Boekverslag : Arthur Van Schendel - Het Fregatschip Johanna Maria
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 2317 woorden.
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 2317 woorden.
Arthur van Schendel - Het fregatschip Johanna
Beoordeling door Ornée & Vermeer Tekstbureau
Schrijver en oeuvre
De auteur van 'Het fregatschip Johanna Maria' is Arthur van Schendel, hij leefde van
1874 tot 1946. Zijn romans werden in vele landen vertaald en gelden ook daar als literaire
hoogtepunten. Omstreeks 1930 verschenen achtereenvolgens een aantal romans, waarin hij
figuren tot leven wekt die naar geest en ziel de Hollander verbeelden en waarin het
Hollandse landschap een belangrijke rol speelt. Als eerste van de Hollandse romans, waartoe
ook de 'Waterman' en 'Een Hollands drama' behoren, verscheen 'Het fregatschip Johanna Maria', een van de onbetwiste klassiekers in onze literatuur.
Arthur van Schendel is ongetwijfeld één van Nederlands meest bewonderde auteurs van de
eerste helft van deze eeuw.
De titel en ondertitel
De titel slaat natuurlijk op het schip waar Brouwer vrijwel geheel zijn leven op werkt, wat een soort obsessie voor hem is geworden. Het boek heeft geen ondertitel.
Opdracht
Het boek is opgedragen aan de zoon van Arthur van Schendel: Arthur.
Literaire stroming
Het boek hoort thuis in de neo-romantiek. Het (onvervulde) verlangen en het noodlot spelen in deze stroming een belangrijke rol.
Personages
De hoofdpersoon is natuurlijk Jacob Brouwer. Brouwer begint als zeilmaker op de Johanna
Maria. Later wordt hij ook stuurman en op het eind wordt hij zelfs eigenaar. Ondertussen
speelt hij ook nog wel eens de rol van bootsman en kapitein, wanneer deze niet geschikt
blijken te zijn. Op een gegeven moment krijgt hij het idee eigenaar van het schip te
worden. Alleen door lang te sparen en te smokkelen lukt hem dit uiteindelijk, maar hij zal
er niet veel plezier van hebben.
Jacob Brouwer heeft geen echte vrienden en familie, het schip is alles voor hem. Vroeger werd zijn moeder mishandeld door zijn vader. Op een gegeven moment loopt hij weg
en vaart mee op een schip, waarmee zijn loopbaan als zeeman begint. Zijn karakter
verandert tijdens het verhaal niet, maar er worden meerdere eigenschappen van dat karakter
uitgewerkt; hij is stil, heel handig, koppig en een doorzetter.
Veel andere belangrijke personages zijn er niet. De eerste kapitein Jan Wilkens komt
later vrij vaak terug in het verhaal. Deze man had een vrouw en kinderen thuis in
Amsterdam. Tijdens zijn reizen stierven er steeds meer van zijn kinderen. Daardoor
kwijnden hij en zijn vrouw helemaal weg. Op een gegeven moment wordt zijn vrouw weggevoerd naar een gesticht. Op de reis hierna pleegt Wilkens zelfmoord door van de boot te springen. Later zou Brouwer vaak aan hem terugdenken als hij op de plaats van deze man
staat.
Hierna komen er veel andere kapiteins, over wie allemaal wel een korte beschrijving te
geven is, maar dit is geheel nutteloos, aangezien zij niet belangrijk zijn voor het
verhaal. Wat hen samen belangrijk maakt is, dat ieder van hen geen gevoel had voor
het schip. Hierdoor wordt het schip steeds havelozer.
Ook kende het schip veel verschillende eigenaars. Sommigen met gevoel voor het schip,
anderen laten het helemaal aan zijn lot over.
Tot slot zijn er nog een aantal andere zeelieden met wie Jacob Brouwer goed kon omgaan:
John en Every, een neger en een Fransman. Deze mannen waren groot en sterk, maar niet
al te slim. Zij worden verder niet gedetailleerd beschreven, maar het is duidelijk dat zij
vrienden werden van Brouwer.
Meeuw, een man die 17 jaar met Brouwer op de Johanna Maria had gevaren, komt later
terug en wordt vriend van Brouwer. Samen besturen zij het schip op hun laatste tocht.
Thema
Het thema van het verhaal is de obsessie, zoals ik het maar zal noemen, van een man om
op een schip te dienen met als bedoeling het eens te kunnen bezitten. Het hele levensverhaal van Jacob Brouwer wordt belicht, terwijl deze man steeds probeert op het fregatschip te zijn. Tenslotte zullen zijn dromen werkelijkheid worden, maar hij zal aan de vervulling ervan te gronde gaan. Dit thema is vrij goed verwerkt, aangezien duidelijk is dat Brouwer constant bij zijn schip wil zijn. Dit thema zou wel eens in meerdere van zijn boeken kunnen zijn verwerkt, want hij heeft meer boeken geschreven over het leven op zee en over mensen die zwerven zoals Brouwer, die zijn hele leven over de wereld zwerft.
Tijd
Het verhaal speelt zich grofweg af van 1865 tot 1920. In deze tijd kwam de stoomboot
ook al zo nu en dan voor. Toch blijft de zeilboot belangrijk. De tijd weet ik omdat in
het begin van het boek staat wanneer het fregatschip te water werd gelaten, namelijk
"op een dag in februari 1865". Aangezien Brouwer al aardig oud was toen hij viel, zeker in de zestig, zal het zo rond 1920 eindigen. Er vinden enkele flash-backs plaats, voornamelijk als hij aan zijn ouders terugdenkt. Wel vinden er tijdsprongen plaats, durend van enkele maanden tot verschillende jaren. Die sprongen duren soms dus aardig lang. Het verhaal is verder chronologisch verteld.
Plaats
Hier is geen plaats aan te wijzen. Het schip werd te water gelaten in Amsterdam. Vanaf
hier voer het naar Nederlands-Indië. Later, als het door Russen wordt gekocht, zeilt
het schip vooral rond de Oostzee rond. Ook zal het Duitse, Noorse en Engelse havens
aandoen. Later zal het schip ook in het Caraïbisch gebied rondzeilen, en daar dus havens
aandoen. Natuurlijk is de belangrijkste plaats het scheepsdek, waar Brouwer hele dagen en
nachten verblijft, om te sturen en zeilen en touwen en dergelijke te maken.
Subjectieve ruimtes zijn er in dit verhaal niet, dit komt omdat het verhaal zo snel
verteld wordt dat er eigenlijk geen tijd is om ruimtes goed te beschrijven.
Genre
Op het eerste gezicht zou ik zeggen dat Het Fregatschip Johanna Maria een novelle is,
aangezien er geen karakterontwikkeling plaatsvindt. Wel zijn er veel personen, maar deze
zijn allemaal flat-characters. Ook zou je kunnen zeggen dat het verhaal begint op een
kritiek punt in het leven van Jacob Brouwer, namelijk als het schip te water wordt
gelaten. Het boek heeft 144 bladzijden, wat tussen een roman en een novelle in hangt.
Aan de andere kant zou je kunnen zeggen dat het boek een roman is, namelijk omdat er
duidelijk op de kaft staat: Roman. Ook beslaat het verhaal geen klein gedeelte van het
leven van de hoofdpersoon, maar zijn gehele leven. Al met al vind ik het niet duidelijk wat voor een boek dit is.
Taalgebruik
Het taalgebruik in dit boek is duidelijk oud Nederlands. Op zich is dit niet zo
moeilijk te lezen, maar daarnaast werden er erg veel termen uit de scheepvaart gebruikt, met name de zeilscheepvaart. Ik noem er enkele: ra, marszeil, spier, wantslag, bras, enz.
Toen ik bij de laatste bladzij was aangekomen, bleek er een woordenlijst te zijn met een
kleine uitleg over de verschillende termen. Deze termen daargelaten was het boek goed te
lezen.
Fabel
Jacob Brouwer is geboren in Amsterdam in een kelder, die de enige kamer was, en die
bewoonden zij met z'n allen. Zijn vader kwam vaak dronken thuis en sloeg hen dan. Om zijn
vader te ontvluchten, ging Jacob naar de haven. In die tijd besloot hij al dat hij later
zou gaan varen. Daar, in de haven, werkte hij bij een zeilmakerij. En al toen bleek dat
hij heel handig was. Maar toen werd de Johanna Maria te water gelaten. Jacob had alleen
nog maar op kleinere schepen gevaren. Maar dit was pas een schip! Jacob monsterde als
zeilmaker aan, maar hij deed ook het werk van timmerman. Jongens uit de buurt Oostenburg
(waar Jacob ook geboren was) monsterden ook aan op de Johanna Maria. Onder hen waren
Hendrik Meeuw en Jan de Ruiter. De stuurman was Evers en de kapitein was Wilkens. Zij allen vijf zouden de komende zeventien jaar op de Johanna Maria varen tussen Amsterdam en Java.
De kapitein had de komende jaren nogal wat tegenslagen. Zijn hart lag niet bij de
scheepvaart, maar bij zijn zieke vrouw en kinderen, welke hij in de loop der tijd verloor.
Om zo snel mogelijk weer thuis te zijn gaf de kapitein aan de stuurman opdracht om zo snel
mogelijk te varen. De bemanning en het schip werden afgebeuld. Brouwer vond het
erg dat het schip, waar hij een zo'n grote liefde voor koesterde, zo moest lijden terwijl
hij machteloos moest toezien.
Het schip maakte weliswaar snellere reizen, maar Brouwer wist dat het meer kon. 's Nachts, zodat de kapitein het niet merkte, ging hij af en toe achter het rad staan en dan liep de logger in plaats van tien of elf knopen dikwijls veertien en soms zelfs vijftien knopen.
Bij thuiskomst had de kapitein weer een kind verloren.
Toen ze weer vertrokken, waren er twee nieuwe mannen aan boord gekomen. Één van die
twee heette Nes, hij werd derde stuurman. En Polwijk moest de bootsman vervangen, omdat hij ziek was. Polwijk kreeg het al snel aan de stok met Nes. Nes liet, als wraak voor een
geleverde streek door Polwijk, verkeerd sturen, waardoor er schade aan het schip werd
toegebracht, waarvan Polwijk de schuld kreeg, zodat de kapitein hem meteen verving.
Na deze reis ging stuurman Evers met de reders praten en Nes werd niet meer aangenomen.
Zo voer het fregatschip de Johanna Maria zeventien jaar lang onder Nederlandse vlag,
met de hele tijd praktisch dezelfde bemanning, onder wie natuurlijk Jacob Brouwer.
Omdat kapitein Wilkens zich steeds vaker bedronk, kreeg Brouwer steeds vaker de kans om
achter het rad te staan en het schip te geven waar het recht op had. Iedere keer als het
schip thuiskwam in Amsterdam, was er een kind van Wilkens overleden. Toen het laatste kind
was overleden, werd Wilkens' vrouw naar het gesticht gebracht. De volgende reis werd de
laatste van Wilkens. Voor hij overboord sprong, maakte hij het goed met Brouwer, met wie hij niet zo'n goede verstandhouding had.
Na zeventien jaar vaart het fregatschip in de mist tegen een ander schip aan in het Kanaal. De reders besluiten het schip te verkopen.
Het was nog nooit bij Brouwer opgekomen, dat hij het schip op deze manier ook wel eens in
zijn bezit zou kunnen krijgen. Brouwer kan nog net een plaats krijgen op de Ingrid, zoals
het schip nu heet onder Noorse vlag. De nieuwe thuishaven is Drammen. Vanaf dat moment
spaart Brouwer al zijn geld op en verdient flink bij met de zwarte handel. Als het schip
aan een Russische firma wordt verkocht gaat Brouwer weer met zijn schip mee. Nu krijgt het schip de naam Feodora met als thuishaven Libau.
Maar door een ruzie met de kapitein, die een kameraad van Brouwer ten onrechte had
geslagen, moet Brouwer de gevangenis in. Hierdoor raakt hij de Johanna Maria uit het oog.
Brouwer probeert het fregatschip te volgen op andere schepen als hij zijn straf heeft uitgezeten. Hij hoort maar niks over het schip, totdat hij Jan de Ruiter ontmoet, die hij
nog kende van de zeventien jaar op de Johanna Maria onder Nederlandse vlag. Jan vertelt
hem dat het schip in Zuid-Amerika vaart, hij had het schip daar verschillende keren
gezien.
Het schip wisselt in de tijd dat Brouwer er niet is verschillende keren van eigenaar,
onder andere de Chileense regering, die het als opleidingsvaartuig gebruiken. Dan wordt
het door een Peruaanse kanonneerboot beschoten, waarna het aan drie avonturiers wordt
verkocht. Die noemen het de Lilian Bird. De Lilian Bird staat op het punt uit te varen als
Brouwer, vanaf het schip waarop hij vaart, de Johanna Maria herkent. De beide schepen
moeten in de haven blijven vanwege de dreigende storm.
Brouwer monstert meteen aan op het fregatschip. Dat kon nog, omdat de bemanning nog te
klein was. Op het schip blijkt Hendrik Prins te zijn, een zoon van zijn vriend Prins, die
vroeger scheepsjongen was op de Johanna Maria.
Het schip voer over de Stille Zuidzee en had kleine vrachten en de rest van de laadruimte was beladen met goederen voor de zwarte handel.
Op een gegeven moment raakt Brouwer het schip weer kwijt, als hij en Every en een
lichtmatroos worden neergestoken. Zij worden in Honolulu verpleegd. Na een tijdje zoeken
vinden zij het schip weer.
Na weer een aantal reizen komt er een nieuwe kapitein. Maar die moet een boete betalen,
nadat hij betrapt was op zwarte handel, waarna hij niet genoeg geld meer heeft om een
lading te kopen. Brouwer, die inmiddels stuurman is, biedt aan om de helft te betalen in
ruil voor de helft van de opbrengst van de lading.
Ze moeten onderweg omvaren om het één en ander af te leveren op een eiland waar inboorlingen naar parels duiken. De kapitein geeft Brouwer opdracht de goederen aan wal
te roeien. Als hij bij het eiland aankomt vaart het schip weg.
Op het eiland belooft hij de inboorlingen, dat ze vrij zouden komen als ze hem wat van
de parels zouden geven en hem lieten onderhandelen. De inboorlingen, die geen flauw benul
van de waarde van de parels hebben, stemmen toe. Het enige probleem is dat er zelden een
schip langs dit afgelegen eiland vaart. Maar Brouwer vertrouwt erop dat Meeuw alles wat
binnen zijn bereik lag, zou doen. En hij heeft gelijk. Meeuw heeft ervoor gezorgd dat de
kapitein van zijn nieuwe schip omvaart. Brouwer zorgt voor de inboorlingen en hij verdient
zoveel aan de parels dat hij genoeg geld heeft om de Johanna Maria te kopen. Brouwer en
Meeuw vinden de Lilian Bird weer terug, maar met een nieuwe kapitein. De oude kapitein was hem gesmeerd met het geld van Brouwer. Maar er is een nieuw probleem. De nieuwe kapitein is Nes. Alleen heeft hij zijn naam verandert in Nash. Brouwer koopt het veertig jaar oude schip, maar Nash zou het schip nog naar zijn volgende bestemming brengen. Daar zal Brouwer verder zoeken naar een nieuwe kapitein, want zelf kan hij geen kaart lezen. Perrin wordt de nieuwe kapitein, hij is wel geen goede kapitein, maar hij kan kaartlezen. Perrin vraagt Nash herhaaldelijk om raad, wat Brouwer hem steeds verbiedt. Perrin brengt het schip en met name het roer grote schade toe door naar Nash te luisteren, waarna Brouwer in zijn
woede Nash overboord gooit. Ze kunnen het roer nog net redden en zo halen ze de
volgende bestemming op het nippertje.
Na een opknapbeurt en met een nieuwe kapitein, een van de vroegere kapiteins, Evans,
vaart de Johanna Maria onder Nederlandse vlag naar huis. Daar aan de dijksgracht ligt het
schip gemeerd, nabij de plaats waar het te water was gelaten. Aan boord bevinden zich nu
twee grijze mannen en een neger. In de herfst gaat Meeuw op de wal wonen. Op een dag in
het voorjaar klimt Brouwer in het want om iets te herstellen. Hij valt en wordt daarna
verzorgd door Every. Maar Brouwer eet niet meer en wordt naar het ziekenhuis gebracht.
Daar sterft hij.
Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen