Boekverslag : Anna Enquist - Het Meesterstuk
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 5091 woorden.
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 5091 woorden.
Het Meesterstuk
A. Samenvatting van de inhoud.
Het Meesterstuk is gebaseerd op de opera Don Giovanni van Mozart. Aangezien ik deze opera niet ken kan ik geen vergelijkingen maken met het originele verhaal en enkel naar de roman op zich zelf kijken.
- Johan Steenkamer, de hoofdpersoon van het boek, is een kunstschilder. Hij is getrouwd met Ellen Visser en heeft drie kinderen; de tweeling Paul en Peter (15) en het tienjarige dochtertje Saar. Johan leeft voor zijn beroep:
“ ‘De zin van het leven? Wat krijgen we nou? We lijken wel een stel pubers. Een beetje debatteren, of het leven zin heeft! Natuurlijk heeft het leven zin, je moet keihard werken en beroemd worden, dat is de zin van het leven.’” [p.188] (Johan)
Johan gaat vreemd met een leerlinge uit zijn eindexamenklas, Zina. Het huwelijk van Ellen en Johan stelt weinig meer voor.
- De vader van Johan, Charles Steenkamer, was ook schilder van beroep. Hij heeft zijn vrouw en zijn twee kinderen (Johan en zijn grotere broer Oscar) jaren geleden alleen achtergelaten. Hoewel hij niet meer persoonlijk in het boek voor komt speelt deze ontwikkeling toch een grote rol in het verhaal. Alma (de moeder van Johan en Oscar) is inmiddels 75 jaar. Op de achterkant van het boek wordt zij voorgesteld als de ‘demonische moeder’ van Johan. Ze is niet de leidende moederfiguur geweest in de jeugd van de twee broers, maar trok Johan duidelijk voor ten opzichte van zijn broer en speelt Johan en Oscar voortdurend tegen elkaar uit:
“Dit is nog veel erger dan het oeverloze bewonderende gezeik over Johan. Daar is hij aan gewend, daar weet hij weg mee op zijn eigen manier. Een spel van geraakt worden en, na rijp beraad, bedachtzaam terugslaan.” [p.68] (Oscar)
Oscar werkt als kunsthistoricus bij het Nationaal Museum en schrijft artikelen in een ochtendblad. Hij is een soort plaatsvervangende man van Alma geworden; toch wordt hij stelselmatig door haar tegengewerkt en gekleineerd. Johan is haar lieveling, hij is steeds door haar voorgetrokken. Het gevolg is geweest dat de broers een grote hekel aan elkaar hebben gekregen. Oscar voelt zich mislukt en grijpt alle denkbare middelen aan om wraak op zijn broer te nemen. Als bekend wordt dat Johan's werk geëxposeerd zal worden, schrijft hij in de krant een negatief artikel over de stijl van dit werk. Johan is woedend en reageert zich af op zijn moeder. Hij vertelt haar dat hij zijn verdwenen vader voor zijn expositie heeft uitgenodigd. Alma raakt hierdoor erg overstuur en hierdoor wordt duidelijk dat zij niet de sterke en zelfstandige (demonische) vrouw is die je had verwacht
-De hartsvriendin van Ellen is Lisa, die een drukke baan heeft als psychiater. Ze is getrouwd met de Engelsman Lawrence en heeft twee kinderen.
“De vrouwenvriendschap is mijn redding, heeft Ellen vaak gedacht. De wandelingen en gesprekken met Lisa hebben haar gered in de jaren na de geboorte van Peter en Paul.” [p.183] (Ellen)
-Het boek bestaat uit 3 delen. In Deel 1 worden de hoofdpersonen aan de lezer voorgesteld. Deel 2 gaat over Saar, die op school ziek is geworden. Als Ellen op haar werk een telefoontje krijgt, heeft men Saar al naar het ziekenhuis gebracht. Ze gaat er onmiddellijk heen en spreekt met de cardioloog. Saar heeft een probleem met de hartkleppen, waardoor er te weinig zuurstof in haar lichaam komt. De specialist wil haar opereren en kunstkleppen aanbrengen. Het is te laat:
“In het bed ligt een meisje van tien dat geen adem haalt.” [p.149]
- Ellen is ontwricht, het gezin is ontwricht. Ellen krijgt geen steun van haar man, die alleen maar belangstelling heeft voor zijn werk en andere vrouwen.
“’Het hele jaar heb ik die depressies van jou verdragen, het was niet te harden. Ik kwam te kort, je wilde nooit meer neuken, je deed of ik lucht was. En ik laat je niet barsten, ik ben bereid om er energie in te steken, ik werk me krom voor jou en jij zegt nee! Ondankbaar ben je, en ongeïnteresseerd.’ (…) ‘Ja, ga maar weg, ontloop je verantwoordelijkheden maar! Geen wonder dat ik het buiten de deur zoek. Jij bent een echtgenote van niks!’”
De tweeling spijbelt voortdurend en brengt de dag door bij Alma. Alleen Lisa biedt Ellen steun gedurende het jaar na de dood van Saar.
-Johan heeft zijn atelier in een tuinhuis dat behoort bij een villa die bewoond wordt door een bevriend echtpaar. Als de villa vrij komt, stelt hij Ellen voor daar te gaan wonen. Ze weigert; tijdelijk wonen ze op twee adressen. Na een poosje trekt Ellen naar een appartement in het centrum van de stad. Als ze het oude huis heeft uitgeruimd, verschijnt plotseling Johan. Samen hebben ze voor de laatste keer seks op de vloer van hun oude huis.
-In Deel 3 staat de expositie van het werk van Johan centraal. De meeste aandacht trekt ‘het meesterstuk’, voorstellende een vrouw met een zalm in haar arm. Op een tafel ligt een tweede zalm waarvan de buik is opengesneden en de ingewanden uitpuilen. Voor de vis ligt een scherp mes.
-Oscar heeft ontdekt dat de vier schilderijen van zijn vader zich op de zolder van het Nationaal Museum bevinden. Op het grootste is Alma afgebeeld; in haar armen heeft ze een gestoomde makreel. Tijdens de opening van Johan's expositie sjouwt hij dit zware schilderij door weer en wind naar het Gemeentemuseum. Hij beschadigt het doek en verwondt zijn been ernstig. Toch slaagt hij erin het schilderij het museum binnen te zeulen en naast ‘het meesterstuk’ van zijn broer te plaatsen. Johan is woedend omdat het nu duidelijk is, dat zijn meesterwerk niet origineel is. Hij begint met Oscar te vechten. Alma komt tussenbeide en valt. Ze heeft iets gebroken en met een ziekenauto wordt ze afgevoerd.
-Oscar vlucht naar buiten en durft zich niet meer te vertonen. Hij loopt weg, naar de haven. Hij is niet duidelijk van plan zelfmoord te plegen, maar als hij iets in het water wil gooien verliest hij zijn evenwicht en verdrinkt.
- Johan heeft tijdens het gevecht een bloedneus opgelopen. Hij zoekt troost bij Ellen en stelt haar voor een nieuw leven met elkaar te beginnen. Ellen gaat niet op zijn voorstel in.
- Als Johan alleen is, droomt hij over zijn vader. Deze laat zijn zoontjes zijn vier schilderijen zien. Daarna verlaat hij met zijn vriend Bramelaar, de vioolbouwer, het huis. Ze nemen de schilderijen en de altviool mee. Johan kruipt bij zijn broertje in bed. Als hij in de leunstoel in het museum wakker wordt beseft hij hoe zijn vader al die jaren heeft gemist.
B. De Verhaalanalyse.
1) Titel.
De titel van het boek is hetzelfde als de titel van het belangrijkste schilderij van de expositie: ‘Het Meesterstuk’. Johan heeft aan dit schilderij jaren gewerkt. Op de expositie blijkt dat zijn vader vroeger een gelijksoortig schilderij heeft gemaakt, welke hij toen Johan klein was aan hem heeft laten zien. ‘Het Meesterstuk’ maakt meteen een van de ‘hoofdproblemen’ uit ‘Het Meesterstuk’ duidelijk. Op het schilderij staat een vrouw afgebeeld (Alma). In haar armen heeft ze een vis (Johan?). Op tafel ligt nog een vis, opengesneden, met alle ingewanden eruit (Oscar?). (In het schilderij van Charles was dit laatste niet geschilderd)
2) Soort boek.
“Het meesterstuk is een gepassioneerde en ontroerende kunstenaars-, familie- en relatieroman.” [Achterkant van het boek]
3) Personages.
Doordat het verhaal uit meerdere oogpunten, vanuit verschillende personages is verteld (zie punt vijf) kom je van veel verschillende figuren veel te weten. Je kent de gevoelens en gedachten van meerdere personen en merkt van al deze personen hoe ze veranderen in de loop van het boek. Er zijn dus meerdere hoofdpersonages: Johan, Ellen, Lisa, Alma en Oscar. De bijfiguren zijn: Saar, Charles, Paul, Peter, Zina, Mats, Lawrence en Klaas Bijl.
· Johan Steenkamer;
a) Leeftijd.
De leeftijden van de personen verschillen in de verschillende delen van het boek, omdat deze delen zich in verschillende tijden afspelen. De precieze leeftijd van Johan is niet bekend, maar uit verschillende regels zou je het wel kunnen opmaken. Hij was bijvoorbeeld 4 jaar toen zijn vader weg ging, en later staat dat Alma nu al dertig jaar zonder man heeft moeten leven. Johan zal dus ongeveer (het verhaal neemt ook tijd in beslag) vierendertig jaar zijn.
b) Karakter.
Johan Steenkamer is een opkomend schilder die schreeuwt om bewondering. Hij is de zoon van Alma en Charles Steenkamer en hij heeft één broer, Oscar. Als kind kon hij al goed tekenen en toen wilde hij ook graag bewonderd worden (ten koste van zijn broer Oscar). Hij is getrouwd geweest met Ellen en heeft met haar drie kinderen gekregen, waarvan de jongste, Saar, overlijdt. Johan heeft veel succes bij de vrouwen en gaat vaak vreemd waardoor zijn huwelijk uiteindelijk kapot gaat. Hij wil dan ook niet perse aardig gevonden worden maar hij wil bewonderd worden. De zin van het leven is volgens hem keihard werken en beroemd worden. Het liefst wil hij dat alle aandacht op hem gevestigd is. Johan heeft regelmatig last van ‘woedeaanvallen’ als de dingen anders gaan dan hij ze in gedachten had. In het begin van het boek houdt Lisa (= psychiater) een lezing over narcisme. Terwijl ze hierover aan het praten is merkt ze dat ze het over Johan heeft.
“Wat raar dat ik zo koel praat over zoiets vreselijks. Johan als vierjarig jongetje, die niet begreep dat zijn vader weg was en nooit meer terug zou komen. Die elke dag een tekening voor hem maakte waar Alma ’s avonds de haard mee aanstak.” [p.23] (Lisa)
c) Uiterlijk.
Op een dag als Johan wakker wordt kijkt hij in de spiegel en verteld hij wat hij ziet. Hierdoor kan je dus een vrij uitgebreide beschrijving geven van het uiterlijk van Johan; lengte iets meer dan gemiddeld, houding rechtop, bouw meer atletisch dan leptosoom. Billen hangen een beetje. Borsthaar vooralsnog zwart, te veel grijs ertussen om eruit te wieden. Geen vet. Donker haar met roos. De rimpels kan je voren noemen, het gezicht door het leven getekend, niet door de ouderdom. Geen bril. Fiere hals, hoofd recht op de schouders. Volle lippen, zware wenkbrauwen, onbepaalde ogenkleur met bruin erin.
d) Gedrag.
Ten opzichte van Oscar gedraagt Johan zich onuitstaanbaar. De broers zijn al van jongs af aan grote rivalen en doen alles om elkaar dwars te zitten. Hoewel Oscar alles doet om bij Alma in de smaak te vallen is Johan het lievelingetje van zijn moeder.
Johan uit zijn emoties in het schilderen, hoewel hij dit zelf niet toegeeft. Als mensen vragen wat een schilderij voorstelt geeft hij altijd een droog antwoord zonder emotie.
Johan wil altijd alles en iedereen overtreffen. Hij is een rokkenjager die altijd alles naar zijn hand probeert te zetten. Hij wordt woedend als dit niet lukt. Als zijn dochtertje Saar overlijdt gaat hij al vrij snel door met zij leven alsof er niets gebeurd is.
e) Verhouding tot de andere personages.
Johan-Oscar : Broers. Elkaars rivalen in de strijd voor aandacht van hun moeder. Proberen elkaar altijd te overtreffen.
Johan-Ellen : Getrouwd, maar hun huwelijk is voor de dood van Saar al niet al te goed. Hierna groeien ze alleen maar verder uit elkaar (Johan komt steeds minder thuis, werkt veel, gaat vreemd) tot ze apart gaan wonen. Ze vrijen als ze net uit elkaar op de vloer van hun oude gezamenlijke huis.
Johan-Lisa : Lisa is vooral de hartsvriendin van Ellen. In een stukje van het boek wordt duidelijk dat Johan af en toe (net als over bijna elke vrouw) seksuele fantasieën over Lisa heeft.
Johan-Tweeling : De relatie met zijn kinderen is niet erg goed. Hij is weinig thuis, en de kinderen blijven na de scheiding van hun ouders bij Ellen.
Johan-Alma : Johan is het lievelingetje van zijn moeder.
Johan-Charles : Aan het einde van het boek wordt duidelijk dat Johan zijn vader toch wel heeft gemist al die jaren.
f) Veranderingen in de loop van het verhaal.
Qua karakter en gedrag verandert Johan weinig in de loop van het verhaal. Wel zie je dat de verhouding tussen Johan en Oscar voordat Charles hen had verlaten veel beter was. Verder staat in het verhaal dat Johan op een gegeven moment opeens van schilderstijl is veranderd: hij is gestopt met abstract, en echt schilderijen gaan schilderen die iets voorstellen. Ik denk dat dit te maken heeft met zijn steeds duidelijker wordende gevoelens over en voor zijn familie. Het wordt steeds duidelijker dat hij zijn vader erg heeft gemist, en dat de moeder in zijn opvoeding tekort heeft geschoten. Dit schildert hij dan ook in zijn meesterstuk.
g) Milieu.
Het mag duidelijk zijn dat het milieu waar Johan in is opgegroeid geen liefdevolle omgeving was, wat duidelijk gevolgen heeft gehad voor de rest van zijn leven.
h) Invloed op andere personages.
De invloed van Johan op zijn moeder was erg groot. Alma was erg betrokken bij alles wat Johan deed. In een van zijn boze buien heeft Johan aan Alma verteld dat hij een brief aan zijn vader had geschreven, waardoor Alma erg overstuur raakte.
Dat Johan zo geliefd was bij zijn moeder had tot gevolg dat zijn broer Oscar zich buitengesloten voelde en haat ontwikkelde tegen Johan.
i) Ideeën of opvattingen.
Johan had veel opvallende en duidelijke ideeën en opvattingen:
o Hij had het idee dat hij altijd beter moest zijn dan iedereen om hem heen.
o Je leeft om beroemd te worden. Dat moet altijd je eerste prioriteit zijn.
o Het heeft geen zin om stil te blijven staan bij wat er gebeurd is (dood Saar), je moet zo snel mogelijk verder met je eigen leven.
In haar lezing over narcisme bracht Lisa ook vele eigenschappen naar voren die zeker ook voor Johan gelden:
o Altijd op zoek naar zelfbevestiging, honger naar bewondering.
o Partners, vrienden worden gebruikt als need-satisfying objects, machines om de liefdeshonger te bevredigen. Als zij daaraan niet voldoen ontsteekt de narcistische persoonlijkheid in primitieve woede.
o Bindingsangst; het onvermogen om zich echt aan iemand toe te vertrouwen op grond van de vroege kwetsing.
o Charme; als ze je nodig hebben om hun zelfgevoel op te krikken kan dat een briljante avond opleveren.
· Ellen Visser;
Ellen is waarschijnlijk net als Johan rond de vijfendertig jaar.
Ze houdt erg van haar kinderen. Als Saar dood gaat is ze hier helemaal kapot van. Ze geeft zichzelf de schuld en een jaar lang leeft ze niet. In de relatie met Johan lijkt het alsof Johan altijd alles voor het zeggen heeft. Ze is een stil persoon, Lisa is de enige waarmee ze echt over haar problemen praat.
In het begin van het verhaal heeft Ellen nog niet echt een persoonlijkheid. Als Saar ziek wordt begin je haar pas echt te kennen. De verandering in het verhaal is dat Ellen na de scheiding en bij het ouder worden van haar kinderen meer voor zichzelf is gaan leven en is gaan studeren.
De gezinssituatie thuis voor de kinderen wordt groot en deels bepaald door Ellen. Johan is weinig thuis (steeds minder), en na de scheiding wonen de kinderen bij hun moeder.
Na de dood van Saar heeft Ellen heel duidelijk een jaar lang gerouwd. Johan kon hier niet tegen en dit is een van de aanleidingen geweest voor Johan en Lisa om te gaan scheiden. De invloed van het gedrag van Ellen in het jaar na de dood van Saar op de tweeling is niet verteld.
· Lisa;
Lisa is waarschijnlijk ongeveer even oud als Johan en Ellen. Ze is de hartsvriendin van Ellen en heeft haar dan ook erg gesteund in het jaar na de dood van Saar.
Lisa lijkt een van de ‘normaalste’ figuren in het verhaal. Ze is behulpzaam, praat veel met de verschillende personen en heeft duidelijk haar eigen mening.
Haar uiterlijk wordt duidelijk door Johan:
“Johan kijkt naar Lisa. Ze draagt een lange rok met de roomwitte trui daarover. Kan ze wel hebben met haar figuur. Glimmende, pas geschoren benen, de blote voeten in mooie leren schoenen. Hoge hakken. De gebruinde hals is op het randje: pezig, maar nog geen vellen. Prachtige bruine polsen. Lekker, eigenlijk. Hoe zou het zijn om je handen in die rok te steken door de tailleband en de gespierde fietskont te kneden? Lekker, vast. Het is er nooit van gekomen, al voelt hij dat zijn manier van kijken wel aan Lisa besteed is. Wat weet ik weinig van haar.” [p.62] (Johan)
Lisa is een psychiater. Ze geeft voortdurend commentaar en analyses over de situaties en de personen. In de stukken die vanuit haar oogpunt geschreven zijn schemert ook de mening van de schrijfster (welke net als Lisa met de psychologie werkt) duidelijk door. Lisa is niet echt dicht betrokken bij het verhaal en observeert alles van buiten af, hoewel ze toch duidelijk een rol speelt.
Over het milieu van Lisa is weinig bekend. Haar ouders zijn beiden overleden, en in de loop der tijd is Lisa verschillende malen getrouwd geweest. De man waarmee ze nu getrouwd is is samen met haar (twee) kinderen op vakantie.
· Alma;
Alma is een oude vrouw van ongeveer vijfenzeventig jaar. Ze lijkt een sterke en zelfstandige dame, maar als Johan zegt dat haar man Charles naar hun toe komt blijkt dat beeld niet helemaal waar te zijn. Het karakter van een oude, eenzame, onzekere en bange vrouw komt boven.
Door de omstanders wordt Alma gezien als de vrouw die haar zoons tegen elkaar op zet. Ze geniet ervan als Oscar en Johan ruzie hebben, vindt het leuk dat ze strijden om haar aandacht. Ze kan niet goed meer lopen (vandaar de wandelstok) en heeft hulp nodig van de mensen om haar heen. Ze wordt tegelijkertijd afgeschilderd als een hulpeloze oude vrouw en als een demonische moeder die constant zit te stoken tussen haar twee zoons.
Oscar is diegene die Alma de meeste hulp biedt. Johan lijkt een minder hechte relatie met zijn moeder te hebben, hoewel toch duidelijk wordt dat Alma Johan duidelijk voortrekt ten opzichte van Oscar.
De relatie van Alma met haar kleinkinderen (de tweeling van Johan en Ellen) is goed. Na de dood van Saar gaan deze kinderen vaak bij Alma op bezoek onder schooltijd en spelen ze spelletjes.
· Oscar;
Oscar is enkele jaren ouder dan Johan. Hij is behulpzaam ten opzichte van zijn moeder, vragend om aandacht van zijn moeder die hij niet krijgt. Hij is stil, bedachtzaam. In zijn strijd tegen Johan meestal de verliezer. Tot op het einde; hij gaat dood met het idee dat hij eindelijk zijn broertje verslagen heeft.
De bijfiguren.
- Saar is de dochter van Ellen en Johan. Het tweede deel van het boek staat in het teken van de dood van Saar.
- Charles is de vader van Oscar en Johan en de ex van Alma. Hij heeft zijn gezin verlaten toen zijn kinderen nog jong waren om met een andere vrouw naar Amerika te gaan.
- Paul en Peter zijn de twee zonen van Ellen en Johan.
- Zina is een leerlinge uit de eindexamenklas van Johan. Ze is het vriendinnetje van Mats en gaat naar bed met Johan. Zina wordt beschreven als het prototype van een vrouw-waarmee-een-man-vreemd-gaat. Ze is sexy, verleidt de mannen makkelijk en legt makkelijk contacten.
- Lawrence is de man van Lisa. Over hem is weinig bekend, omdat hij op het moment van vertellen op vakantie was met de kinderen.
- Klaas Bijl is de baas van Ellen en wordt door haar als een soort vaderfiguur gezien. Ook steunt hij het werk en de expositie van Johan (ook financieel)
4) Tijd.
- Het verhaal speelt zich niet zo lang geleden af. In het verhaal krijgt iemand een cd-speler cadeau. Het was dus nog niet normaal dat iedereen een cd-speler had (er wordt ook over een platenspeler gesproken), maar ze zijn zeker wel al een tijdje uitgevonden. Ik denk dat het zich ongeveer tien jaar geleden afspeelt.
- Het boek is niet chronologisch geschreven en er zijn veel en grote flashbacks. In die flashbacks wordt het verleden verteld, van ongeveer dertig jaar geleden tot nu. Het gedeelte dat zich in het nu afspeelt duurt ongeveer een week.
- Ook zijn er versnellingen en vertragingen op te merken. Er wordt bijvoorbeeld in een zin verteld dat ‘de winter plaats maakt voor de lente’ om vervolgens een paar bladzijdes lang te vertellen over de lente.
5) Vertelsituatie.
- Het verhaal wordt verteld vanuit verschillende oogpunten. Zo zie je dus vanuit verschillende standpunten de gebeurtenissen gebeuren. Je weet van verschillende hoofdfiguren wat ze denken en voelen. Zo zijn er stukken geschreven vanuit Lisa, Johan, Ellen, Alma en Oscar. Het kwam ook voor dat je eerst iets zag gebeuren vanuit het ene oogpunt, en daarna precies hetzelfde door de ogen van iemand anders gezien.
- Er is een personale vertelsituatie gebruikt, maar door het gebruik van een personage die alles van buitenaf zag gebeuren en hier haar mening over gaf klonk toch vaak wel de stem van de schrijfster door. Dit gebeurde over het algemeen door Lisa.
6) Ruimte.
Het verhaal speelt zich op verschillende plaatsen af die niet echt van belang zijn voor het verhaal. Over het algemeen dienen ze alleen om de sfeer aan te geven. Het grootste deel speelde in de huizen van de personen zelf, in de expositiehal en in het restaurant ‘De verloren Karper’ (waarvan de naam echter wel weer wijst naar een van de motieven).
7) Opbouw.
- Het verhaal begint eigenlijk (achteraf gezien) met een regel die al voor een groot deel de thematiek van het verhaal aangeeft: ‘De goudvissen hebben hun jongen opgevreten’. Je begint niet aan het begin van het hele gebeuren, maar valt er eigenlijk middenin. In de loop van het verhaal wordt pas duidelijk wat er aan vooraf is gegaan. Ik zou dus zeggen dat het een ‘In medias res’ begin is.
- Ik denk dat het algemeen probleem is de opvoeding van Johan en Oscar. Het scheiden van de ouders op vroege leeftijd. Het gemis van de vader. Diezelfde scheiding van de ouders zie je gebeuren bij Paul en Peter (hoewel die er anders op reageren). Het probleem wordt niet echt opgelost. Wel wordt het uiteindelijk onder ogen gezien.
- Ik denk dat de belangrijkste gebeurtenis de ontdekking is dat ‘Het Meesterwerk’ eigenlijk een herinnering is aan het schilderij van Johan’s vader. Op dit moment wordt Johan letterlijk vergeleken met zijn vader (welke buiten schilderkunst ook qua gedrag duidelijk overeen komt). Ook wordt als gevolg hiervan duidelijk dat Johan de vader in zijn leven zo gemist heeft, wat weer duidelijk maakt hoe belangrijk het ‘vaderfiguur’ is (zie Thema).
- In het verhaal zijn verschillende climaxmomenten aan te wijzen (bij de dood van Saar, de laatste ‘ontmoeting’ van Johan en Ellen, de droom van Johan etc.). Toch zou ik het echte hoogtepunt van het verhaal op dezelfde plek als de belangrijkste gebeurtenis aanwijzen; bij het zien van de twee ‘Meesterstukken’.
- Het boek eindigt als Johan zijn vader tegenkomt en zich laat omhelzen door hem. ‘Alles is goed’.
8) Thema en motieven.
- Het thema van het verhaal is de relatie die kinderen met hun ouders, en dan vooral met hun vader, hebben, en wat er kan gebeuren als deze ontbreekt.
Je ziet dit thema op heel veel plaatsen terug: Johan en Oscar die hun vader van jongs af aan hebben moeten missen, Johan die nu bij zijn eigen kinderen bijna precies hetzelfde doet (verlaten door andere vrouw), de behoefte aan een vaderfiguur door Lisa wiens vader gestorven is in de oorlog, de behoefte aan een vaderfiguur door Ellen, het vervangen van deze vaderfiguur door de moeder, de ma, een vriend, een collega (Ellen’s baas) enz.
- Enkele motieven zijn:
o Vissen. Vissen worden gebruikt als soort van synoniem voor kinderen. De vissen die steeds bijna worden gegeten, de verloren Karper (het restaurant), de achternaam van Ellen (Visser), de vissen in Lisa’s ton (welke door hun ouders worden opgegeten als ze nog niet groot genoeg zijn, welke Lisa ‘had moeten beschermen’ wat ze niet deed omdat ‘ze er geen zin in heeft’, welke zijn ontstaan meer als ‘werk dat verricht moest worden in het kader van voortplanting’ en niet omdat de ouders er bewust voor gekozen hadden), de vissen op de schilderijen van Johan en Charles (de een gekoesterd, de andere opengesneden), af en toe opmerkingen als ‘het ruikt hier naar rotte vis’, de vis op de lievelingstrui van Saar (welke zij draagt als zij begraven wordt), de knuffel van Saar, visserswedstrijd ‘Leer uw kind vissen’ (wat denk ik aangeeft hoe kinderen manier van opvoeden e.d overnemen van hun ouders) enz.
o Het huwelijk. De manier waarop huwelijken eindigen. Vooral het huwelijk van Alma en Charles, en Johan en Ellen.
o Overspel. Van Charles en Johan.
o Aftakeling. Alma die zich ineens zorgen gaat maken over haar uiterlijk als ze hoort dat Charles in de stad is, Johan die voortdurend stil staat bij zijn uiterlijk.
o Dood. Vooral aan de dood van Saar wordt veel aandacht besteed. Ook in het ziekenhuis wordt over de andere zieke kinderen gesproken.
o Schilderkunst. De schilderijen worden vaak gebruikt om symbolisch de situatie duidelijk te maken. De schilderkunst van Johan en zijn Vader.
o Muziek.
o Water. Als synoniem gebruikt voor de ouders. De goudvissen die soms doodvroren in de winter, het verdrinken van Oscar in de haven. Op veel momenten werd beschreven hoe het water (‘onrustig rivierwater’) eruit zag waar men voorbij liep.
9) Bedoeling.
Ik denk dat de schrijfster van dit boek duidelijk wil maken hoe belangrijk de ouders zijn bij de opvoeding van hun kinderen.
10) Taal.
- Over het algemeen was het taalgebruik was niet echt moeilijk. Er kwamen veel korte logische zinnen in voor die in enkele woorden beschreven wat iemand voelde, wilde, zag of dacht;
“Op de plek van Saar een nieuw kind.
Weer de gang op. Uit de knipperlichtkamer wordt nu het karretje weer naar buiten gereden. De bloesjeszuster heeft tranen in haar ogen. Waarom hangen al die mensen hun armen zo naar beneden? Ze wijken terug tegen de muur om Ellen door te laten. De kamer is fel verlicht. De kamer is doodstil. De cijfers op het infuus zijn gedoofd. De zuurstofslang zwijgt. In het bed ligt een meisje van tien dat geen adem haalt.” [p.149]
(Ellen na dood van haar kind)
C. Je Mening
Net als bij het eerste boek dat ik van Anna Enquist heb gelezen (‘Het geheim’) vond ik het boek eigenlijk pas écht leuk worden toen ik het al bijna uit had. In het begin is het moeilijk om ín het verhaal te komen. Je valt midden in het boek zonder dat je weet waar het verhaal naartoe gaat, wie de personen zijn enz. Er gebeurd in het begin nog niet echt veel, en door de af en toe langdradige stukken waarvan je niet weet waar het nou eigenlijk over gaat verlies je soms de moed en moet je hetzelfde stuk wel vier keer over lezen voor je enig idee hebt wat er nou eigenlijk staat. Als je eenmaal de verschillende figuren een beetje begint te kennen kan je je pas echt inleven in het verhaal en wordt het leuk om te lezen. De gebeurtenissen en situaties worden heel mooi beschreven en tussen de wat langdradige stukken zitten mooie scènes die ervoor zorgen dat je toch door blijft lezen. Het boek is (het einde uitgezonderd) niet echt spannend, en door de ingewikkelde bouw is het soms wat moeilijk te volgen.
Toch zou ik, nu ik het boek gelezen heb, het indelen bij de betere boeken. Pas aan het einde krijg je door hoe goed het verhaal eigenlijk in elkaar zit, wat de functies zijn van de scènes waarvan je in het begin dacht ‘waar gaat dit over?!?’ en wat de schrijfster je wil laten zien. De gebeurtenissen hebben allemaal een functie, en vaak met symbolische voorwerpen en woorden wordt aangegeven wat er gebeurt.
In de recensies die ik voor het schrijven van dit verslag heb gelezen werd als kritiek aangevoerd dat alle vragen en twijfel aan het einde van het boek worden weggenomen doordat alles te ver uitgewerkt is en de ‘oplossing’ en ‘conclusie’ er te dik bovenop ligt.
Dit is echter een van de dingen waar ik me op z’n minst aan heb gestoord. Het einde vond ik juist het beste stuk van het boek; alle puzzelstukjes vallen op hun plaats en met bewondering lees je de laatste bladzijdes met het gevoel van ‘Wow, wat een mooi verhaal’.
Bij het schrijven van dit verslag kwam ik af en toe nog dingen tegen waarvan ik eigenlijk nog niet begreep wat er mee bedoeld werd. Als je het hele verhaal dan zo op een rijtje zet kom je weer achter nieuwe symbolische betekenissen. Dat vond ik een van de leukste dingen van het boek: tijdens het lezen weet je eigenlijk niet of je het nou echt leuk vind, maar als je het uit hebt zie je dat het toch wel een goed boek was.
Het boek was op een aparte manier geschreven; door de voortdurende wisselingen van de ‘verteller’ was het soms wat moeilijk te volgen. Soms begrijp je iets niet, lees je verder en kom je erachter dat het een heel ander persoon is die aan het vertellen is. Dit was soms wel ingewikkeld. Toch zitten er ook leuke kanten aan deze manier van schrijven. Je ziet dezelfde gebeurtenis vanuit verschillende personen. Op die manier krijg je een veel beter beeld van wat er nou eigenlijk aan de hand is.
Een van de leuke dingen aan het boek vond ik de manier waarop de personages, en dan vooral de hoofdfiguren, een voor een werden neergezet. Een personage als Johan bijvoorbeeld begint helemaal te leven. Je kan je serieus ergeren aan zijn asociale gedrag en vreemde hersenkronkels om even daarna gemeende medelijden met hem te krijgen als je de kleine Johan bang hoort zeggen ‘Osser? Mag ik in jouw bed slapen?’.
Al met al vond ik ‘Het Meesterstuk’ van Anna Enquist een apart, origineel maar vooral ook mooi boek. De stijl en het verhaal spraken mij heel erg aan en ondanks het soms wat saaie en langzame verloop doet het zijn naam eer aan.
D. De schrijver
Anna Enquist (pseudoniem van Christa Widlund) is in 1945 geboren. Na haar studie medicijnen heeft ze op het conservatorium piano gestudeerd. Ze is als psychoanalytica werkzaam aan het Amsterdams Psychoanalytisch Instituut. Als schrijfster kreeg ze bekendheid door haar gedichtenbundels: Soldatenliederen (1991), Jachtscènes (1992), Een nieuw afscheid (1994) en Klaarlichte dag (1996).
Het Meesterstuk is haar eerste roman. De critici waren over het algemeen lovend en binnen twee jaar gingen 70.000 exemplaren van het boek over de toonbank. Ook haar tweede roman, Het geheim (1997) is een succes: het boek won in 1997 de Trouw Publieksprijs.
Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen