Boekverslag : J Bernlef - Hersenschimmen
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 3272 woorden.
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 3272 woorden.
1. Primaire gegevens
Auteur: J. Bernlef
Titel: Hersenschimmen
Verschenen: 1984
Gelezen: Grote lijsters
Aantal bladzijden: 143
Motto: Blz. 5: Philip Larkin →
A touching dream to wich all are
lulled. But wake from separately.
Genre: Psychologische roman
Indeling van het boek: Negen ongenummerde hoofdstukken.
Elk stuk begint met een cursieve
zin, waarmee het begin van de
nieuwe dag aangegeven wordt.
Belangrijkste personen:
Maarten Klein
De hoofdpersoon in het boek is Maarten Klein. Maarten is 71 of 72 jaar, geboren in Alkmaar, maar woont al een hele tijd in Amerika. Hij werkte als notulist bij de IMCO, een visserijorganisatie, maar is inmiddels al gepensioneerd. Maarten is een lieve man die zijn vrouw heel graag ziet. Als hij kon dan zou hij zijn vrouw nog altijd zo verwennen zoals hij dat vroeger deed. Hij heeft nog heel jeugdige ideeën. Maarten leer je het beste kennen omdat hij het verhaal vertelt, je zit in zijn denkwereld. Op het einde is hij enorm verward en weet hij soms niet waar hij is of wat hij doet. Hij is een grote fiere man die altijd een kostuum draagt. Vroeger toen hij nog werkte heeft hij de halve wereld rondgereisd (in functie van zijn werk). Hij kan niet leven zonder zijn vrouw, maar toch heeft hij haar vroeger één keer bedrogen op zakenreis in Parijs met een hele dikke vrouw.
Vera Klein
Vera, Maartens vrouw, is een belangrijk persoon in het boek. Zij is al vijftig jaar getrouwd met Maarten en moet hulpeloos toekijken hoe Maarten aan het dementeren is. Vera en Maarten kennen elkaar door en door. Vera is een sterke vrouw, want ze hebben samen al een zware tijd doorstaan. Dan doen de eerste verschijnselen van Maartens dementie zich voor. Vera hecht hier meer waarde aan dan Maarten en schakelt dan ook een dokter in. Als het eenmaal bekend is dat het steeds slechter gaat met Maarten moet ook Vera steeds meer op Maarten letten om te zorgen dat er geen ongelukken gebeuren. Hier blijkt dat het ware liefde is en dat Vera zeer geduldig en sterk is. Als de situatie eenmaal ondraaglijk is geworden neemt Vera de beslissing dat er niets anders op zit dan een tehuis waar Maarten verzorgd zal moeten worden, omdat zij hem niet meer in de hand kan houden. Haar hele dag stond bijna in dienst van Maarten en zelfs met een extra hulp in huis kan ze niet genoeg voor Maarten zorgen, zó ernstig is hij er aan toe. Vera leer je vooral kennen door de opmerkingen van Maarten. Ze heeft een tenger maar mooi uiterlijk. Hoewel ze hard is, is ze ook wel een gevoelige vrouw. Ze heeft een normaal sociaal leven, ze heeft vriendinnen, doet zelf de boodschappen en heeft vroeger in een bieb gewerkt.
Phil Taylor
Phil Taylor is de gezinshulp die komt als Vera Maarten in haar eentje niet meer aankan. Maarten verwart Phil met zijn dochter en zijn pianolerares. Phil komt bij hen inwonen. Ze is zeer behulpzaam, maar nog zeer jong van mentaliteit. Ze wil erg vaak tv kijken. Het is een typisch Amerikaans meisje qua gewoontes en kleding. Ze heeft blond haar, een bol voorhoofd en ze is ietwat aan de flinke kant.
Vertelwijze: Het verhaal wordt volstrekt chronologisch verteld. We kijken gewoon een bepaalde tijd in iemands gedachten. We maken alles mee wat Maarten denkt, ook een aantal flash-backs. Daarin komen we dingen te weten over zijn vader, die greep op het leven probeerde te krijgen door iedere dag de temperatuur te registreren, zijn jeugd, over een meisje waar hij eens verloofd mee was, en over een vroegere collega die zelfmoord heeft gepleegd, waaraan hij zich een beetje schuldig voelt. "En niemand wist waarom, behalve ik". Deze onderwerpen komen veel terug als hij zover is dat hij heden en verleden nauwelijks meer onderscheiden kan.
Aantal uren gelezen: ± 7 uur
Datum boek uitgelezen: 31-11-2001
2. Verantwoording van de keuze
Ik heb dit boek gekozen, omdat ik het boek zelf heb maar nog nooit gelezen heb. Nooit echt de tijd voor gehad. Dit is een goede kans om het een keer te gaan lazen, anders ga ik het namelijk telkens uitstellen. Anders leg ik het boek weg als het minder spannend wordt, nu moet ik hem gewoon uitlezen.
3. Verwachtingen vooraf
Ik denk dat het wel een mooi boek is, alleen waarschijnlijk een beetje saai. Er zullen niet echt veel dingen gaan gebeuren.
4. Eerste reactie achteraf
Spannend: Niet, want ere gebeurde niet iets wat je
absoluut niet kon verwachten.
Meeslepend: Beetje, het was niet een heel erg boeiend
verhaal. Niet dat je hem gewoon helemaal
achter elkaar uit wilt lezen.
Ontroerend: Erg, het is erg zielig dat Maarten het
zelf niet doorheeft dat hij zo hard
achteruit gaat. Ook de eracties van Vera
zijn erg ontroerend.
Grappig: Niet, maar zo is het boek ook niet
bedoeld. Dementeren is nou eenmaal niet
grappig.
Realistisch: Beetje, ik denk dat het wel realistisch
is, alleen kan je dat nooit zeker weten.
Fanatasierijk: Beetje, je moet wel fantasie hebben om al
die uitwegen die Maarten gebrukt als hij
iets niet weet te bedenken.
Interessant: Erg.
Origineel: Erg, het is een onderwerp waar je niet zo
veel over hoort, en waar bijna nooit over
geschreven wordt.
Goed te begrijpen: Beetje, opzich is het boek wel te
begrijpen (het verhaal enzo), alleen de
gedachtengang van Maarten soms niet.
Dit werk heeft me aan het denken gezet. Ik zou later nooit willen gaan dementeren. Dat lijkt me zo vreselijk, vooral voor je omgeving.
Ik heb niet echt iets aan dit werk gehad. Het is gewoon een mooi boek, maar er staat niets in wat ik zou moeten onthouden voor de rest van mijn leven.
Dit werk spreekt me wel aan, omdat het iedereen kan gebeuren, en het mij misschien later ook wel gebeurt. Het is toch interessant om te lezen hoe mensen daarmee omgaan.
5. Samenvatting
De 71- of 72-jarige Maarten Klein woont met zijn vrouw Vera in Gloucester, aan de oostkust van de Verenigde Staten, even ten noorden van Boston. In de jaren vijftig zijn ze vanuit Nederland naar Amerika geëmigreerd. Hun twee kinderen, Kitty en Fred, zijn teruggegaan naar Nederland. Maarten werkte tot zijn pensionering bij de Intergovernmental Maritime Consultative Organisation (IMCO), een instituut voor visserijonderzoek in Boston.
Op een winterse dag kijkt hij uit naar de schoolbus met kinderen die elke morgen bij zijn huis stopt. Hij denkt terug aan zijn vader, die griffier bij de rechtbank was en thuis temperatuurgrafieken bijhield en aantekeningen over het weer maakte. Uit opmerkingen van zijn vrouw wordt duidelijk dat Maarten een beetje verstrooid begint te worden: het is zondag, dus de kinderen hoeven niet naar school. Hij denkt dat het ochtend is, maar het is al middag. Eerder vergat hij al zijn koffie op te drinken en voor Vera hout uit de schuur te halen, hoewel ze hem daar tweemaal om had gevraagd. Hij zoekt de schuld van zijn vermoeidheid en concentratieverlies voorlopig bij de lange witte winter. Maarten piekert over zijn vergeetachtigheid. Er is iets mis, maar hij weet niet precies wat. Hij betrapt zich erop dat hij hardop in zichzelf praat. Woorden die hij alleen gebruikte op zijn werk als hij niets beters wist te zeggen, duiken plotseling op in zijn conversatie met Vera. Zijn gedachten dwalen vaak door associaties af naar gebeurtenissen uit het verleden, vooral uit zijn jeugd, uit de Tweede Wereldoorlog en uit de tijd dat hij op kantoor werkte. Soms roepen de herinneringen handelingen op waarvan hij zich niet bewust is. Als hij terugdenkt aan het mislukte vlechtwerkje dat hij op de kleuterschool van stroken papier maakte, scheurt hij onbewust de krant aan repen. De juffrouw vroeg hem destijds de potlodendoos te halen en Maarten gaat hem zoeken, op een plank in het washok, waar hij met een stoel bijklimt. Als Vera hem daar vindt, beseft hij pas wat hij doet. Tijdens een wandeling met de hond Robert verliest hij zich weer in het verleden. In het meisje achter de bar van het café waar hij even uitrust herkent hij zijn eerste vriendin. Daarna komt hij in het antiquariaat waar hij kort daarvoor ‘The Heart of the Matter’ van Graham Greene kocht. Maarten kan zich het boek op dat moment niet herinneren, hoewel hij er thuis af en toe een stukje in leest. Als hij mijmerend verderdwaalt door de stad, vindt Vera hem, ze maakte zich ongerust en is hem met de auto gaan zoeken. De symptomen van Maartens dementie worden duidelijker en heviger. Vera heeft de deur op slot gedaan toen ze even weg moest, maar Maarten breekt hem open om naar een IMCO-vergadering te gaan. Het gereedschap neemt hij mee in zijn aktetas Hij gaat echter niet als vroeger met de trein naar Boston, maar loopt naar een vakantiehuisje, waarvan hij de deur ook forceert. Terwijl hij wacht op de anderen oefent hij zijn betoog, waarin hij zijn twijfel uitspreekt over de zin van de organisatie, die aan de hand van computerprognoses aanbevelingen doet over vangstquantums. Dan realiseert hij zich de situatie en gaat hij op weg naar huis; hij vergeet echter zijn tas. Vera is in die tijd bij dokter Eardly geweest. Hij heeft haar aangeraden met Maarten foto's te bekijken om de herinneringen te ordenen. Maarten herinnert zich tot in de details het verhaal bij een foto uit zijn jeugd, maar kan andere gebeurtenissen, zoals het bezoek van zijn kinderen uit Nederland drie jaar geleden, niet plaatsen. Later weet hij dat weer en spijt het hem dat hij dat niet eerder wist. Als die dag de deur wordt gerepareerd kan hij zich het niet herinneren dat hij de deur heeft opengebroken. De deur wordt gerepareerd door William. Deze Amerikaanse jongeman komt vaak bij hen over de vloer om klusjes uit te voeren. Hij is best verlegen en stil maar na een paar pilsjes wil hij nogal eens loskomen. William had vroeger een hondje, Kiss, die al een tijdje dood is. Toch vraagt Maarten iedere keer weer als hij William ziet hoe het met Kiss is, wat natuurlijk niet leuk voor William en Vera is.
Op het tweede bezoek van dokter Eardly reageert Maarten met een redevoering, die imponerend bedoeld is. Daarna realiseert hij zich met machteloosheid, woede en angst dat hij niet meer helemaal meester is over de taal: hij moet zinnen soms eerst vanuit het Nederlands in het Engels vertalen voordat hij ze kan uitspreken en heeft moeite met het benoemen van voorwerpen. Steeds meer vermengt Maartens verleden zich met zijn dagelijks leven. Maarten verwart Vera met zijn moeder en zijn huis met het huis van zijn grootouders. Wat zijn vrouw hem het ene moment vertelt, kan hij direct daarna weer vergeten zijn. Als zij weg is, slaat Maarten een ruit in om de hond binnen te laten. Daarna vergeet hij het gas uit te zetten. Bij het volgende bezoek van de dokter ziet Maarten hem als een tegenstander in een moeilijke onderhandeling. Hij gaat hem verbaal te lijf met een vergaderstrategie van zijn ex-collega Karl Simic. Als de dokter hem een kalmerende injectie wil geven slaat hij hem de spuit uit handen. Op dat moment waant hij zich in de oorlog. Omdat de toestand gevaarlijk wordt, komt de gezinshulp Phil Taylor inwonen om op Maarten te letten. Maarten vergeet steeds wie zij is en waarom ze er is en verwart haar met zijn pianolerares Greet van vroeger waar hij toen verliefd op was en met zijn dochter Kitty. Als hij tweemaal in een nacht door het huis dwaalt geeft Phil hem een injectie. Maarten wordt wakker doordat hij in zijn bed heeft gepoept. Vera en Phil maken de riemen los waarmee hij was vastgebonden en wassen hem in het bad; Maarten krijgt daarbij een erectie. Pas als hij het aanraakt beseft hij vol schaamte dat het zijn geslacht is dat boven water uitkomt. Maarten ontsnapt nog een keer uit het huis en komt na een wandeling door de duinen waarbij hij geen jas aanheeft terecht in het zomerhuisje waar hij eerder zijn aktetas had laten staan. De vuurtorenwachter ziet hem lopen en brengt hem terug naar huis in zijn jeep. Maarten houdt hem voor een Amerikaanse soldaat tijdens de bevrijding. Even later komt dokter Eardly, die Maarten voor een soldaat in burger houdt. Als de dokter hem een kalmerende injectie wil geven denkt hij dat hij wordt verdacht van collaboratie. Als Maarten wakker wordt, maakt hij een vuur in de open haard en verbrandt hij uit het album de foto's waarop hij is afgebeeld. Hij herkent zichzelf niet meer. Vera en Phil binden hem op een stoel vast. Ook hen herkent hij niet meer. Dan wordt hij in een ziekenwagen naar een inrichting gebracht. Dit ervaart hij als iets onvermijdelijks maar raars. Er dringen nog maar flarden van buiten tot Maarten door; zijn wereld is gekrompen tot zijn onsamenhangende, maar soms plotseling heldere gedachten, waarin de taal een belangrijke rol speelt. Het boek eindigt met een mededeling die hij nog wel opvangt, al beseft hij niet dat die van Vera komt: zij vertelt hem dat de lente op het punt staat te beginnen.
6. Analyseopdracht of verwerkingsopdracht
Verwerkingsopdracht 14: Dagboek van Vera
Zondag
Volgens mij wordt Maarten een beetje vergeetachtig. Vanmiddag vroeg hij waar de kinderen bleven, die normaal om die tijd uit school zouden komen, maar het is zondag vandaag. En, terwijl we vandaag altijd pizza eten, wist hij dat ook niet meer. O ja, ik vond hem vandaag nog bij de wasmachine op een stoel. Hij zei dat hij een timmermansporlood zocht, terwijl we die toch al jaren in de garage hebben liggen! Nou vraag ik je!
Maandag
Het lijkt wel alsof het erger is geworden met Maarten. Hij ging vanmiddag Robert uitlaten en toen kwam de hond opeens alleen thuis! Ik ben Maarten gelijk gaan zoeken. Toen ik hem eindelijk gevonden had op Western Avenue, en we weer thuis waren, begon hij een heel verhaal over dat ik samen met hem in Holland op de oude Slaperdijk had gelopen. Ik heb echt geen idee waar hij het over had!
Net is Ellen Robbins op bezoek geweest, dat was erg gezellig. Alleen was Maarten nu weer vergeten dat haar man overleden is, en vroeg hij haar hoe het met hem was. Dat was echt een zeer pijnlijk moment. Ik vond het zo zielig voor Ellen! Ze had het echt moeilijk.
Dinsdag
Ik heb vandaag samen met Maarten in het fotoalbum gekeken. Dokter Eardly heeft dat gezegd, het brengt de herinneringen van Maarten weer op orde. Ik merkte er niet veel van. Volgens mij wist hij de helft niet meer. Dat van heel vroeger nog wel, maar als het dichter bij nu komt weet hij het niet meer. Dan hoor je echt dat hij maar wat verzint. Maarten is soms echt een vreemde voor me. Dan kan ik hem niet bereiken. Het is zo’n verschrikkelijk, zo’n machteloos gevoel!
Woensdag
Maarten wist vandaag niet eens meer wie ik was! Hij dacht dat ik zijn moeder was ofzo. Ik kon er even niet meer tegen en ben naar Ellen Robbins gegaan. Toen ik thuis kwam had Maarten het raam ingeslagen! Het wordt echt steeds erger. Dokter Eardly is ook nog langsgekomen. Maarten begon zo raar te doen! Vragen herhalen, om dan zes keer hetz elfde antwoord te geven.... Op een gegeven moment deed hij zó raar dat Dr. Eardly hem een injectie gaf.
Vrijdag
Ik heb gisteren geen tijd gehad om te schrijven. Ik heb een meisje aangenomen om een beetje te helpen, Phil Taylor. Ik kan het allemaal niet meer alleen aan hoor. Maarten was vandaag zó raar bezig dat Dr. Eardly hem weer een injectie heeft geegeven. Maarten was ongezien buiten gekomen en Tom heeft hem gevonden bij een zomerhuisje in de duinen. Ik heb samen met Dr. Eardly besloten dat het zo niet langer gaat. Morgen wordt Maarten opgehaald en naar een inrichting gebracht. Ik zal hem zó missen!
Maandag
Zaterdag is Maarten opgehaald en naar de inrichting gebracht. Ik heb heel lang bij hem gezeten en gekeken hoe hij sliep. Als je hem zo ziet liggen kan je je niet voorstellen dat er wat mis is, zo rustig en kalm. Maar dan wordt hij wakker en herkent hij me niet meer! Net zoals vanmorgen, hij luisterde wel, maar wist niet meer wie ik was. Ik heb het gevoel dat hij me niet eens mist...
7. Reflectieopdracht
Wat het meeste indruk op me heeft gemaakt is dat je er zo weinig aan kan doen als iemand dement wordt. Vera was helemaal machteloos. Ik zou het vreselijk vinden als ik gewoon helemaal niks voor diegene zou kunnen doen.
Ik heb deze verwerkingsopdracht gekozen, omdat hij heel goed bij dit boek past. Er gebeurd heel veel in een paar dagen, waardoor je heel goed een dagboek kan schrijven. Je kan op deze manier heel goed zien dat het steeds erger wordt met Maarten.
Dit keer was mijn aanpak best geod, ik bven optijd begonnen met lezen, zodat ik in de les al aan de opdracht kon beginnen. Ik moet alleen de volgende keer het niet telkens uitstellen om het uit te gaan typen.
Het ligt eraan wie het is. Je moet wel van dit soort boeken houden, want er gebeurd niet echt iets spannends ofzo. Ik zou het niet aanraden bij mensen die alleen maar spannende boeken lezen, want dan zou dit boek nog wel kunnen tegenvallen.
Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen