Titelverklaring

Mijn eerste gedachte bij de titel was ‘dat zal wel de naam zijn van die zoon van Hitler’ want ik wist al dat het boek daar over zou gaan. En ik dacht ook aan de Germaanse held die Siegfried heet. Die gedachte is weinig veranderd. Siegfried is de persoon waar het om draait in het boek. Verder is Siegfried de Germaanse held die in de Noorse mythe Götterdämmerung. Dit is tevens een muziekstuk van Wagner, waar Hitler erg van hield. Verder verwijst de naam Siegfried ook naar de zoon van Wagner, die ook jong gestorven is.

De ondertitel: een zwarte idylle, is eigenlijk een paradox. Het verhaal begint als een idylle. Op de mooie Berghof in de Duitse bergen. En ook met Herter gaat het prima met al zijn tv-opnames. Maar het boek wordt steeds zwarter. De droom Siegfried stort in en wordt vermoord en uiteindelijk geeft ook Herter zelf de geest. Wat ook opmerkelijk is, is dat Wagner bij de vroege dood van zijn zoon Siegfried een muziekstuk schreef genaamd ‘de Siegfried Idylle’.

Motto

‘Warum holt mich der Teufel nicht?

Bei ihm ist es bestimmt schöner als hier.’

Eva Braun, Dagboek, 2.III.35

Hetgeen betekent: Waarom haalt de Duivel mij niet? Bij hem is het zeker mooier dan hier. Dit duidt de ongelukkige situatie aan van Eva Braun, al op 2 maart 1935. Eva Braun is erg ongelukkig en dat zie je ook in het boek steeds terug in al haar vragen aan Hitler, vooral na de dood van Siggi.

Achtergronden

Als bijlage heb ik een biografie van Harry Mulisch bijgevoegd. Die heb ik niet zelf geschreven maar van Internet gehaald. Mulisch is zijn hele leven al gefascineerd door de Tweede Wereld Oorlog. Zijn vader collaboreerde met de Duitsers terwijl zijn moeder een Joodse was. Hij heeft het in elk van zijn boeken wel een keer over de Tweede Wereld Oorlog. Verder is Rudolf Herter Harry Mulisch zelf eigenlijk. Daarmee krijgt dit boek een autobiografisch karakter. (zie verder ‘personen’) Ook opmerkelijk is dat zijn opvoeder ook Falk heet, net als Julia en Ullrich.

Samenvatting

De beroemde schrijver Rudolf Herter (Harry Mulisch) brengt een bezoek aan Wenen om zijn nieuwe roman de Uitvinding van de Liefde (de Ontdekking van de Hemel) te presenteren. Hij komt in een tv-programma en daar vertelt hij dat hij wil proberen Hitler te vangen door iets over hem te verzinnen. Zo wil hij Hitler begrijpen. Nadat hij in de Bibliotheek uit zijn werk heeft voorgelezen, komen er twee oudjes op hem af die hem zeggen dat ze iets te vertellen hebben. De volgende dag komt hij bij hen thuis. Zij blijken hulp in huishouding te zijn geweest bij Hitler op de Berghof en zij hebben een speciale onthulling. Hitler had een zoon van Eva Braun. Toen het bleek dat Eva Braun `per ongeluk` zwanger werd van Hitler werd gedaan als of Julia Falk, zwanger was van haar man Ullrich. Deze mensen zijn deze twee oudjes. Na 9 maanden werd de baby geboren en kreeg de naam Siegfried. Hij groeide op in de wetenschap dat Ullrich en Julia zijn ouders zijn en kent Hitler als oom Wolff. Als de oorlog verkeerd dreigt af te lopen verhuist Hitler met Eva naar zijn bunker in Berlijn. Maar de tienjarige Siegfried blijft bij de Falken. Na een tijdje krijgt Ullrich de opdracht van Hitler om Siegfried te doden. Hij kan het niet over zijn hart krijgen maar doet het toch. Op de schietbaan schiet hij de lachende Siegfried neer. De Falken worden overgeplaatst naar Amsterdam. na dit aangrijpende verhaal krijgt Herter nog een loodklompje dat van Hitler is geweest. Hij gaat naar zijn hotelkamer en filosofeert over alles wat hij gehoord heeft. Eindelijk begrijpt hij alles. Hij verbind Hitler met Wagner en Nietzsche en neemt al zijn theorieën op op een dictafoontje. Daarna is een hoofdstuk gewijd aan de dagboek memoires van Eva Braun, waarin zij veel uit de doeken doet over Hitler. Ook zegt zij hier dat Siegfried moest worden afgemaakt omdat zij volgens SS-bronnen van Joodse afkomst zou zijn en dat kon Hitler niet verdragen, en daarom liet hij hem afmaken. Later bleek die beschuldiging niet waar te zijn. Dat is waarschijnlijk als een soort visioen aan Herter voorbij gegaan. Als zijn vrouw Maria later op zijn hotel kamer aankomt ziet hij hem dood op zijn bed liggen met het dictafoontje in zijn hand. Als zij het bandje afluistert hoort zij na al zijn filosofisch verhalen zijn laatste woorden: hij...hij...hij is hier. De dokter stelt een acute hartstilstand vast, waarschijnlijk door een heftige emotie...

Thema en Motieven

Motieven zijn: Siegfried, Toeval, Filosofie, Bruin, het Niets. Siegfried is de persoon waar het boek direct om draait, daar gaat het om in het boek. Het hele verhaal van Julia en Ullrich gaat over hem. Eigenlijk is Siegfried het thema van het verhaal van de Falken. Toeval komt niet voor in dit boek. Bij zijn filosofische overdenkingen legt hij alle puzzelstukjes van Hitler in elkaar. Ook alles voorspellingen van Nietzsche komen precies uit. Ook de leeftijden van Hitler en Nietzsche zijn gelijk. Siegfried wordt vermoord op Reichskristallnacht. Op het moment dat Hitler wordt verwekt, zwakt Nietzsches welzijn erg af. Kortom er is niets toevallig. Mulisch heeft hiervoor ook flink moeten zoeken en rekenen! Ook Filosofie is een veel terugkerend motief. Mulisch blijft aankomen met citaten van Nietzsche, Schopenhauer en Heidegger. Ook is Herter zelf continu aan het filosoferen. Bruin is een motief wat in het boek expliciet wordt uitgelegd. Die kleur duikt telkens op rondom Hitler. Zijn geboorteplaats Braunau, de SA troepen heetten de bruinhemden, Eva heette Braun van haar achternaam, Göring noemde de Berghof het Braunhaus. Niets, bij al zijn filosofieën komt het Niets telkens terug. Dat was al een belangrijk aspect in de ideeën van Nietzsche. Hij zegt dan dat Hitler eigenlijk niets is. Was hij eigenlijk wel een mens? Ook Ullrich denkt dat als hij Siggi moet doden, ‘niets bestaat’ denkt hij.

Het thema van het boek is Hitler, of eigenlijk het proberen Hitler te begrijpen. Herter begrijpt Hitler aan het einde van het boek, door al zijn gefilosofeer en door het verhaal van de Falken. Maar dat verhaal neemt hij mee zijn graf in. Niemand zal Hitler ooit begrijpen dus. Maar de dubbele bodem in dit verhaal is dat Mulisch in dit verhaal ook Hitler probeert te vangen met een door hem verzonnen verhaal, waarmee dat zou kunnen. Maar helaas is dit verhaal fictief!

Perspectief en verteller

Het verhaal wordt vertelt in het hij perspectief. Het grootste gedeelte vanuit de persoon van Rudolf Herter. Maar tijdens het verhaal van Julia en Ullrich schakelen we even over naar het perspectief van hen. Het dagboek van Eva Braun is een geval apart. Dat is verteld in de ikvorm van Eva Braun. De verteller is beslist niet auctoriaal. Het geeft alleen de gedachten weer van de persoon zelf.

Spanning

Mulisch laat de spanning in zijn boek oplopen door telkens halve dingen te vertellen. Je weet telkens maar de helft. Sommige dingen worden onthuld, maar de meesten zijn aan het einde nog steeds onduidelijk. Bijvoorbeeld de laatste woorden van Herter: ‘hij…hij…hij is er’. Over die woorden ga je enorm nadenken en dat is erg mysterieus. Hetzelfde verhaal toen Hitler dat zei. Ook als Herter in een toestand komt ‘verder dan slaap’ Dan komen er ook vraagtekens en wordt het verhaal spannend. Herter is dan te dicht bij het geheim van Hitler en dan komt de Duivel hem halen, dat is eng. Daarin herken ik wel die ‘schroeilucht’ van Job Cohen (zie achterkant boek) Je bent tijdens het lezen ook continu benieuwd hoe het met Siegfried zal aflopen. Leeft hij nog? Is hij vermoord? Hoe? Ook wil je graag weten wat Herter zal doen met die informatie die hij heeft, en dan is hij plotseling dood. Ik, als relatief onervaren lezer, had dat niet verwacht.

Personages

Rudolf (Rudi) Herter

De hoofdpersoon van dit boek. Het is een man van rond de zeventig met een door ziekten verzwakt lichaam. Behoorlijk mager dus. Hij heeft een scherp gezicht. Het is een beroemde schrijver uit Nederland maar is in Duitsland ook erg populair. Hij heeft een zoontje Marnix(7) van zijn huidige vrouw Maria, die veel jonger is dan hijzelf. Zijn vorige vrouw Olga past op Marnix in Amsterdam. Hij is vrij arrogant en staat vrij sceptisch tegenover het leven. Maar hij is geobsedeerd door Hitler, die wil hij begrijpen. Hij filosofeert heel veel en worstelt behoorlijk met Hitler. Zijn naam klinkt hetzelfde als Adolf Hitler, daarin wordt zijn obsessie tot uitdrukking gebracht. Als je het boek leest zie je in Herter meteen Harry Mulisch zelf. Beroemd in Nederland en Duitsland, scherp gezicht, rond de zeventig, geobsedeerd door Hitler, gescheiden en een nieuwe relatie op latere leeftijd. Dat is Harry Mulisch zelf, overduidelijk. Lees bij ‘de uitvinding van de liefde’ ook ‘de ontdekking van de hemel’. Herter is een karakter.

Maria

De tweede vrouw van Herter. We weten niks over haar, behalve dat ze jong is. Ze is lief maar dom, zeg maar. Ze houd van Herter, maar begrijpt vaak weinig van hem. Zij is een type.

Olga

De vorige vrouw van Herter, we weten weinig van haar. Ze woont in Nederland en past op Marnix, het zoontje van Maria en Rudolf. Ze heeft wel een verbazingwekkend goede relatie met Maria en het is ook vreemd dat zij past op het zoontje van haar ex-man en zijn tweede vrouw. Zij is ook een type.

Marnix

het zoontje van Maria en Rudolf van zeven jaar. Een erg slim kereltje en waarschijnlijk hoogbegaafd. Maria leest namelijk een boek over hoogbegaafdheid. Hij is in Amsterdam bij de ex-vrouw van Rudolf, Olga.

Ullrich Falk

Hij is 89 jaar oud, in zijn jonge jaren was hij bediende van Hitler op de Berghof. Hij is getrouwd met Julia Falk. Het is een type, maar we weten wel dat hij veel heeft doorgemaakt en het niet makkelijk heeft gehad.

Julia Falk

Ze is 85 jaar oud. Zij was ook een bediende van Hitler op de Berghof. Vrouw van Ullrich Falk. Ook zij is een type, maar ze is wel erg sentimenteel na alles wat ze heeft meegemaakt.

Adolf Hitler (Adi)

Geboren in 1889 en pleegt zelfmoord in 1945. Zwart haar en een klein zwart snorretje. Het grote niets in het boek. Het kwaad. Het boek draait om hem, maar hij speelt ook een rol. Hij is in dit boek, wie hij waarschijnlijk echt was. Onbegrijpelijk, hard, gevoelloos, duidelijk. Eigenlijk is er geen positief woord over hem in het boek. Hij is de obsessie van Herter, die hem wil begrijpen en dat doet door Siegfried. Dat moet hij wel met de dood bekopen. We weten niets van de gevoelens van Hitler, maar toch wil ik hem neerzetten al een karakter. Omdat hij niet een veel voorkomend type is en we toch wel relatief veel over hem weten,

Eva Braun

Jonger dan haar man Hitler. Ze is een lieve vrouw, maar door Hitler geestelijk behoorlijk mishandeld, maar zij blijft toch van hem houden. Hoewel zij het toch ook wel vreselijk moet hebben gevonden bij hem (zie het motto). Ook had zij veel vragen die zij niet beantwoord kreeg. Zij lijkt wel behoorlijk op Maria, de vrouw van Herter, alleen dan wat extremer.

Siegfried (Siggi)

De zoon van Hitler en Eva Braun, maar geadopteerd door Julia en Ullrich Falk. Blond jongetje, ook vaak vrolijk, voelde zich aangetrokken tot wapens en wilde altijd graag vechten net al oom Wolf. Hij kende Hitler dus alleen als oom Wolf. Tegen het einde van de oorlog, geeft Hitler bevel Siegfried om te brengen, vanwege zijn veronderstelde Joods afkomst (via Eva). Ullrich Falk voltrekt dit vonnis met tegenzin. Ook Eva kan dit maar moeilijk begrijpen. Siegfried is ondank zijn belangrijke rol een type: we weten maar weinig van hem.

Tijd en Ruimte

Het verhaal is vertelt in de tegenwoordige tijd en speelt zich af in Wenen en op de Berghof, het buitenverblijf van Hitler. In Wenen is het 1999 en op de Berghof van 1935 tot 1945. De vertelde tijd is 3 dagen en de verteltijd is 213 bladzijden. Het boek begint in media res. Namelijk als het vliegtuig aan het landen is. Het duurt ook even voordat je begrijpt wie iedereen is. Het boek is chronologisch opgebouwd. Als Ullrich zijn verhaal verteld is er een flashback. Ook het dagboek van Eva is een flashback. Er is een open einde, want je blijft met veel vragen zitten. Vooral na die laatste woorden. Als Herter aan het filosoferen is gaat de tijd erg langzaam en dat maakt het wat spannender.





Het oordeel

Verwachting

Ik was gewoon een boek aan het zoeken en ik vond dat ik ook eens wat van Mulisch moest lezen, iedereen is erg lovend over hem dus… Toen ik de achterkant van het boek las, was mijn interesse gewekt en had ik ook wel vrij hoge verwachtingen. Die verwachting kwam zeker uit.

Gebeurtenissen

Ik leefde me echt in in het boek, je denkt echt mee met de schrijver en je kunt je goed inleven. Dat komt ook wel omdat het boek best wel realistisch is, aan het begin tenminste. Het boek is ook zonder meer origineel. Het is wel een echt Mulisch thema, over Hitler. Maar zo’n benadering ben ik nog niet tegengekomen.

Personen

De personen zijn allemaal realistisch, zoals ik al zei en je kunt je goed inleven in de personen. Je ontwikkelt al snel een moeilijke houding tegenover Herter. aan de ene kant voel je sympathie, maar aan de andere kan weer niet. Hij is wel fascinerend, maar verder is hij niet te doorgronden en is denkt hij na over dingen die niet helemaal ‘sporen’. Je ontwikkelt wel sympathie voor de beide vrouwen, die hebben natuurlijk een goede intentie maar worden niet echt goed behandeld door hun mannen. Vooral Eva natuurlijk, die eigenlijk onterecht van hem blijft houden. Ook Maria wordt een beetje zoet gehouden. Siegfried is natuurlijk ook zielig omdat hij slachtoffer wordt van Hitlers dwaasheid. Alle slachtoffers wekken eigenlijk sympathie op.

Opbouw

Het verhaal leest beslist lekker weg. Je wordt gewoon beziggehouden door Mulisch. Je blijft nadenken over allemaal vragen die bij je opkomen. Zijn filosofische verhandelingen zijn wel een beetje overdreven, je merkt dat Mulisch zich daar even zit uit te leven op alle verbanden die hij heeft gevonden, dat is wel een tikje saai. Een open eind is natuurlijk altijd goed, vind ik tenminste. Dan komen er vragen naar boven en ga je nadenken, als aan het einde van het boek alles duidelijk is, is het een beetje saai. Daarom is Hermans ook zo fijn want die doet dag nog extremer (zie Damocles).

Taalgebruik

Het boek leest ook qua taalgebruik makkelijk weg, je komt geen moeilijke zinnen tegen en er zijn niet te veel dialogen of juist te veel beschrijvingen. Alleen dat gefilosofeer is, zoals ik al zei een beetje te veel monoloog, een beetje saai dus.

Algemeen

Over het algemeen ben ik erg positief over dit boek. Dat komt door zijn makkelijke schrijfstijl en ook door de fascinerende inhoud. Hij roept vragen op als je leest en dat vind ik erg leuk. Dan blijf je goed doorlezen. Hij zorgt ook voor spanning doordat je je goed kan inleven in de personen van het boek. Ze komen bij wijze van spreke heel dichtbij. Een klein minpuntje is die filosofische verhandeling met al die getallen die in elkaar passen. Dat vind Mulisch fantastisch natuurlijk, maar dat hoeft niet echt van mij. Dus een geweldig boek, niet de beste tot nu toe, maar hij komt dicht bij Hermans

• De Elementen
• Het Zwarte Licht
• Bericht Aan De Rattenkoning
• Tussen Hamer En Aambeeld
• Vonk