Boekverslag :  - Francis Bacon Ingezonden Door: Jorrit Categorie
De taal ervan is Overig en het aantal woorden bedraagt 1977 woorden.

Als onderwerp voor de reflectie van een kunstenaar heb ik gekozen voor Francis Bacon. Hij wordt beschouwd als een van de grootste kunstenaars van Engeland en was een wegbereider voor vele kunstenaars na hem. De reden waarom ik voor hem gekozen heb, is omdat ik al een paar zaken over hem wist en al een paar werken kon. Ik dacht en ik kan nu met zekerheid zeggen dat Francis Bacon een zeer intrigerend persoon is, die een levensloop heeft waar ik mij geen moment mee verveeld heb.





De intrige van de persoon wordt al merkbaar als iemand naar de mening in een werk van Bacon op zoek gaat. De persoon zal dan in een lastig parket terechtkomen waar zich al vele critici bevonden hebben. Men zal verward raken en niet goed weten wat ervan te moeten denken.


Wel dat is nu iets dat Bacon verlangt van zijn schilderijen, dat men over zijn werk geen mening kan vormen maar dat men wel bepaalde gevoelens krijgt bij het zien van zijn werk. Deze gevoelens bij de toeschouwer verkrijgt hij omdat hij zijn werkt richt aan een individu en niet aan een massa. Gevoelens zijn echt volgens Bacon en meningen niet. Meningen bestaan simpelweg niet.


Dit geldt zowel voor de mening die een persoon vormt over iets, als de mening van het leven zelf. Het leven houdt volgens Bacon in dat de mens enkel geboren is om te sterven en dat er nadien niets meer is. Wat ik dan wel weer niet begrijp, Bacon vormt door dit te zeggen toch ook een menig over het leven.


De gedachte dat het leven op aarde het enige is, maakte van Bacon een Godloochenaar. Hij zag Christus als een bedrieger en als iemand die geen enkele reden tot bestaan had. Bacon vond dat Hij het spel had moeten uitspelen zonder dat men nu altijd maar moet veronderstellen.


In de werken van Bacon komt dit pessimisme tegenover God voldoende aan bod, de helft van zijn carrière draaide namelijk rond twee van de meest krachtige beelden van het christelijk geloof; namelijk Christus op het kruis en de Paus op zijn troon. Hij bokste in deze werken op tegen de kwelling, ontevredenheid en onzekerheid die zijn bestaan teisterden. Maar anderzijds was Bacon, in een meer perverse gedachte, een van de meest religieuze schilders van deze eeuw. Ondanks zijn Godloochening identificeerde Bacon al zijn kwellingen en pijn met de lijdensweg van Christus. Deze link die Bacon maakte werd duidelijk doordat de kuisophangingen van Christus na verloop van tijd zelfportretten werden. Toen hij het Christelijke hoofdstuk in zijn leven afsloot ging hij zich concentreren op een onderwerp dat hem voorbestemd was tot het einde van zijn dagen. Namelijk "het menselijke lichaam in extremis", waar ook terug de pijn en kwellingen centraal stonden. Dit "extremis" moest de mens tonen in de meest kwetsbare situaties die mogelijk zijn in het leven.


De kern van Bacon zijn pijn en frustratie was zijn homoseksualiteit, wat hij dan ook meerdere keren openlijk betreurd heeft. Hij vond zijn niet-hetero zijn een echte pijnlijke kwelling en tragedie, iets waarvoor zijn vader veel schuld treft. Hij stond zeer vijandig tegenover zijn zoons voorkeur voor mannen, en werd op zijn zestiende zelfs gebannen uit het ouderlijk huis op grondde van zijn geaardheid.





Na al deze zaken vond ik het al redelijk duidelijk dat Bacon een zeer complex iemand was, die dan ook met meer complexere zaken bezig was dan bijvoorbeeld een landschap. Maar de complexheid van Bacon zijn geest werd mij later nog meer duidelijk.


Door de visie die Bacon had op het leven, namelijk meningloos, ging hij volledig op zijn instinct af. De mens was volgens hem ook alleen maar een stukje van het dierenrijk, en dieren moeten nu eenmaal hun instinct volgen.


Het instinctief denken op alle vlakken, maar vooral het seksuele, werd voor Bacon een ideaal. Dit ideaal waar hij naar streefde heeft hij verbasend volgehouden tot het eind. Maar door alsmaar op zijn instinct af te gaan begon hij wel interesse te krijgen voor zeer extreme vormen van seks. Wat ook wel nog aangewakkerd werd door zijn vroegere relatie met zijn vader.


Zijn vader, tot wie Bacon zich seksueel aangetrokken voelde, woonde vroeger de afranselingen bij die Bacon kreeg van de staljongens. Als men dan weet dat de afranselingen in opdracht van zijn vader waren kan men al raden welke vreemde soorten van gevoelens Bacon kreeg door de complexiteit van de emoties, pijn, opwinding en vernedering die de afranselingen met zich meebrachten.


Hij maakte geen geheim van zijn interesse voor sadomasochisme, en toen hij zei dat hij schilderde om zichzelf op te winden deed hij dat ook werkelijk. Hij creëerde op zijn doeken bepaalde seksuele situaties en fantasieën waardoor men eigenlijk kan zeggen dat sommige werken een projectie zijn van sadomasochistische praktijken.


Deze werken kwamen, en komen nog steeds, gewelddadig over voor sommige mensen, maar toen men hem daar op wees begreep hij het niet. Hij zei dat hij nooit op zoek is naar geweld, hij zei dat er misschien wel een realistisch element in zijn werk is dat wellicht die indruk geeft maar dat het leven zo gewelddadig is, veel gewelddadiger dan hij kan bewerkstelligen.


Hier vond ik het moeilijk om nog te kunnen volgen. Hij creëert een bepaalde beeld van een extreem seksuele fantasie op zijn doek, maar toch ziet hij die wreedheid op het doek als de werkelijkheid.


Omdat hij vond dat de realiteit wreed was, was hij ervan overtuigd dat kunst wreed moest zijn. En hij moest enkel die realiteit tonen om bij de toeschouwer een gevoel los te maken. Hij beschouwde zichzelf ook als realist, hij werd ooit vergeleken met de expressionisten maar daar hield hij niet van. Hij zag zichzelf echt als iemand die een registratie of weergave maakt van de zaken rondom hem. Het ideaal als realist was volgens Bacon, "iets kunnen weergeven zonder het werkelijk te schilderen".


Hij schilderde met de drijfveren om te communiceren, om de mensen zijn wereld te tonen en gewoon om niet gek te worden. Het schilderen was voor hem een katalysator waarmee hij de nachtmerriewereld van zijn geest kon verwerken en waardoor hij aan iedereen toonde hoe zijn wereld eruit zag.


En omdat het om een nachtmerrie gaat is er in zijn oeuvre een overheersing van bebloede mannelijke naakte figuren. Dat het om mannelijke naakten gaat komt natuurlijk door zijn geaardheid.


In sommige werken kan men echter nooit met zekerheid zeggen dat het een mannelijke of vrouwelijk figuur is. Omdat hij geen stereotiepen wil gebruik bij het afbeelden van een menselijk lichaam, wat te zien is in zijn drieluiken omtrent het menselijk lichaam. De twee seksen ontmoeten elkaar in het werk van Bacon. En het individu moet voor zichzelf uitmaken of het nu om een vrouwmannelijk of manvrouwelijk lichaam gaat. Het hangt af van persoon tot persoon.


Om de sereniteit van zijn figuren te bewaren plaatste Bacon zijn figuren altijd in een zeer sobere omkadering waar geen enkele vorm in terug te vinden was. De achtergrond, dat meestal een interieur was, stond in fel contrast met de figuren die geladen waren door energie.


Toen men Bacon vroeg waarom hij voor bijna al zijn schilderijen als onderwerp de mens nam. Zei hij dat hij kunst zag als een obsessie, en omdat we natuurlijk mensen zijn, zijn we het meest geobsedeerd door onszelf.


Voor het schilderen zelf gebruikte Bacon de achterkant van zijn geprepareerde canvaszijde. Dat was zijn favoriete ondergrond omdat het droog was en omdat het de kleuren niet volledig absorbeerde. Vooral de kleur van vlees moest zijn grote schoonheid kunnen behouden en daarom was het materiaal en de eigenschap van het schilderoppervlak zeer belangrijk.


Zijn schilderwerkwijze was al even "anders" dan het feit dat hij eigenlijk op de verkeerde kant van zijn doek werkte. Hij vertrok niet van voorbereide schetsen om tot een werk te komen, maar ging volledig af op zijn inspiratie en instinct. Hij gebruikte echter wel foto's allerhande om een onderwerp te vinden. Hij was trouwens van de eerste generatie schilders die de mogelijkheid kregen om onderwerpen te vinden zonder er buiten naar op zoek te gaan. Men kon voldoende informatie en beelden krijgen van de wereld via de kranten en tijdschriften.


Bacon ging bij het schilderen echt af op zijn spontaniteit en het toeval, hij wist in het begin echt niet wat hij ging maken. En de onzekerheid van hoe het werk zou uitdraaien zorgde bij Bacon voor een spannend en opgewonden gevoel, dat volgens hem hoorde bij het schilderen. Hij wou echt dat het schilderij hem op het einde verraste.


Toen Bacon aan een portret van iemand moest begon, zou hij het liefst gewoon een handvol verf tegen het doek smijten, in de hoop dat het er dan in één keer staat. Verf op het doek gooien deed Bacon ook wel op zijn schilderijen. Dat was voor hem een manier om het routineus schilderen te verbreken, en om vanuit het toeval te komen tot een sterker beeld.


Toen voor Bacon een werk af was liet hij het inlijsten met glas. Dat was voor hem een manier om afstand te kunnen nemen van het werk. Anders zou hij nog een mogelijkheid zien om er aan verder te werken, waardoor het beeld hem totaal zou kunnen ontglippen. Waarna hij nog als enige oplossing vernielen zag, wat hij met zoveel werken van hem gedaan heeft. Bacon was ook iemand die echt kon veranderen van gedacht. Het ene moment kon hij een werk dat af was goed vinden en de volgende dag haatte hij het echt. En moest men hem tegenhouden om het niet te vernielen.


En dat was niet de enige reden waarom Bacon glas verkoos voor het inlijsten van zijn schilderijen. Het was natuurlijk ook om de oppervlakte te beschermen maar volgens Bacon had het nog een reden, namelijk op een afstand te creëren tussen de toeschouwer en het werk. Maar zelfs door die afstand te maken bestond er geen mogelijkheid om je af te afzonderen van het werk, omdat Bacon een interactief proces verwerkte in zijn werk waarbij hij de toeschouwer geen rust gunde.





Het is denk ik wel na dit alles duidelijk dat Bacon een zeer moeilijke levensloop heeft gehad. Maar, volgens Freud, is alle artistieke creativiteit eigenlijk een culturele ingewikkelde vorm van pijn en verdriet. Als men dit in gedachten houd, zou men dus kunnen zeggen dat juist al die nare ervaringen er voor gezorgd hebben dan Bacon uitgeroepen werd als een van de belangrijkste Engelse schilders.


Waar ik nog niet over gesproken heb is het gok en alcohol probleem van Bacon. Op het eerste zicht leek dit niet relevant in deze reflectie als schilder, maar toch heeft het een invloed gehad op zijn oeuvre. Zo wisselden de periodes van nuchter en zwaar alcoholisme elkaar af, wat een invloed had op zijn schilderen. De periodes dat hij vaak naar de alcohol greep waren leemtes in zijn bestaan als schilder.


Hij heeft nooit een werk kunnen maken toen hij onder invloed was en moest voor hij terug wou beginnen schilderen altijd uit een zeer diep dal kruipen. Dat is volgens mij de reden waardoor Bacon altijd wrede onderwerpen koos als uitgangspunt voor zijn werk. Door zijn gokprobleem heeft hij een paar keer een paar keuzes moeten maken om zijn schulden af te betalen. Zoals het tekenen van een contract bij een bepaalde galeriehouder. Deze twee factoren maakten van Bacon een schilder die constant vertoefde tussen rijkdom en armoede. Hoewel hij nooit echt honger heeft gehad en op het eind van zijn leven een serieus gevulde bankrekening had.





Wat men wel op het totaal van Bacon zijn oeuvre kan zeggen is dat ze ons confronteren met de vragen die we allemaal hebben.


Waar komen we vandaan? Wie zijn we? Waar gaan we naar toe?


Bacon schilderde op het laatste van zijn leven schilderijen die lijken te zeggen dat de mensheid totaal onbelangrijk geworden is in het leven. En dat men dus geen antwoord moet zoeken op die vragen enkel leven.
Andere boeken van deze auteur:

Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen