Albert Helman, De stille plantage

De stille plantage is in 1931 geschreven door Albert Helman. Albert Helman is een

pseudoniem voor Lou Lichtveld. Lou Lichtveld is geboren en getogen in Suriname. Hij is

redacteur geweest van verschillende Nederlandse dagbladen. In 1950 is hij voor een korte

periode minister van onderwijs en volksgezondheid geweest.

De stille plantage gaat over Raoul die met zijn vrouw en haar twee zussen. Raoul is een

idealist. Hij is een dromer en leeft in een eigen wereld. Hij is zijn tijd ver vooruit,

want hij is tegen enige vorm van slavernij. De vrouw van Raoul, Josephine, is een vrouw

die Raoul steunt in moeilijke tijden. Ze wilt anderen niet belasten met haar problemen.

Cécil is één van de zusters van Josephine. Cécil is zacht van aard, heeft een rustig

karakter en een grote fantasie. Agnes is de andere zuster van Josephine, ze is meer

actief, vastberaden en door haar kinderlijke eenvoud is ze altijd vrolijk en is het

zonnetje in huis.

"Een gebrek aan Helman is evenwel, dat hij zich niet in het innerlijke van zijn

personen kan verplaatsen. Vandaar dat hun karakters zich niet ontwikkelen. Ze blijven,

zoals ze bij het begin van het verhaal zijn"


Uit: Nederlandse kleur 46

Hierbij kan ik me aansluiten, toch heeft het geen negatief effect op dit boek. Ik denk

dat het goed is, om in dit boek, de karakters vrijwel hetzelfde te laten blijven. Zo

gebeuren er geen dingen die je niet zou verwachten van die persoon. De hoofdpersonen komen

beter over als je het karakter makkelijk uit, het zijn ook simpele mensen.

Het verhaal begint in Frankrijk waar Raoul, Josephine, Agnes en Cécil een eigen

bestaan leiden. Ze hebben enige bezittingen. Omdat ze protestanten zijn, dreigen zij

opgepakt te worden. Ze besluiten uit te wijken naar Nederland. Het lukt ze niet om in

Amsterdam een bestaan op te bouwen. Hier worden ze in de gelegenheid gesteld om een stuk

land te gaan beheren in West-Indië namens de Nederlandse Staat. Ze nemen dit aanbod aan

en vertrekken naar Paramaribo.

Op het schip dat hen naar Paramaribo voert, raakt Raoul in contact met de kapitein.

Raoul verteld hem over zijn plannen om een plantersbedrijf te stichten waar welzijn en

gelijkheid heerst. De kapitein verteld hoe het gesteld is met de slavernij in Paramaribo

en voorspelt dat het niet makkelijk zal worden. Hij kent daar iemand die al enige ervaring

heeft als planter en opzoek is naar een werkgever, Willem Das.

Aangekomen in Paramaribo ontmoeten zij Willem Das. Hij wordt aangesteld als opzichter.

Raoul en Das gaan opzoek naar een stuk grond. Agnes mocht na aandringen ook mee. Het lukt

niet om voor zonsondergang een geschikt stuk grond te vinden, ze overnachten op een

plantage waarvan Das de directeur kent. Hier raken zij in gesprek over slavernij. Raoul

die als enig tegen slavernij was, wordt zo voor schut gezet dat hij besluit om een stuk

land uit te kiezen zover mogelijk van de andere planters vandaan.

Ze vinden de volgende dag een geschikt stuk grond en dopen het stuk land om tot Bel

Exil, hetgeen betekend schoon ballingsoord. Ze beginnen met het platbranden van de grond.

De eerste slaven zijn er al. Naarmate het werk vorderd en er plantjes geplant worden,

komen er steeds meer slaven. De voorman van de slaven heet Isiodore, hij is zachtaardig,

kalm en edelmoedig. Das waarschuwd Raoul voor zulk soort types. Ondertussen gaat alles

zijn gang en de plantage staat er goed voor.

Das heeft een oogje op Agnes, dit merkt zij maar wilt niks van hem weten. Das merkt dit

en raakt gefrustreerd er reageert dit af op de slaven. Op een dag komt hij bij Raoul

vragen of hij met Agnes mag trouwen. Raoul vindt dat hij niet degene is om hierover te

beslissen. Ondertussen is er een liefde ontstaan tussen Isiodore en Agnes.

Raoul krijgt te horen dat er een spoedvergadering wordt gehouden voor de planters van

de omgeving. Hier krijgt hij te horen dat er een overproduktie drijgt. De planters moeten

een deel van hun oogst vernietigen. Hierdoor blijft de aanbod klein, en de prijs dus hoog

(marktmechanisme). Raoul weigert dit, hij beschouwd de oogst als een gift van God. Dit

maakt hem niet geliefd bij de andere planters.

Agnes gaat steeds meer om met de negers, ze heeft de taak van twee overleden priesters

overgenomen die de neger in het christendom te onderwezen. Agnes is een soort obsessie

geworden voor Das. Hij probeert haar ook aan te randen, gelukkig komt Isiodore haar tehulp

schieten.

Das wordt steeds wreder tegen de negers, tot op een gegeven moment hij een oude vrouw

doodranseld. Isiodore komt de vrouw te hulp en slaat Das tegen de grond. Twee planters

komen Das opzoeken en horen van het incident. Isiodore die is opgesloten in afwachting van

zijn straf wordt door de bezoekers uit zijn hok gehaald en doodgeranseld.

De sfeer is grimmig, op de plantage gaat het slecht en Cécil overlijdt na een koutje

gevat te hebben aan griep. Agnes is nu niet meer de oude, ze brengt veel tijd door met de

negers. Raoul weet niet goed wat hij moet doen, hij wordt harder tegen de slaven en als

twee slaven vluchten is hij ten einde raad. Zijn droom is aan diggelen, alles waarvoor hij

leefde is mislukt. Josephine wilt een kindje en hierdoor besluit hij om al de narigheid de

rug toe te keren. Ze keren terug, terug naar Engeland.

In Engeland aangekomen heeft Josephine een kindje gekregen, Gaston. Agnes wordt weer de

oude en Agnes, vrolijk en vastberaden. Ze vertelt Gaston allemaal moeie verhalen over Bel

Exil, zodat hij het een keer wilt zien. Daar aangekomen vindt hij niks.


Thuis verteld hij dit waarop Agnes zegt: "Herrinneringen zijn schuwe vogels, ze

fladderen van dak tot dak. Maar zodra wij het huis met luidruchtige stemmen bevolken,

schrikken zij op en verlaten ons." Gaston beseft nu dat de stille plantage slecht een

herrinnering is van zijn ouders en tante.

"Een misschien niet overal even sterk, maar zeer gaaf en innig boek."


Gabriëlle Smit, 1952

"Wat uit Albert Helmans laatste boek De stille plantage als een prachtig beeld

nablijft, is de atmosfeer van de Westindische oerwoud, de verwilderde plantengroei langs

de trage rivier, de geluiden, de overzadigde weelde en de vermolming dezer natuur. Voorts

de bovennatuurlijke, zinnebeeldige vogels." Martinus Nijhoff, 1931

Het is inderdaad een mooi boek. De rijkdom op de plantages was in die tijd hartstikke

groot. De sfeer van het oerwoud is goed te merken. De vogels die Helman beschrijft zijn de

herinneringen, die vliegen van dak tot dak. Met "herinneringen" begint en eindig

tevens het boek!

Het oerwoud is als het goed gaat een vriend, maar als het slecht gaat is het oerwoud

toch weer een vijand. Het stukje grond, dat jij hem onnam, wilt hij als de tijd rijp is

weer terug veroveren.

"In zijn roman De stille plantage vertelt Albert Helman de geschiedenis van een

ontgoocheling. [...] Dat zulk een boek, hoe schoon het ook weze, geschreven werd door een

der jonge Katholieke dichters van ons land, is ook voor ons, die het boek schreiend

bewonderen kunnen een diepe ontgoocheling."


Anton van Duinkerke, 1931

Het is toch typisch dat Raoul niet gaat twijfelen aan zijn ideaal, iedereen waarmee hij

praat keurt zijn idialisme op zijn eigen manier af. De kapitein: "Het zijn kinderen

van chams." De gouverneur: "bedenk, in dit land van weelde en overvloed, van al

te grote groeikracht en van gloeiend leven, is allereerst een grote strengheid en

besnoeiïng nodig." De planters: "Je zal zien dat goedheid ondeugd is voor dit

zwarte vee."

"Naar mijn smaak heeft Helman zowel de figuur van Isidore als zijn verhouding tot

Agnes wat al te sterk romantisch gekleurd. Deze welgeschapen, deftige, verstandige, edele

bosneger wordt te opzettelijk en te duidelijk gebruikt als tegenstelling tot het zoodje

pioniers, dat slechts ondeugd ten toon spreidt. Deze voorstelling is mij te ongeschakeerd

wit tegen zwart, waarbij de zwarte man wit, de wittemensen zwart zijn."


J. Greshoff, 1952

Ik vindt dat dit een beetje overdreven is. De verhouding tussen Agnes en Isiodore is

toonaangevend voor de sfeer. Het is een verhouding die eigenlijk verbode is. Niet voor

Raoul, maar voor de andere planters en Das. Das vindt de negers dieren en behandeld deze

er ook naar. Das wordt, kort gezegd, gepasseerd door een Isiodore, een neger.

"De negers worden in deze roman met warme sympathie beschreven, maar de schrijver

ontveinst zich niet, dat zij met hun half-dierlijke instincten en weerzinwekkend

occultisme nog voor het Christendom geheel gesloten zijn."


Frits Hopman, 1931

"Dat boek waarvan ik mij niet veel anders herinner dan dat het op een zachtaardige

wijze de poging beschreef van een Franse familie om in Suriname het eerste tijdperk der

kolonisatie een plantersbedrijf wil stichten."


F. Boordwijk, 1952

De twee stukje hierboven zijn iets te negatief over De stille plantage. Ik denk dat het

goed gelukt is om de eerste tijd van de kolonisatie weer te geven. Ook het onrecht, dat er

heerst. In Frankrijk werd je op de brandstapel gegooid, omdat je een ander geloof hebt en

in de kolonieën werden negers als dieren behandeld.

"Het ging meer om de gebeurtenissen en het milieu, dan over de pesonages zelf. Tot

hun diepere zieleven of karakter door te dringen daartoe was ik -veel te jong- nog niet in

staat, en ik verlangde er ook niet naar. Het ging om het land, het heimwee, de

herinnering. Zo ontstonden de synopsis en het eerste hoofdstuk, dat begint ook met het

woord herinnering."


Albert Helman, 1980

"Wat bij mijn weten maar heel zelden werd opgemerkt, is de nauwkeurigheid van de

historische achtergrond van De stille plantage."


Albert Helman

"De naam van het schip waarmee de hoofdpersonen naar Parimaribo vertrokken bestond

daadwerkelijk."


Onbekende criticus

Literatuurlijst

De stille plantage


Albert Helman


Nederlands kleur 46


J. Muusses

• Het Eind Van De Kaart
• Zomaar Wat Kinderen