Boekverslag : Marianne Fredriksson - Simon
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 2890 woorden.


Motivatie: waarom juist dit boek?


Toevallig kwam ik in het boek “Simon” afgelopen zomer in een Noorse boekhandel tegen. Ik had er al goede verhalen over gehoord en bovendien kon ik wel weer wat “Noorse” literatuur gebruiken (het boek Simon is oorspronkelijk in het Zweeds geschreven).

Al bij het lezen van de eerste paar bladzijdes merkte ik, hoe rustgevend en sfeerbeschrijvend de schrijfstijl van Marianne Fredriksson is. Toen ik diezelfde periode toevallig in Zweden zat, werd deze schrijfstijl duidelijk herkenbaar: geen ander boek leek zo beeldend beschreven als het boek “Simon”...

Het verhaal


Het boek Simon beschrijft schilderachtig het leven van twee families in Zweden omstreeks de Tweede Wereldoorlog. Hoofdpersoon is Simon, die er een enorm divers leven leidt in en rond “het huis aan de kust”: zijn ouderlijk huis.

Simon loopt eenzaam door het loofbos in de buurt van het huis aan de kust. Deze dag heeft hij besloten om definitief afstand te doen van zijn kindertijd. Van de hem zo geliefde eikenbomen, waar hij vroeger hele gesprekken mee voerde. Van de voorheen zo mysterieuze mist die vanuit zee het huis, de tuin en de omgeving in een betoverende, witte mantel kleedde...

Simons ouders, Erik en Karin, zijn echte Zweden. Simon heeft echter al lange tijd het gevoel dat hij anders is, dat zij niet zijn biologische ouders zijn. Op school, in Göteborg, wordt hij zelfs voor Jood uitgemaakt omdat hij donker haar heeft. Dit zet hem op een onzeker spoor vol obstakels. Iets later ontmoet hij Isak, het zoontje van de rijke boekhandelaar Ruben Lentov uit de stad. Isaks moeder zit in een psychiatrische inrichting. Isak blijkt Joods en ze raken goed bevriend.

Als de Tweede Wereldoorlog nadert, raakt Isak af en toe in een psychische shocktoestand die nergens uit te herleiden lijkt te zijn. Uiteindelijk blijkt dat hij als klein kind ernstig is mishandeld door de nazi’s, toen hij nog in Berlijn woonde. Isak en Simon worden hartsvrienden en trekken steeds meer met elkaar op. Tijdens zijn “crisis”periodes wordt Isak een soort pleegkind bij Karin en Erik, en trekt Simon steeds meer met Ruben Lentov op, die hem kennis laat maken met het cultuurleven. Simon blijkt een muzikaal talent te zijn. Hij krijgt één van de eerste grammafoonplaten van Ruben (uit Amerika), waarbij hij wegdroomt op bijvoorbeeld één van Mahlers symfonieën, terwijl het ene fantasierijk na het andere aan zijn ogen voorbijgaat...



Isak blijkt geen talent op school te zijn en gaat bij Erik in de leer, die botenbouwer van beroep is. Simon echter vervolgt met succes de middelbare school.

Op 16-jarige leeftijd krijgt Simon van Karin en Erik te horen dat zij niet zijn biologische ouders zijn. De zus van Erik, een boerendochter uit de omgeving, blijkt indertijd een Joodse violist te hebben ontmoet in het bos, in de buurt van Simons geliefde eikenbomen... Het was een onbegrijpelijke, mysterieuze relatie. Zonder dat ze elkaar kenden en elkaars taal konden verstaan, waren deze twee verantwoordelijk geweest voor de geboorte van Simon... Een jarenlange bezorgheid lijkt van Karin af te vallen, een verhaal dat verteld moest worden.

Dan moeten Simon en Isak in dienst, waarna een van de minst “gedenkwaardige” periodes van Simons leven aanbreekt. Isak krijgt weer shockaanvallen en traumatische verschijnselen als reactie op de manier waarop er met hem wordt omgegaan. Ook Simon heeft het idee dat hij hier mishandeld wordt en probeert op alle mogelijke manieren het leven van Isak en hem zo verdraaglijk mogelijk te maken.

Als Isak vervroegd vrij wordt gelaten, ontmoet hij Mona, een meisje uit een naburig dorp, met wie hij een relatie krijgt. De eerste paar weken lijken ze nog in het paradijs te leven: zonder verplichtingen, zorgeloos en zonder dat dan ook maar iemand op de hoogte is. Na een tijdje raakt echter Isak in een identiteitscrisis: de maanden in en rond de kazerne hebben van hem een totaal ander persoon gemaakt, en nu voelt hij zich ineens eenzaam en weet niet waar hij aan toe is en wat hij moet doen. Hij zwerft enkele weken doelloos rond, zonder dat hij weet wie hij eigenlijk is. Vaak neemt hij zijn zelfgebouwde zeilboot en maakt levensgevaarlijke tochten over zee. Karin en Erik laat hij bezorgd achter. Nadat hij zichzelf eindelijk heeft “ontmoet” en het leven weer wat positiever inziet, gaat hij solliciteren bij de grootste rederij / ijzerfabriek in Göteborg, waar hij naast enkele duizenden andere arbeiders werk verricht. Ondanks dat het werk erg onpersoonlijk is, merkt hij toch dat hij op deze manier een steentje bij kan dragen aan de maatschappij, en dat geeft hem een stuk meer zelfzekerheid en eigenwaarde.

De ervaringen die Simon tijdens zijn periode van dienstplicht meemaakt, blijken achteraf een enorm positieve invloed te hebben gehad op zijn karakter: hij is zelfzekerder geworden, harder en enorm intens aanwezig, waar vrienden en familie hem voor bewonderen.

Na zijn periode van dienstplicht gaat Simon Soemerische taal- en letterkunde studeren aan de universiteit van Göteborg. Hier ontmoet hij Klara, met wie hij een bijzondere relatie krijgt. Simon raakt hevig verliefd, maar dit brengt Klara op een onzeker spoor. Ze is bang dat ze Simons leven zal verpesten en staat totaal niet voor hem open. Na een aantal conflicten, waar ook Karin, Erik en Ruben mee betrokken raken, lijkt er iets tussen Simon en Klara te veranderen, wat hun beiden een andere kijk geeft op deze relatie.

Inmiddels zijn Isak en Mona getrouwd en zijn in een huis aan de kust ingetrokken, niet ver van Simons ouderlijk huis. Niet lang daarna is Mona in verwachting van een dochter: Malin.

Enkele jaren later studeert Simon af in Soemerische geschiedenis en krijgt hij een beurs om een jaar in Londen te gaan studeren, om zich te kunnen specialiseren. In datzelfde jaar gaat Klara in Zwitserland studeren. Maar op een gegeven moment krijgt ze een telefoontje van Ruben Lentov, uit Zweden... De merkwaardige zorg die Karin in al die jaren leek te hebben gedragen, lijkt verdwenen... Karin is gestorven. De oorzaak is totaal onbekend. Klara neemt het eerstvolgende vliegtuig naar Londen en brengt Simon op de hoogte dat ze binnen een paar uur bij hem is. Simon weet nog van niets, maar als hij ’s avonds tegenover Klara staat en ze vertelt van het overlijden van zijn moeder, raakt hij in shocktoestand. De volgende morgen nemen ze het vliegtuig naar Zweden, maar Simon is niet meer wat hij was: net als Isak indertijd worden al zijn bewegingen mechanisch en is hij niet meer “aanwezig”. De periode rond de begrafenis lijkt razendsnel te gaan, en wanneer Simon terug is in zijn kamer in Londen, is daar een zwart gat van niets, van leegte wat hem aanstaart. Hij wordt radeloos. Hij heeft geen Klara meer als steun...

Enkele maanden later hoort Simon, nadat hij zijn opleiding in Londen met succes heeft behaald, dat hij mag worden uitgezonden met een groep archeologen naar Irak. Hier houdt hij het echter niet lang uit: hij krijgt malaria en in zijn visioenen loopt hij over de oude stadsmuren van Ur en ontmoet de zonnegod Gudea, dezelfde mysterieuze verschijning die hij als jongen voor zich zag bij het wegdromen bij één van Mahlers symfonieën...

De hoofdpersoon


Hoewel Isak naast Simon ook een belangrijke rol speelt in het verhaal en lange tijd zijn hartsvriend is, is Simon eigenlijk toch de enige hoofdpersoon. Als kind en als scholier heeft hij een heel mild, verlegen karakter, wat nog versterkt wordt door de situatie op school, waar hij als kind veel gepest wordt. Hij is graag alleen en wandelt en zeilt veel.

Als hij Isak ontmoet, die een totaal ander karakter heeft, verandert Simons mentaliteit een klein beetje. Hij trekt veel met Isak op in plaats van alleen. Een periode die enorme invloed heeft op zijn karakter, is de dienstplicht. Hij wordt veel zelfzekerder, intenser aanwezig en harder van uiterlijk. Hiermee onderscheidt hij zich in toenemende mate van Isaks min of meer blijvende karakter.

Het uiterlijk van Simon lijkt nergens in het verhaal duidelijk beschreven te worden, afgezien van zijn verharde gezicht met Joodse gezichtstrekken en donker haar.

Belangrijke personages


Isak is, naast Simon, het belangrijkste personage waar Simon lange tijd een diepgaande vriendschap mee heeft, vooral als schooljongen. Het karakter van Isak verschilt enorm in dat van Simon: hoewel Simon veel meer een denker en een dromer is, heeft Isak veel meer de arbeidersmentaliteit, evenals Karin en Erik. Zij hebben meer oog voor de werkelijkheid dan voor fantasie. Daarnaast kampt Isak veelal met jeugd- en kindertrauma’s, die langzamerhand een onderdeel van zijn karakter vormen.

Daarnaast spelen in eerste instantie Simons (pleeg)ouders, Karin en Erik, een belangrijke rol in het verhaal. Later trekt Simon meer met Ruben Lentov op dan met zijn eigen “ouders”. Deze lijkt in de loop van het verhaal bijna een pleegvader te worden. Later in het boek komen ook Mona en Klara, vriendinnen van resp. Isak en Simon, op het toneel. De relatie van Klara en Simon lijkt af en toe erg mysterieus, of liever onduidelijk. Klara is bovendien degene die uiteindelijk, na een aantal conflicten en moeilijke ontmoetingen, harmonie in Simons leven brengt.

Gebeurtenissen


Het verhaal begint met één van de belangrijkste gebeurtenissen die verantwoordelijk zijn voor Simons karaktervorming: hij neemt heel concreet en abrupt afstand van zijn kindertijd en ziet de wereld om zich heen als puur rationele en materiële objecten. De belichaming van dit moment zijn de eikenbomen, waar Simon als klein kind hele gesprekken mee kon voeren. Bovendien zag hij de natuur vóór dat moment nog als iets wonderbaarlijks of mysterieus.

Een andere belangrijke gebeurtenis, of eerder periode, is Simons verblijf in de kazerne tijdens zijn dienstplicht. De despoot die hier de leiding heeft, behandelt de militairen bijna als beesten. Hierdoor groeit er bij Simon al vanaf het begin een druk tegen deze generaal. Deze druk uit zich in een climax, nadat Isak vanwege zijn shockaanval naar het ziekenhuis is gebracht, waarin Simon een hevig gevecht aangaat met generaal Bylund, die volgens hem eenvoudigweg een fascist is. Deze ervaringen hebben een enorme invloed op het latere karakter van Simon.

Een laatste belangrijke ervaring die Simon opdoet, speelt zich helemaal aan het eind van het verhaal af. Simon is in Irak, waar hij samen met andere bekende archeologen opgravingen verricht. Het visioen dat hij als gevolg van zijn malaria krijgt, lijkt in grote mate samen te hangen met eerdere ervaringen en zijn vorige leven en heeft een grote mate van symboliek. De invloed hiervan op Simon is onbekend, omdat op dat moment het verhaal eindigt.

Ruimte


Het verhaal speelt zich in het begin veelal af in en rond het huis aan de zee (Simons ouderlijk huis), waar vooral sprake is van een psychologische ruimte die op een melancholische, dromerige manier wordt beschreven. De stemming wordt dan vooral bepaald door het karakter van de personages of door de omgeving.

Later speelt het verhaal zich veelal in en rond de kazerne af, waar Simon zijn dienstperiode doorbrengt, naast een belangrijk deel van die periode dat hij op zee doorbrengt. Daarna is een veel voorkomend tafereel de stad Göteborg, waar Simon studeert, en later Londen. Een opvallend decor is tenslotte de voormalig-Mesopotamische woestijn, waar Simon als afgestudeerde opgravingen doet en onderzoek verricht naar oude culturen.

Perspectief


Over het algemeen is er sprake van een alwetende vertelsituatie / verteller. Het verhaal wordt a.h.w. beschouwend verteld. Belangrijke gebeurtenissen en hun betekenis worden de lezer in het begin van het verhaal al duidelijk, terwijl Simon nog van niets weet. Daardoor is het verhaal verhaal dus ook niet chronologisch.

Daarnaast wordt het vertelperspectief van de alwetende verteller af en toe onderbroken door het perspectief van waaruit Isak, Karin of Klara het geheel beleven. In dat geval is er sprake van een personale vertelsituatie.

Tijd


Voor een groot deel komt de vertelde tijd overeen met de chronologische tijd. Hier en daar zitten echter wat flash-backs en –forwards. Een belangrijke flash-back is bijvoorbeeld de ontmoeting van Simons oorspronkelijke moeder met de Joodse violist in het bos, waardoor de lezer al eerde een beeld krijgt van Simons eigenlijke afkomst. Simon weet dan nog van niets. Vaak speelt het begrip tijd een minder grote rol tijdens momenten dat Simon wegdroomt op één van Mahlers symfonieën, waar hij de meest merkwaardige en bijzondere visioenen krijgt.

De periode waarin het verhaal zich afspeelt, loopt van iets voor de Tweede Wereldoorlog tot eind jaren vijftig / begin jaren zestig. In het begin van het boek is Simon ongeveer 10 à 12 jaar, en wanneer het verhaal eindigt, is hij net afgestudeerd in Londen (waarschijnlijk zo’n vijftien jaar later).

Open plekken en spanning


Het boek Simon kent duidelijke voorbeelden van situaties waar de lezer nog in spanning wordt gehouden. Een voorbeeld is tijdens de momenten waar de lezer al van een situatie afweet (bijvoorbeeld flash-forwards) en in spanning wordt gelaten wanneer Simon hierover te horen krijgt. Vaak worden ook in het chronologische verhaal passages overgeslagen of worden weer andere passages uitgebreider beschreven. Het verhaal krijgt daardoor een fragmentarisch karakter. Dit in combinatie met de melancholische aard en het beschouwend karakter van het verhaal.

Een duidelijk voorbeeld van een moment waarnaar de spanning wordt opgebouwd, is het zgn. “motorische” moment van het verhaal, (waarop Simon verteld wordt wat zijn oorspronkelijke afkomst is). In het begin van het verhaal al, weet de lezer over zijn Joodse afkomst, maar wordt nog in spanning gehouden tot het moment waarop het Simon eindelijk wordt verteld.

Het verhaal heeft een gesloten einde, waarin alle gebeurtenissen in lijken uit te monden en alles weer goed komt.

Thema en motief


Thema’s die o.a. in het boek Simon spelen, zijn identiteitscrises en het vinden van identiteit, liefde en romantiek en vooral psychologische conflicten. Deze thema’s worden continue verweven met beeldende, dromerige natuur- en gemoedsbeschrijvingen. Het is overduidelijk dat Simon een psychologische roman is, waarin gevoelens van de personages en hun onderlinge verhoudingen een belangrijke rol spelen.

Verder komen in Simon ook een aantal symbolen voor. Zo zou je de vriendschap en het leven van Isak en Simon kunnen vergelijken met het verhaal over Kaïn en Abel, de “doener” en de “denker”.

Simon is opgebouwd uit meerdere verhaallagen: de gebeurtenissenlaag, de thematische laag en de symbolische laag. De thematische laag bestaat hier o.a. uit de manier waarop de personages hun angsten en andere gemoedstoestanden verwerken. De symbolische laag verwijst bijvoorbeeld naar de vergelijking van Simon en Isak met Abel en Kaïn. Een ander symbolische element dat in Simon voorkomt, is de droom die hij als jongen heeft als hij ernstig ziek is. Daarin komen o.a. de fantasieën voor die hij ook voor zich ziet bij het luisteren naar muziek, maar ook een visioen waarin zijn moeder, de “vogel van de bezorgdheid”, een ei uitbroedt dat verwisseld wordt. Dit ei staat voor Simon zelf, op het moment waarop hij zijn identiteit verliest.

Opbouw en structuur


Het boek Simon telt 352 pagina’s (Noorse pocket-editie) en is onderverdeeld in 40 naamloze hoofdstukken. Oorspronkelijk had het boek de Zweedse titel “Simon och ekarna” (“Simon og eiketrærne” in het Noors), wat de eerste bijzondere situatie in het verhaal al verklaart: het moment waarop Simon bewust afscheid neemt van zijn kindertijd en de puberteit ingaat. “Simon en de eikenbomen” is de vertaling van de oorspronkelijke titel. In de Nederlandse, vertaalde versie is gekozen voor slechts de naam van de hoofdpersoon, Simon, als titel.

Het verhaal is zodanig gestructureerd dat je zou kunnen zeggen dat de verschillende verhaallijnen (corresponderend met de verschillende personages) uiteindelijk uitmonden in een belangrijk punt: het zgn. motorische moment van het verhaal. Hierna gaat hij op zoek naar zijn identiteit. Gebeurtenissen die zich hierna afspelen, lijken uiteindelijk alleen maar goede effecten te hebben op Simons karakter.

Mijn leeservaring


Voordat ik het boek Simon ging lezen, had ik al van familie en vrienden goede verhalen hierover gehoord, af en toe ook kleine, bijzondere details of passages. Hierdoor herkende ik bepaalde thema’s en gebeurtenissen sneller en was het Noors lezen makkelijker. Van tevoren had ik dus eigenlijk de verwachting dat het boek veelal bestond uit melancholische sfeerbeschrijvingen en sterk psychologische situaties. Deze verwachting is geheel uitgekomen.

Thema’s als familieromans, vriendschap en liefde hadden voorheen nog niet mijn sterkste voorkeur, maar door dit boek te lezen, wat volgens mij wel een voorbeeld voor de Scandinavische / Zweedse literatuur is, heb ik een totaal andere kijk op thema’s gekregen die in dit boek naar voren komen. Verder was er volgens mij ook een goed evenwicht tussen de thema’s die tussen het verhaal door gebrukt werden, zoals natuur, romantiek, psychologische conflicten en identiteitscrises. Vooral mooi vond ik de wisselwerking van de verschillende thema’s: de natuur en eenzaamheid die werd gebruikt om de identiteit weer terug te vinden (situatie bij Isak na zijn dienstplicht) of om conflicten op te lossen (de beginnende relatie tussen Simon en Klara).

Verder heeft de hoofdpersoon Simon in mijn ogen veel eigenschappen die ik bewonder, of psychologische gebeurtenissen meegemaakt waar ik ook van geleerd heb. Veel andere gebeurtenissen vond ik vooral inspirerend (de ontmoeting van Simon met de mysterieuze vrachtwagenschauffeur, niet in de samenvatting genoemd), of zijn ontmoeting met de eikenbomen. Deze vrachtwagenschauffeur vertelt Simon een aantal heel waardevolle dingen, die hij later in zijn leven en tijdens ontmoetingen meeneemt en toepast. Op een gegeven moment is deze vrachtwagenchauffeur, die eerder een filosoof lijkt vanwege zijn bijzondere raad, spoorloos verdwenen, zonder een adres achter te laten. Later ontmoet Simon hem in een ziekenhuis, tijdens een ernstige ziekte – en ontdekt dat hij helemaal geen vrachtwagenschauffeur is, maar arts...

Deze ontmoetingen en gebeurtenissen hebben zo ongeveer de meeste indruk op mij als lezer gemaakt, omdat ze me behoorlijk aan het denken hebben gezet.

Bronnen


Voor een klein verslag ter inspiratie heb ik gebruik gemaakt van het enige uittreksel dat van dit boek te vinden was, afkomstig van www.scholieren.samenvattingen.nl
Andere boeken van deze auteur:

Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen