver de mogelijkheid je opnieuw bij de lurven te grijpen. Tegelijkertijd is het onmogelijk deze vragen niet te stellen, na een debuutroman is een auteur geen onbeschreven blad meer.
Als eerste sprong in het oog dat Glastra van Loon veel spanningsopvoerende elementen gebruikt. ,,Hoe heb je het destijds gehoord, over Lisa?' staat er aan het begin van de roman. Paar regels verder: ,,Ik geloof dat ik het nu wel begrijp. Maar toen begreep ik er helemaal niets van.' Halve bladzijde verder: ,,Wat heb je gedaan, sindsdien, sinds toen?' Paar regels verder: ,,De dag voordat het gebeurde zijn ze nog samen weg geweest.'
De opening van 'Lisa's adem' is gemaakt mysterieus. Is hier sprake van een ongeluk? Een moord? Een verdwijning? Onmiddellijk is duidelijk dat ook dit boek zijn kracht moet ontlenen aan de plot. Dat maakt 'Lisa's adem' niet waar. Inderdaad gaat het boek over de verdwijning van Lisa. Als meisje van zeventien is zij op een dag van de aardbodem verdwenen, zonder een enkel spoor achter te laten. Dat haar stiefvader, die nogal wat kenmerken vertoont van Humbert Humbert uit Nabokovs 'Lolita', op een of andere manier betrokken is bij haar verdwijning ligt van meet af aan voor de hand.
Wanneer een boek dat drijft op zijn plot je niet weet te boeien, de spanningsopvoerende trucs geen spanning opwekken maar als staketsels door het literaire bouwwerk heen steken, stort het werk onherroepelijk in elkaar. Dat gebeurt ook. Gaandeweg 'Lisa's adem' valt op dat de personages nogal karikaturaal zijn: van de een wordt gezegd dat hij zelden te betrappen valt op naastenliefde. ,,Tenzij je overspel een vorm van naastenliefde wilt noemen.' Een ander is alleen goed in het leegdrinken van flessen wijn.
Toegegeven, dit soort platte beschrijven geldt vooral voor de bijfiguren, maar ook de hoofdpersonen roepen weinig op. Dit is te wijten aan hun uitspraken, die eerder zogenaamd diepzinnig zijn dan schrijnend. ,,Een kind dat niet gewenst is, wordt geboren met een gat in z'n hart. Daar kun je nog zoveel liefde in storten, dichten doe je het nooit.' ,,Het kwaad heeft een gezicht. Het enige dat je nodig hebt om te zien, is een spiegel.'
Dit soort wijsheden schetst misschien wel een beeld van de gedachtewereld van de personages, maar zeggen weinig over hun gevoelswereld. Zeker, de gevolgen van Lisa's verdwijning zijn dramatisch: de levenslopen van de hoofdpersonen worden er grondig door verlegd. Maar dat zijn uiterlijke gevolgen, die mij weinig zeggen over het verdriet dat een dergelijk verlies veroorzaakt.
Bijna tegelijkertijd met de verschijning van 'Lisa's adem' ging de film 'Sous le sable' in premiere. Deze film gaat over hetzelfde onderwerp, maar is volstrekt tegengesteld aan Glastra van Loons roman. Het begin van de film wordt niet gekenmerkt door spanningsvolle trucs, maar door de trage aankomst van een echtpaar in hun vakantiehuis. De volgende ochtend gaat de man zwemmen in zee en verdwijnt.
In tegenstelling tot Glastra van Loon heeft regisseur Francois Ozon gebruikgemaakt van de spanning die van nature verbonden is aan een verdwijning. Is er iets mysterieuzer en spannender dan de verdwijning van een mens? Daarom lukt het Ozon een ijzingwekkende film te maken waarin niets gebeurt. Het enige wat Ozon toont is de rouw van de nabestaande, die blijft ontkennen dat haar man dood is. En misschien, heel misschien heeft zij nog wel gelijk ook. Die dreiging, de kans dat man weer opduikt, hoe klein die kans ook is, geeft de film de onderliggende spanning waarop de trage beelden drijven.
Waar Ozon vertrouwt op de inherente kracht van zijn onderwerp, meent Glastra van Loon het mysterie mysterieuzer te moeten maken. Met het tegendeel als resultaat.
Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen