Boekverslag : W.f. Hermans - De Donkere Kamer Van Damokles
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 2005 woorden.
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 2005 woorden.
Bibliografie
W.F. Hermans (1921), eerste druk: 1958, oorlogs/psychologische roman/ideeënro-man, 410 pagina's, 46 genummerde hoofdstukken van ongelijke lengte, onzichtba-re verteller (hij/zij-verhaal), hoofdfiguur: Henri Osewoudt. Bijfiguren: zijn oom Bart, zijn nicht - later vrouw - Ria, zijn dubbelganger Dorbeck, zijn vriendin de Joodse Marianne Sondaar. Een Duitse ondervrager. Jagtman, een mogelijke ware identiteit van Dorbeck. Elly, een Engelse Agente. Plaats van Handeling: Voorscho-ten, Amsterdam, Haarlem, Den Haag, Utrecht, Amersfoort, Leiden, Breda, Manchester (Engeland), Drente. Tijd: 1933 tot 1945, chronologisch verhaal.
Genre: De donkere kamer van Damokles is een psychologische ideeënroman, met invloeden van het existentialisme. Het boek werd door Fons Rademakers verfilmd onder de titel Als twee druppels water (1963).
Samenvatting
Henri Osewoudt, de hij-figuur, woont in Voorschoten. Zijn moeder heeft in een vlaag van waanzin haar man vermoord. Henri werd opgevoed door zijn oom Bert Nauta in Amsterdam; had tijdens de middelbare schooltijd nauwelijks contact met anderen; trouwde op 18-jarige leeftijd nicht Ria en zette toen de sigarenzaak zijn vader inn Voorschoten voort. Zijn moeder en Moorlag (een theologie-student) wonen bij hem in. De oorlog breekt uit (1940). Henri is bij de burgerwacht. Hij moet een filmpje ontwikkelen voor luitenant Dorbeck (die op Henri lijkt). Neder-land geeft zich over. Henri begraaft Dorbecks uniform in de tuin. Hij ontwikkelt films voor Dorbeck (bestemf voor E. Jagtman), maar ziet slechts zwarte vlekken. Met een Leica schiet Henri, samen met Zéwüster, in opdracht van Dorbeck twee mannen in Haarlem neer (de zoon van de drogist uit Voorschoten is daarvan getuige). De familie Jagtman komt om het leven (er strot een brandend vliegtuig op het huis).
Jaren later (in 1944) hoort Henri weer iets van Dorbeck: een brief met her verzoek de foto's naat postbus 234 in Den Haag te sturen. Hij ziet dat een heilsoldate de brief uit de bus haalt. Henri wordt opgebeld door Elly Sprenkelback Meijer (een Engelse agente); ze heeft een van de opgestuurde foto's. Henri brengt haar naar oom Bart. De Duitsers nemen Ria en mevr. Osewoudt gevangen. Henri haalt in Leiden valse persoonsbewijzen voor hemzelf en Elly, laat zijn haar zwart verven door Marianne Sondaar (de ondergedoken Joodse studente Mirjam Zettenbaum) en duikt onder. Marianne gaat met Elly's persoonsbewijs naar oom Bart; Elly is verdwenen. Henri voert een twistgesprek met zijn oom. In opdracht van Dorbeck ruimt Henri samen met een leidster van de Jeugdstorm in Lunteren een zekere Lagendaal (die voor de Gestapo werkt) uit de weg.
In Amsterdam gaat Henri met Marianne naar de bioscoop; op het doek verschijnt een oproep tot zijn aanhouding. Hij vlucht, maar wordt opgepakt en komt na verhoor en marteling in Den Haag in het ziekenhuis terecht. Gemaskerde mannen 'ontvoeren' hem naar Leiden. Bij Labare ontmoet hij Marianne weer; ze worden verliefd op elkaar. 's Nachts weet Henri via een singel aan Duitse overvallers te ontkomen; even later wordt hij toch gearresteerd. Ebernuss (een homofiele Duitser) beweert hem goed gezint te zijn.
Marianne is in verwachting. Ebernuss moet uitzoeken of Dorbeck bestaat. Henri moet met hem mee naar de sociëteit voor ondergrondse helden in Amsterdam. Hij krijgt giftige kristallen van Dorbeck en vergiftigd Ebernuss. In een leegstaand huis fotografeert Henri zichzelf en Dorbeck in de spiegel. Dorbeck vertelt dat Ria samenwoont met de zoon van de drogist. In verpleegstersuniform bezoekt Henri Marianne in de kjraamkliniek; hun kind is dood. Henri rijdt met een Duitser mee naar Voorschoten, doodt Ria en de Duitser en arriveert met hulp van de illegalen en een arts in Breda. Hij meldt zich bij het hoofdkwartier van de Nederlandse strijdkrachten, wordt gearresteerd en naar Engeland gebracht, later naar het kamp Achtste Exloërmond (voor oorlogsmisdadigers). Henri wordt aangezien voor landverrader. Selderhorst behandelt zijn zaak. Niemand kan aantonen dat Henri een verzetsheld is: Dorbeck is onvindbaar, Jagtman en Moorlag zijn dood, Marianne is in Israël. De Leica wordt gevonden, maar de foto met Dorbeck is mislukt. Wanho-pig rent Henri weg; hij wordt neergeschoten.
Motto
Er is geen motto, wel een naschrift (vanaf de 10e herziende druk 1971):
"Ik kan hem zoeken als hij er niet is, maar hem niet ophangen als hij er niet is.
Men zou kunnen willen zeggen: 'Dan moet hij er tock ook zijn als ik hem zoek.' - Dan moet hij er toch ook zijn als ik hem niet vindt, en ook als hij helemaal niet bestaat."
Een citaat van Ludwig Wittgenstein (Oostenrijks-Engels filosoof, 1889 - 1951), met als kernwoorden 'zoeken/(niet-)zijn/(niet-)bestaan'; de taal vormt een belem-mering de werkelijkheid te doorgronden.
Tijd & Ruimte
TIJD
De vertelde tijd is de periode ±1932 tot 27 december 1945. Het tijdsverloop is chronologisch met tijdverdichting (met name in het begin) en tijdsprongen.
RUIMTE
Er worden diverse plaatsen genoemd: Voorschoten, Leiden, Breda e.a. De ruimtes zijn vaak klein en nauw (donkere kamers, straatjes e.d.).
Personages
Hoofdpersoon is Henri Osewoudt. Hij is zoon van een sigaren winkelier in Voorschoten. Zijn moeder vermoordde zijn vader in een vlaag van waanzin. Daarna werd hij opgevoed door oom Bart en tante Fietje. Hij heeft weinig contact met anderen. Hij trouwt met zijn 7 jaar oudere, lelijke nicht Ria Nauta. Hij doet aan judo (vergroeide voeten!), is lelijk, heeft geen baardgroei, is klein, heeft wit haar en een hoge stem. Hij werd afgekeurd voor militaire dienst. Hij speelt de rol van verzetsheld (vergelijk Anton van de Waals tijdens het 'Engelandspiel': medewerking aan door de Duitsers onderschepte radiover-binding met Londen in 1942/1943!) Hij interpreteert de gebeurtenissen op geheel eigen wijze. Hij voert opdrachten van Dorbeck blindelings uit. Henri Osewoudt heeft een round character.
Dorbeck is het 'geslaagde exemplaar' van Henri, zijn 'ideale IK' of superego, zijn viriele tegenpool. Hij lijkt veel op hem, maar heeft wel baardgroei, een zware stem en zwart haar en is tevens een oorlogsheld. Hij is een flat character.
Thematiek
Thema is het op geheel eigen wijze ervaren/beleven van de werkelijkheid en het verkeerd beoordelen van de anderen, omdat het niet mogelijk is die anderen te kennen. Of: onachterhaalbaarheid van de waarheid.
Belangrijke elementen in de roman zijn:
· Oorlog (WO II)
· Chaos en verwarring
· Dubbelgangersmotief (Henri / Dorbeck = Jagtman?)
· Eenzaamheid en isolement (vergelijk de parabel aan het begin en de titel)
· Verraad en moord (Henri's moeder, Ria e.a.)
· Foto's (die moeten bewijzen dat Henri een verzetsheld was)
· Minderwaardigheidscomplex (Henri: klein, hoge stam enz.)
· Zoeken naar eigen identiteit / queeste (Henri: verzetsheld of verrader? slachtoffer of psychopaat?)
· toeval (foto's bijvoorbeeld)
· Oedipus-motief (moederliefde en vaderhaat)
· Seks en geweld.
Boekbeschrijving & Titel
De donkere kamer (vergelijk foto's) verwijst naar onzekerheid, dreiging, isolement; Damokles (vergelijk het zwaar dvan Damokles!) duidt voortdurende dreigind aan. Ieder mens is als het ware in zijn 'donkere kamer' opgesloten. (Damokles, hoveling van de tiran Dionusios, mocht in weelde leven, maar kreeg tevens een zwaard aan een paardehaar boven zijn hoofd om hem te laten beseffen in welke gevaren iemand als hij leefde.)
Opbouw
De roman bestaat 46 episodes, verdeeld in segmenten; nr. 1 t/m 30 gaan over de periode tòt april 1945 (jeugd/verzet/in Duitse handen), 31 t/m 46 gaan over de periode april 1945 - december 1945 (in handen van de Nederlanders). De roman begint met een soort parabel.
Literatuur geschiedenis
Willem Frederik Hermans: geboren in 1921 te Amsterdam; studereerde na de gymnasiumopleiding fysische geografie in Amsterdam; promoveerde in 1955; was lector in Groningen; ging in 1973 in Parijs wonen, later in Brussel; is een verwoed fotograaf.
Hermans schreef detectives onder het pseudoniem Fjodor Klondyke; andere pseudoniemen: o.a. Pater Anastase Prudhomme s.j., Prof. Dr. Zomerplaag en Age Bijkaart. In 1977 ontving hij de Prijs der Nederlandsche Letteren in Brussel.
Andere werken: o.a. Het behouden huis, Herinneringen van een engelbewaarder (1971), Conserve (1947) en Ik heb altijd gelijk (1951).
Essays: o.a. Manderijnen op zwavelzuur (1964) en Boze brieven van Bijkaart (1977).
Fotoboek: Koningin Eenoog (1986).
Centrale thema's in het werk van Hermans zijn o.a. het niet kennen van chaotische werkelijkheid, levensangst, non-conformatisme en negativisme. Hij werd beïnvloed door de filosoof L. Wittgenstein (1889 - 1951).
Eigen mening
Zijn schrijfstijl is helder en zakelijk met veel dialogen.
Overige
VRAGEN EN ANTWOORDEN
Verklaar de titel.
Damokles was een gunsteling van de tiran Dionysios. Deze liet hem een dag koning zijn, doch boven zijn troon was een puntig zwaars opgehangen aan een paardehaar. Vandaar de uitdrukking 'het zwaard van Damokles hangt hem boven het hoofd': een aldoor dreigend gevaar temidden van geluk of voorspoed. In de roman is dat zwaard een foto, die moet aantonen dat Osewoudt onschuldig is. Een foto wordt ontwikkeld en afgedrukt in een zogenaamde 'donkere kamer'.
Is Osewoudt een duidelijke heldenfiguur?
Nee, integendeel, in alle opzichten is hij een mislukkeling: hij komt uit een ongeluk-kig gezin (z'n moeder heeft z'n vader vermoord); hij heeft een klein bleek meisjes-gezicht, een hoge stem, dunne blonde haren, gladde wangen, geen baard; hij trouwt met zijn foeilelijke nicht Ria; hij heeft een saaie baan als sigarenwinkelier; hij wordt afgekeurd voor militaire dienst. Hij kan slechts fantaseren over een krachtige, stoere mannelijke wereld.
Wanneer komt er verandering in zijn leven?
Op het moment dat Dorbeck in zijn winkel verschijnt met de opdracht een rolfilm-pje te ontwikkelen en af te drukken. Dit is het begin van een reeks avonturen waarin Osewoudt belandt.
Wat is er zo opvallend aan Dorbeck?
De Nederlandse luitenant Dorbeck is Osewoudt mannelijke tegenpool, hij lijkt sterk op hem (Ria vindt dat ook): hij heeft echter zwart haar, een schaduw van baard-stoppels en een bronzen stem.
Wat gebeurt er na die eerst ontmoeting?
Dorbeck komt nog viermaal in de winkel met verschillende opdrachten die Ose-woudt niet allemaal goed uitvoerd. Wel begraaft hij het Uniform van Dorbeck in zijn tuintje. Osewoudt ziet Dorbeck als een ideaalbeeld van zichzelf en voert daarom alle opdrachten van Dorbeck uit zonder naar de zin ervan te vragen. Samen met een ander schiet hij bijvoorbeeld drie mensen dood in Haarlem zonder te weten wie het zijn. Vier jaar later krijgt hij weer een berichtje van Dorbeck. Het is dan 1944. De gebeurtenissen volgen elkaar snel op. Osewoudt vermoordt een verrader en zijn vrouw (Lagendaal) en wordt opgepakt door de Duitsers; hij wordt bevrijd en weer opgepakt. Een van z'n ondervragers probeert het op een accordje te gooien met Osewoudt, maar Osewoudt vergiftigt deze officier, Ebemuss, en ontsnapt wederom. Uiteindelijk meldt hij zich in Breda, bij het hoofdkwartier van de Nederlandsche strijdkrachten. Daar wordt hij echter aangezien voor een landverrader (ipv. held). Niemand kan aantonen dat Osewoudt verzetsheld is. Dorbeck is onvindbaar; anderen zijn omgeko-men. Een foto waar Osewoudt samen met Dorbeck op moet staan is mislukt. Wanhopig loopt Osewoudt weg en hij wordt neergeschoten.
Is het verhaal zo compleet?
Nee, er zijn nog andere nevenintriges: o.a. met zijn familie en met een vriendin Marianne, die het verhaal nog ingewikkelder maken dan het zo al is.
Heeft de lezer na afloop een goed beeld van alle gebeurtenissen?
Nee, aanvankelijk lijkt het erop alsof alles wat Osewoudt ziet, meemaakt en denkt een juiste weergave is van 'de' gebeurtenissen, maar naar verloop van tijd begint ook de lezer het vermoede te krijgen dat Dorbeck geheel niet bestaat of wel bestaan heeft, maar in de gedachte van Osewoudt een eigen leven is gaan leiden.
Welke gegevens wijzen daarop?
De wijze waarop Osewoudt met Dorbeck in contact komt is vaak erg geheimzinnig. De moeder van OSewoudt lijdt aan een geestelijke afwijking; ook van Osewoudt weten we dat hij graag dagdroomt. Hij is er zelfs op een gegeven moment zeker van dat een palingvrouwtje zijn uit de gevangenis ontsnapte moeder is. Het is wel erg toevallig dat er uiteindelijk niets of niemand meer is die het bestaan van Dorbeck kan aantonen.
Hoe past dit verhaal in de filosofie van Hermans?
De orde die er heerst binnen een samenleving, is volgens Hermans slechts schijn. Met behulp van systemen (waansystemen) zoals: godsdienst, wetenschap, het gezin, de politiek tracht de mens de chaos te beheersen. Toch zal de mens de hem omringende wereld nooit echt beheersen. In sommige gevallen toont de mens zijn ware aard: egoïstisch en er eigenlijk slechts op uit om anderen te vernietigen. Oorlog is volgens Hermans geen uitzonderingssituatie, maar juist hierin toont de mens zijn ware gezicht.
Wat is het thema van dit verhaal?
De mens is niet in staat zichzelf, zijn omgeving, zijn wereld te kennen. De mens is overgeleverd aan de jungle en de chaos van het bestaan.
Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen