Boekverslag : Harry Mulisch - De Ontdekking Van De Hemel
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 3379 woorden.

gelezen uitgave: 17e druk, 1997, De Bezige Bij, Amsterdam

oorspronkelijke uitgave: 1e druk, 1992, De Bezige Bij, Amsterdam





TITELVERKLARING.



Titel: ‘‘De ontdekking van de hemel’'.

De titel verwijst naar de kern van het boek. De hemel heeft ontdekt welke gruwelijkheden er op aarde plaatsvinden. De hemel heeft geen vat meer op de wereld en wil het contact verbreken, door de Stenen Tafelen (waar de Tien Geboden op staan) terug te halen. Naast deze verklaring is er nog een mogelijke verklaring: de mensheid heeft het verbond verbroken dat God met de joden had gesloten en een pact met de duivel gesloten. Door middel van wetenschap en techniek probeert de mensheid het mysterie van de hemel te ontrafelen. De mens heeft de hemel ‘ontdekt'.







SAMENVATTING.



Eerste deel: Het begin van het begin

in de proloog vertelt een engel aan een andere engel, die in rang hoger is, hoe hij in opdracht van ‘de Chef' het testimonium (De Stenen Tafelen, de Tien Geboden) naar de hemel heeft teruggebracht.

Max en Onno ontmoeten elkaar voor het eerst wanneer Max Onno een lift aanbiedt. Onderweg stellen ze zich aan elkaar voor. In de maanden die volgen, gaan zij haast alleen nog maar met elkaar om. Onno laat zijn vriendin, Helga, voor Max in de steek. In een tweedehandsboekwinkel ziet Max Ada cello spelen. Hij nodigt haar uit om nader kennis te maken. Ada Brons en Max krijgen een relatie. Voor een politiek-culturele manifestatie ontvangt Ada een uitnodiging te komen spelen. Onno interesseert zich steeds meer voor politiek. Op een dag komt Onno Max ophalen, Max en Ada zijn juist aan het vrijen, maar Max kleedt zich aan en gaat met Onno mee. Ada is verontwaardigd en verlaat Max. Tijdens een vakantie van Max bloeit er iets moois tussen Ada en Onno. Ada krijgt later een uitnodiging uit Cuba om te komen spelen tijdens een kamermuziekfestival. Onno en Max gaan mee en worden aangezien voor de Nederlandse delegatie van het culturele congres dat tegelijkertijd wordt gehouden in Havana. Onno komt er zijn vijand Bart Bork tegen. Op de laatste dag van Ada's verblijf ontfermt Max zich over haar en ze maken de vrijage af die een jaar geleden zo abrupt onderbroken werd.



Tweede deel: Het einde van het begin

Ada is zwanger maar ze weet niet wie de vader is (Onno of Max). Onno en Ada trouwen. Onno en Max vieren in Dwingeloo de dag van hun gemeenschappelijke conceptie. Aldaar krijgen ze een telefoontje van Ada’s moeder, Sophia: haar man heeft een hartinfarct gehad. Ze gaan tijdens een hevige storm naar huis.Onderweg moeten ze stoppen voor een omgevallen boom. Max en Onno stappen uit en op dat moment valt er een andere boom op de auto. Ada komt knel te zitten en raakt in coma. De baby mankeert niets en komt na een aantal maanden gezond ter wereld. Ada blijft in coma. Max gaat bij de moeder van Ada slapen en krijgt een vreemde relatie met haar. Omdat Max zich schuldig voelt en Onno geen tijd heeft voor het kind, gaat Max met Sophia voor Quinten zorgen.



Derde deel: Het begin van het einde

Max en Sophia gaan met Quinten op kasteel Groot Rechteren wonen. Onno wordt in Amsterdam wethouder van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen. Hij krijgt weer een relatie met Helga. Quinten spreekt zijn eerste woord pas op zijn tweede verjaardag. Onno krijgt bij de kabinetsformatie de post van Staatssecretaris van Wetenschapsbeleid. Quinten ziet zijn moeder nog steeds in coma,na zeven jaar voor het eerst. Max begint een relatie met Tsjallingtsje Popma, die ook bij de sterrenwacht werkt. Quinten droomt elke maand van een fantastisch gebouw dat hij ‘De Burcht' noemt. In het gebouw ligt het midden van de wereld.In 1981 vernietigt Bart Bork Onno's politieke carrière. Kort daana wordt Helga door een junk vermoord. Onno is wanhopig en verlaat Nederland. In 1985 vertelt Tsjallingtsje aan Max dat ze een kind van hem wil. Max is overdonderd en gaat in haar tuin op een steen zitten. Plotseling wordt hij getroffen door een meteoriet en sterft. Na zijn begrafenis besluit Quinten dat hij Onno gaat zoeken en hij gaat naar Italië.



Vierde deel: Het einde van het einde

De engelen discussiëren over het kwaad in de wereld. Dan gaat het verhaal verder.

Onno, die inmiddels in Rome woont, sluit vriendschap met een raaf die hij Edgar noemt. Quinten reist eerst naar Venetië, dan naar Florence en vervolgens naar Rome. Op een dag loopt Onno langs het Pantheon en hij ziet Quinten. Het ‘Heilige der Heiligen' maakt diepe indruk op Quinten, hij heeft het gevoel dat zich hier ‘het midden van de wereld' bevindt. Quinten raakt ervan overtuigd dat de Stenen Tafelen met de Tien Geboden onder het altaar liggen. Op een nacht neemt hij ze mee en samen met Onno neemt hij het eerste vliegtuig weg uit Italië. Het vliegtuig gaat naar Tel Aviv. In hun hotel in Jeruzalem leunt Quinten uit het raam en ziet Edgar. Hij volgt hem en komt uit in een ruimte die hij herkent als ‘De Burcht'. Hij neemt de Tafelen mee uit de brandkast van het hotel. Plotseling vindt er een transformatie van ruimte plaats. Quinten laat de Tafelen vallen en de letters dwarrelen naar de Heilige Rots. Quinten is verdwenen. Onno belt Sophia op en die vertelt dat Ada zojuist is gecremeerd.

In de epiloog besluit de inmiddels met pensioen gestuurde engel op eigen houtje het werk af te maken, omdat Onno in gevaar verkeert als hij het verhaal aan iemand zou vertellen.







GENRE.



‘De ontdekking van de hemel’ is een totaalroman, want het boek bevat elementen van vele soorten genres. Mulisch laat zijn personages nadenken over allerlei mysteriën zoals het schrift, de schepping, politiek, revolutie en het ontstaan van de wereld. Vanuit dit opzicht is het boek een ideeën- of filosofische roman. En passant komen ook nog de belangrijkste maatschappelijke en politieke ontwikkelingen en gebeurtenissen van de periode 1967 - 1985 aan de orde, variërend van het communistische Cuba tot de toenemende drugsproblematiek. Er wordt niet diep op ingegaan, maar het wordt wel genoemd zodat er een realistisch tijdsbeeld ontstaat. Oppervlakkig zou het dus ook beschouwd kunnen worden als een tijds- of historische roman.Vanuit Max' positie is het verhaal een psychologische roman, hij probeert zijn voor hem onbekende verleden te verwerken en meer over zijn ouders te weten te komen. Vanaf het moment dat Quinten naar Onno op zoek gaat en vanalles meemaakt, kan de roman zelfs opgevat worden als een avonturenroman.







THEMA.



Het thema is gelijk aan de titel: ‘De ontdekking van de hemel’. Max bestudeert in zijn functie als sterrenkundige het heelal en de engelen moeten ingrijpen om te voorkomen dat hij de hemel ontdekt. Door de wetenschap en techniek wordt de hemel onttoverd en de gevolgen zijn verschrikkelijk; de wereld is totaal gerationaliseerd en het absolute dieptepunt is de holocaust. Alles draait daarna om macht en rendement. Hier wil God niets meer mee te maken hebben, de schepping is tot schande gebracht. Om duidelijk te maken dat hij niets meer met de wereld te maken wil hebben, moet het materiële bewijs van het verbond, het testimonium, terug naar de oorsprong.



Motieven zijn Muziek, astronomie en de Diskos van Phaistos.







PERSONAGES.



Onno Quist is geboren op 6 november 1933, het verhaal start wanneer hij 33 jaar is. Hij is een beetje het buitenbeentje van de familie Quist. Onno is eigenlijk totaal anders dan zijn familie, hij is namelijk niet zo net, hij is niet getrouwd en niet kapitalistisch. Hij wil de boel graag provoceren, zo zorgt hij bijvoorbeeld voor kortsluiting op de 75e verjaardag van zijn calvinistische vader. Daarna jut hij zijn nette familie op en geniet daar zichtbaar van. Daarna vertrekt hij te voet. Hij moet van Wassenaar naar Amsterdam, maar hij twijfelt er niet aan dat hij een lift krijgt. Die lift krijgt hij van Max die hij op dat moment nog niet kent. Onno's vader was voor de Tweede Wereldoorlog minister-president.

Onno heeft in Uppsala een eredoctoraat gekregen omdat hij het Etruskisch begrijpelijk heeft gemaakt. Hij heeft rechten gestudeerd, maar taalkunde interesseert hem meer. In het begin van de roman heeft hij zich gestort op de Diskos van Phaistos.

Onno vertelt Max dat zij op dezelfde dag verwekt zijn en dat ze daarom als het ware een twee-eiige eenling zijn. Onno is namelijk drie weken te vroeg geboren. De dag van de gemeenschappelijke conceptie is de dag waarop de Rijksdagbrand plaatsvond. Door vrienden worden ze ook wel vergeleken met een siamese tweeling, ze zijn bijna altijd bij elkaar. Onno stort zich zelfs zo op zijn vriendschap met Max dat hij zijn vriendin Helga voor Max in de steek laat. Wanneer Helga een kritische opmerking maakt over Onno's vriendschap met Max, zegt Onno haar dat zijn relatie met haar die vriendschap nooit zou kunnen benaderen. Met die opmerking jaagt hij haar weg maar hij heeft er geen moment spijt van.

Gaandeweg gaat Onno zich steeds meer voor politiek interesseren. De ontcijfering van de Diskos van Phaistos wil niet vlotten en blijkt moeilijker dan verwacht. Onno wordt lid van NieuwLinks.

Onno is erg enthousiast als Ada hem vertelt dat zij onverwacht en ongepland zwanger is van hem. Onno begint meteen het een en ander te regelen, zoals het trouwen. Tot dan toe verloopt alles voorspoedig met Onno. Niet lang daarna raakt Ada als gevolg van een auto-ongeluk in coma. Hij is nu weer alleen en daardoor en vanwege zijn drukke politieke carrière kan hij zijn zoon niet opvoeden. Onno wordt eerst wethouder van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen in Amsterdam. Later krijgt hij de post van Staatssecretaris van Wetenschapsbeleid aangeboden. Hij neemt deze post aan, maar hij voelt zich wel eenzaam en neemt weer contact op met Helga. Zijn relatie met Helga duurt niet lang. Net nadat hij van de partijleiding een stapje terug moet doen omdat zijn bezoek aan Cuba openbaar dreigt te worden, wordt zij voor haar huis aangevallen door een junk en sterft. Onno's verdriet en verontwaardiging worden zo groot dat hij Max, Quinten en Sophia alledrie een brief schrijft waarin hij te kennen geeft dat hij vertrekt en niet gevonden wil worden. Hij komt uiteindelijk in Rome terecht. Hij sluit vriendschap met een zwarte raaf die hij Edgar noemt. Aldaar probeert hij zijn memoires op te schrijven in een brief aan zijn vader. Hij krijgt zijn gedachten niet helemaal goed geordend, het worden allemaal kleine notities. Onno kan als gevolg van een lichte hersenbloeding niet meer zonder stok lopen. Quinten herkent zijn vader in Rome niet direkt, want hij ziet eruit als een oude zwerver met die raaf op zijn schouder. Een Italiaanse professor heeft ook nog eens een ontdekking gedaan over het Etruskisch, waardoor Onno's eredoctoraat in een klap niets meer waard is. Hij heeft het dan ook ingeleverd. Het enige wat Onno nog over heeft is een zoon, maar die zit honderden kilometers verderop bij Max en Sophia. Wanneer hij echter met Quinten in Jeruzalem is, ziet hij een vrouw met dezelfde ogen als Quinten en met een Auschwitznummer op haar arm en beseft hij dat hij niet eens een zoon heeft, maar dat Quinten Max' zoon is.

Onno heeft vanaf dan helemaal niets meer. Hij is vervreemd van zijn familie door zijn eigen toedoen, door Bart Bork is er een einde gekomen aan zijn politieke carrière en iedereen van wie hij hield is van hem weggenomen, maar hij is niet verbitterd.



Max Delius is geboren op 27 november 1933. Hij is sterrenkundige. Hij deelt bijna elke avond zijn bed met een andere vrouw. Max' vader is na de oorlog als oorlogsmisdadiger geëxecuteerd. Als blijk van zijn Duitsgezindheid had hij zich in de oorlog laten scheiden van zijn joodse vrouw. Dit betekende voor haar het doodvonnis, via Westerbork werd zij naar Auschwitz gedeporteerd. Max' vader heeft ook zijn schoonouders verraden. Max had na de oorlog dus geen ouders meer en hij werd opgevoed door twee katholieke pleegouders.

Max wil zich aan niemand binden en vindt elke relatie een belemmering. Dat blijkt bijvoorbeeld wanneer hij aan Helga vraagt of Onno buiten mag komen spelen. Ada is echter een uitzondering. Wanneer Max en Onno een keer door de stad lopen, zien ze in de etalage van een tweedehandsboekwinkel ‘Mein Leben' van Alma Mahler liggen. Onno wil het Max cadeau doen. Binnen hoort Max iemand cello spelen, het is een stuk van Janacek. Max loopt naar de kamer waar de muziek vandaan komt en hij is meteen verkocht als hij Ada daar geconcentreerd ziet spelen, met de cello tussen haar benen geklemd. Max nodigt haar meteen uit om nader kennis te maken en hij heeft haar diezelfde nacht nog naast zich in bed liggen. Nadat Max Ada ontmoet heeft, is hij in het weekend monogaam. Hij overweegt haar mee te nemen wanneer hij over enkele jaren naar Westerbork overgeplaatst zal worden.

Als het 21 jaar geleden is dat zijn vader geëxecuteerd is, begint Max zich te interesseren voor zijn verleden, iets wat hij niet eerder deed. Samen met Onno gaat hij naar het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, maar hij wordt er niet veel wijzer. Zijn plotselinge interesse voor het verleden betekent wel het einde van zijn relatie met Ada. Hij verliest haar door Onno op dat moment belangrijker te vinden, net als Onno vindt hij zijn vriend belangrijker dan zijn vriendin. Hij beledigt Ada door, tijdens een vrijpartij die door Onno’s komst wordt gestoord, te zeggen: ‘Maak jezelf maar klaar.' Max komt op het instituut niet veel meer te weten en besluit om op vakantie naar Polen te gaan. Hij brengt de zomer door in de omgeving waar zijn vader is opgegroeid. Hij raakt zo onder de indruk van wat hij te weten komt, dat hij het totaal niet erg vindt dat Onno en Ada bij zijn thuiskomst een relatie hebben. Ondanks Max' goede band met Onno, is hij helemaal niet geïnteresseerd in diens politieke carrière.

Na het ongeluk van Ada en de dood van haar vader begint Max een uiterst vreemde relatie met Ada's moeder Sophia. Max slaapt de nacht van het ongeluk bij Sophia; ‘s avonds kruipt zij bij Max in bed en na het vrijen gaat zij weer naar haar eigen bed. Overdag gedragen ze zich alsof er niks gebeurd is, ze tutoyeren elkaar niet eens. Vanaf die avond komt Max iedere week wel een paar avonden bij Sophia slapen. Onno weet absoluut niets van deze relatie. De relatie stopt wanneer Quinten zeven jaar oud is en door een nachtmerrie midden in de nacht schreeuwend wakker wordt.

Max voelt zich tegenover Onno erg schuldig over het feit dat Quinten misschien wel zijn zoon is en biedt daarom aan om voor Quinten te zorgen, samen met Sophia.

Max zou Max niet zijn als er na Sophia niet een nieuwe vrouw zou komen. Hij begint dan ook een relatie met zijn secretaresse van de sterrenwacht, Tsjallingtsje Popma. Deze relatie duurt echter niet lang, want op de avond dat zij hem vertelt dat ze een kind van hem wil, wordt hij in haar tuin getroffen door een meteoriet en hij sterft.



Ada Brons heeft conservatorium gedaan en speelt cello bij het concertgebouworkest. Ada raakt erg in de war van haar gevoelens voor Max, het is namelijk helemaal niets voor haar om meteen de eerste nacht bij een man te blijven slapen. Ada's muzikale partner en ex-vriendje Bruno is er niet blij mee dat Ada hem zo abrupt voor Max in de steek laat. Ada is erg onzeker over haar huwelijk met Onno, want ze heeft geen flauw idee of het kind dat ze draagt wel van hem is. Daardoor is ze erg gespannen.

Ada raakt tijdens haar zwangerschap van Quinten door een auto-ongeluk in coma en komt er niet meer uit. Ze is hersendood maar wordt kunstmatig in leven gehouden, ook na de geboorte van Quinten. In 1985 wordt er baarmoederkanker bij Ada geconstateerd. Ze sterft door een insuline-injectie, toegediend door Sophia, en wordt gecremeerd op het moment dat Quinten de Stenen Tafelen terugbrengt.



Quinten Quist is als baby bijzonder mooi, met zijn heldere blauwe ogen en een witte haarlok. Hij is een intelligente peuter, met een vreemde combinatie van nieuwsgierigheid en afstandelijkheid. Zijn eerste woord spreekt hij op zijn tweede verjaardag. Een paaltje dat hij ziet noemt hij een obelisk. Wanneer hij op zijn vierde naar de kleuterschool gaat, merkt hij dat hij geen gewone moeder heeft zoals de andere kinderen. Sophia vertelt Quinten dat zijn moeder slaapt, net als Doornroosje.

Op Groot Rechteren woont ook ene meneer Themaat. Quinten gaat vaak naar hem toe en wordt door hem wegwijs gemaakt in de kunstgeschiedenis. Quinten is zeer geïnteresseerd in architectuur.

Onno neemt Quinten op zijn zevende voor het eerst mee naar zijn comateuze moeder, Ada. Ze maakt grote indruk op Quinten. Vanaf dan droomt Quinten elke maand over een geweldig en moeilijk te beschrijven gebouw dat het midden van de wereld voorstelt. Quinten noemt het ‘De Burcht'.

De jongen heeft een bijzondere begaafdheid en stelt Max zelfs voor dat hij via andere zonnestelsels zou kunnen zien wat er in de Tweede Wereldoorlog met zijn moeder gebeurd is.

Quinten heeft ook een bijzondere uitwerking op mensen. In Venetië wordt ene Marlene Kirchner verliefd op Quinten, ondanks het feit dat hij veel jonger is. In het zogenaamde ‘Heilige der Heiligen' laat hij zich insluiten en als hij ‘s morgens vroeg weggaat, kijken de monniken wel verbaasd, maar ondernemen niets.



VERTELPERSPECTIEF.



In de roman wordt gebruik gemaakt van een alwetende verteller. Het verhaal is immers door een engel in elkaar gezet en het wordt aan een hogere engel verteld.







TIJD.



Het verhaal speelt zich af van de nacht van 13 op 14 februari 1967 tot 1985. In de proloog wordt al een korte beschrijving gegeven vanaf het begin van de twintigste eeuw. Alles verloopt volledig chronologisch.







RUIMTE.



Het verhaal speelt zich onder meer af in Leiden, Amsterdam, Den Haag, Havana, Rome, Jeruzalem, op kasteel Groot Rechteren en in Westerbork. De plaats van handeling is niet altijd van belang, maar soms wel. Zo zijn Rome en Jeruzalem natuurlijk van belang omdat de Stenen Tafelen zich in Rome bevinden en moeten worden teruggebracht naar Jeruzalem. Ook het verblijf op Cuba heeft een duidelijke invloed op de loop van het verhaal; Onno’s carrière wordt erdoor verwoest en als gevolg daarvan belandt hij in Rome.









EINDOORDEEL.



Het geweldige van deze roman vind ik dat het geen moment saai wordt, ondanks de 901 pagina's die de roman dik is. Het verhaal leest als een trein omdat het helder gestructureerd is en geschreven is in duidelijke taal. De details verdwijnen op deze manier niet in de grote massa. Bij elke adempauze die je neemt tijdens het lezen, merk je dat je weer iets geleerd hebt, weer ongemerkt een heleboel kennis naar je hoofd geslingerd hebt gekregen. Over elk woord is nagedacht, achter elke zin schuilt iets verborgens... maar dat staat nooit in de weg van het verhaal zelf. Dit boek moet twee keer gelezen worden: de eerste keer voor het verhaal, de tweede keer voor de boodschap (en eigenlijk nog een derde keer voor de details en de sub-boodschappen en..... ). Er zit zo ontzettend veel in dit boek.

Het roept ook zoveel vragen op: zijn wij echt zo slecht bezig hier op aarde? Zou de mens zich er wel iets van aantrekken als de stoffelijke weergave van de Tien Geboden zou verdwijnen? Zou God er niet juist voor moeten zorgen dat de mensen er weer mee bezig gaan? Of zijn we echt hopeloos en is dit de enige mogelijkheid - ons gewoon aan ons eigen lot overlaten en maar zien wanneer we in de afgrond verdwijnen?

Wat mij het meest raakte, was het volgende: gewoon realistisch bekeken zouden Max en Onno behoorlijk aparte mensen zijn, sterk, karaktervol. Als ik ze in mijn kennissenkring zou hebben, zouden ze opvallen. Een echt saai burgerlijk leventje leiden ze in elk geval niet. Maar zo, in de grootsheid van het boek, of misschien in de overweldigende wereld die erin beschreven wordt, vallen ze bijna in het niet. En dat terwijl zij de hoofdpersonen van het verhaal zijn! Toch zijn deze personen niet het eerste dat in mij opkomt als ik aan ‘‘De ontdekking van de hemel’' terugdenk. Ik zie dan iets veel groters voor me, iets overkoepelends, iets dat alles raakt en overal mee te maken heeft. Overweldigend is het enige juiste woord.
Andere boeken van deze auteur:

Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen