Boekverslag : Jeroen Brouwers - Bezonken Rood
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 1850 woorden.
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 1850 woorden.
Bibliografie
6e druk: 1983
Eerste druk 1981, psychologische roman met autobiografische elementen; 129 pagina's, 17 ongenummerde hoofdstukken.
Genre: Bezonken rood is een autobiografische roman met het karakter van een litanie (rouwklacht) of elegie (klaagzang) en is te beschouwen als een vervolg op Het verzonkene, dat over de eerst 5 jaar van Brouwers' leven gaat.
Samenvatting
De ik-figuur krijgt telefonische bericht van het overlijden van zijn moeder. Hij heeft de laatste jaren weing contact met haar gehad en gaat niet naar haar toe. Hij krijgt een angstaanval, neemt een kalmerende pil en denkt aan Liza, met wie hij jaren geleden een korte verhouding heeft gehad. Ook komen herinneringen aan het Jappenkamp Tjideng bij hem op. Drie jaar heeft hij met zijn grootmoeder, moeder en zus in het kamp gezeten, met duizenden anderen op een kleine oppervlakte. Na de oorlog repatrieerden ze naar Nederland en werd de ik-figuur in een pensionaat gestopt (wat hij als verraad voelde). Op een avond dat zijn moeder sterft, kijkt hij naar een Japanse versie van 'Macbeth' op een Duits televisiestation; de onthoof-ding van Macbeth doet hem denken aan de onthoofde kampcommandant, Kenitji Sone. Hij vijlt eelt van zijn voeten; in een droom verslindt hij Liza. Zijn vriendinne-tje Nettie Stenvert is in het kamp gestorven. Regelmatig werden de vrouwen door de Japanners mishandeld en verkracht; het deed hem als kind niets. Zijn moeder moest eens voor straf een nacht lang naakt in het licht van de schijnwerpers staan, met mitrailleurs op zich gericht. Urenlang werden kampappèls in de brandende zon gehouden (zon als 'martelwerktuig'). Hij leerde als vanzelfsprekend aanvaar-den dat vrouwen werden gefolterd (ze moesten bijvoorbeeld hurksprongen maken of 'kikkeren').
De ik-figuur gaat niet naar de crematie van zijn moeder; wel laat hij zich het verloop van de plechtigheid nauwkeurig beschrijven.
's Middags rijdt hij rond en denkt o.a. aan Liza (die hij vaak met zijn moeder in verband brengt); hij loopt door een mistig bos. In het kamp werd zijn moeder eens betrapt op het achterhouden van een beetje rijst (de voedselzendingen van het Rode Kruis moesten vernietigd worden!). Sone trapt haar in elkaar en op dat moment houdt de ik-figuur op van haar te houden (ze heeft haar schoonheid verloren). Na het tijdstip van de crematie rijdt hij naar huis en gaat ogenschijnlijk onverstoord verder met zijn boek over zelfmoord in de Nederlandstalige literatuur. Hij krijgt weer een angstaanval en ziet in de mist zijn gezicht vervloeien.
Tijd & Ruimte
TIJD
Vertelde tijd: voornamelijk herinneringen uit de jeugd.
Vertel tijd: 129 bladzijden.
Het tijdsverloop is niet chronologisch, fragmentarisch/associatief.
Doordat het verhaal niet chronologisch is, ga je dingen uit het begin van het boek later pas begrijpen. Bijvoorbeeld: de gevoelloosheid van de ik-figuur ten opzichte van zijn moeder wordt pas duidelijk als hij de kamptijd en het verraad van zijn moeder bij het pensionaat heeft verteld.
RUIMTE
De ik-figuur woont in Nederland; in de herinneringen speelt kamp Tjideng (Batavia) een overheersende rol. Dit kamp wordt uitgebeeld naar Duits model (wat in strijd is met historische werkelijkheid!). Buiten hangt een dichte mist waarin de hoofdper-soon verdwaalt (symboliseert isolement en vertroebeling van de geest).
Personages
Hoofdpersoon is de ik-figuur (die veel van Jeroen Brouwers weg heeft!) Hij is ±40 jaar en schrijver van beroep. Hij heeft de laatste jaren weinig contact gehad met zijn moeder. Hij werd na de oorlog in een r.k. jongenspensionaat geplaatst (en beschouwde dat als verraad). De gebeurtenissen uit het Tjideng-kamp hebben een onuitwisbare indruk op de ik-figuur gemaakt en zijn de oorzaken van zijn schuldgevoelens en paniek-angsten. Hij heeft nooit geleerd iets te voelen. nadat hij opgehouden is van zijn moeder te houden, is hij zijn verdere leven op zoek geweest naat een moeder-figuur. Hij stelt zich Liza een paar keer in de plaats van zijn moeder voor.
Aan het eind van het boek smeekt hij: "Maak het eelt zacht dat mijn lichaam overwoekert." Hij laat hiermee zien, dat hij niet meer sceptisch tegenover zijn gevoelens staat. Hij heeft een round character, omdat het karakter vaan de ik-figuur verandert naarmate hij ouder wordt.
Bijfiguur is zijn jeugdvriendin Liza. Zij verpersoonlijkt de ongeschonden schoonheid (ze heeft nog geen kinderen gebaard). Ze woonde boven de klokkenwinkel en de ik-figuur brengt haar diverse keren in verband met zijn moeder. Ze heeft een flat character.
Een ander bijfiguur is de moeder van de ik-figuur. Zij heet Henriette Maria Elisa-beth van Maanen en is 72 jaar. Zij was altijd optimistisch en de laatste jaren van haar leven woonde ze in een bejaardentehuis. Zij heeft een round character, want eerst hield ze erg veel van de ik-figuur, maar na het kamp stopte ze hem in een pensio-naat en wil ze steeds minder contact met hem.
Thematiek
Centraal staan de gruwelen van de oorlog (kampsyndroom) en het 'onaangeraakt' zijn (de gevoelloosheid).
Een belangrijke rol spelen:
- mist, het webmotief en het woudmotief (symboliseren de verwarring)
- schuldbesef (onbewogenheid bij het zien van gruweldaden)
- film en televisie
- verwevenheid van gebeurtenissen uit verleden en heden: alles is hetzelfde, maar toch ook weer niet hetzelfde
- dood (o.a. moeder) en zelfdoding (jeugdvriendin); doodsverlangen
- haat/liefdes-relatie met moeder en andere vrouwen (o.a. Liza)
- 'midlife'-crisis
- Maria-litanie (de zogenaamde litanie van Loreto).
Boekbeschrijving & Titel
De titel verwijst naar het Japanse kamp en de Japanse vlag (wit veld met grote rode bal: 'rode zon') en symboliseert het verlangen naar de dood, naar het niet-zijn. In de ik-figgur is het verdriet van het verleden (bloed) bezonken: het is deel geworden van zijn psyche.
Opbouw
Er is geen hoofdstuk-indeling; de roman bestaat uit 17 'fragmenten' waarin allerlei gebeurtenissen en herinneringen van de ik-figuur sterk met elkaar verweven zijn (typerend is, dat de beginzin: "Niets bestaat dat niet iets anders aanraakt" vaak terugkeert).
Literatuur geschiedenis
Jeroen Godfried Maria Brouwers: geboren in 1940 te Batavia (= Djakarta); verbleef van 1943-1945 met zijn zusje, moeder en grootmoeder in het Japanse interneringskamp Tjideng in Batavia; kwam in 1948 naar Nederland; zat van zijn 10e - 16e jaar op diverse r.k. kostscholen; was van 1964-1976 redactie-secretaris en redacteur bij uitgeverij Manteau in Brussel; vestigde zich later in de achterhoek; publiceerde in 1979 in het tijdschrift Tirade het pamflet De nieuwe revisor (tegen de onvolwassen en infantiele literatuur van de jaren '70). Brouwers kreeg o.a. de Multatuliprijs (1980) en de Vlaamse Geuzenprijs (1982).
Brouwers' leven en werk zijn nauw met elkaar verweven ("Ik schrijf om te overle-ven"); hij noemt zijn eigen werk een 'wroegingsoeuvre'; literatuur, persoonlijke preoblemen en maatschappijkritiek zijn sterk met elkaar verweven.
Andere werken: o.a. Joris Ockeloen en het wachten (1967); Klein leed (1977); Mijn Vlaamse jaren (1978); De zondvloed (1988) en Zomervlucht (1990).
Bundel literaire anecdoten: Zachtjes knetteren de letteren (1975).
Autobiografisch werk: Kroniek van een karakter (1987).
Essays: o.a. Kladboek 1/2 (1979/1980); De laatste deur (1983; over zelfmoord in de Nederlandstalige letteren); Het tuurtouw (1989).
Belangrijke thema's in Brouwers' werk zijn liefde, aftakeling, dood en de drang alle herinneringen op te schrijven.
Analyse
Vertel iets over de structuur van het verhaal.
Het heden en het verleden lopen sterk door elkaar. De ik-figuur herinnert zich allerlei gebeurtenissen uit het kamp. Deze herinneringen (ongeveer de helft van het boek) komen boven naar aanleiding van het overlijden van de moeder van de ik-figuur. Het boek is nogal fragmentatisch.
Wat is de bedoeling geweest van de schrijver met het verhaal over het Japanse interneringskamp?
Brouwers heeft willen laten zien hoe die tijd er echt uitzag. Hij maakt zich kwaad over allerlei uitspraken van mensen die meenden dat 'alles wel meeviel' en zelfs uitdrukking gaven aan gevoelens van heimwee. Uit dat oogpunt vindt Brouwers de bestaande literatuur over deze periode 'onbetrouwbaar'.
Wat is het ironische hiervan?
Na het verschijnen van Bezonken rood is Brouwers door een aantal critici fel aangevallen over de beschreven werkelijkheid van het Jappenkamp. Zijn beschrij-ving van het interneringskamp was namelijk in het geheel niet 'werkelijk-heidsgetrouw'. Hij beschrijft een soort concentratiekamp zoals dat in Duitsland eruit gezien heeft (wachttorens, prikkeldraad, zoeklichten etc.).
Wat verweten de critici Jeroen Brouwers?
Dat hij door de waarheid zo te vervalsen een sensatieroman geschreven had.
Wat was het oordeel van zijn 'medestanders'?
Het doet er niet toe of de beschreven gebeurtenissen afwijken van de gebeurtenissen uit de realiteit. Het gaat erom hoe iemand die kamp gebeurtenissen ervaren heeft. Brouwers staat niet alleen in zijn ervaringen en daarom kun je hem (dus) geen leugenaar vinden.
Wat blijkt er (weer) duidelijk uit deze kwestie?
Dat literatuur iets anders is dan geschiedschrijving. De vraag die gesteld moet worden is dus niet de vraag "Is het waar wat hier beschreven is?", maar "Heeft iemand het recht om zijn eigen visie op gebeurtenissen te beschrijven?".
Waarom is de verleiding groot om bij Brouwers de romanwereld en de 'echte' wereld niet zo sterk te scheiden?
Omdat veel feiten uit de roman wèl heel duidelijk 'waar' zijn. De roman is voor een (zeer) groot gedeelte autobiografisch.
Noem eens een voorbeeld uit 'Bezonken rood'.
De ik-verteller beschrijft wat er op de televisie is geweest op de avond dat zijn moeder is overleden. Hij beschrijft onder andere letterlijk enige t.v.-reclames.
Wat is min of meer de aanleiding voor het verhaal?
Het overlijden van de moeder van de ik-figuur. Naar aanleiding hiervan komt de lezer te weten hoe bepalend de jeugd van de ik-figuur geweest is.
Hoe noem je dergelijke ervaringen uit het verleden die doorwerken in het heden?
Traumatische ervaringen.
Wat is de traumatische ervaring van de ik-figuur?
De ik-figuur heeft als klein jongetje allerlei gruwelijkheden moeten aanzien in het Jappenkamp. Hij heeft ook zijn moeder zien lijden. Nu zijn de gebeurtenissen zelf niet eens zo trau-matisch, als wel het besef dat de ik-figuur heeft dat hij al deze gruweldaden onbewogen heeft kunnen aanzien. Dit laatste zou als thema gezien kunnen worden.
Beschrijf de relatie van de ik-figuur met zijn moeder?
Op veel te jonge leeftijd heeft de ik-figuur zijn moeder losgelaten. Het zien van allerlei martelpraktijkenn heeft de ik-figuur zo gehard, dat hij als 'normaal' is gaan ervaren dat vrouwen op die manier tegemoetgetreden werden. De ik-figuur was er getuige van dat zijn moeder tot bloedens toe door een Japanse soldaat in de onderbuik geschopt werd. Op dat moment is hij opgehouden van haar te houden. Zijn moeder vond de ik-figuur altijd de mooiste van alle vrouwen en nu was ook zij geschonden. De ik-figuur heeft het bovendien als een verraad ervaren dat zijn moeder hem na de oorlog op kostschool deed. (Ook een soort kamp.) Als hij later verneemt dat zijn moeder gestorven is gaat hij niet naar haar begrafenis.
Welke gevolgen heeft de verstoorde moeder-zoon relatie?
De ik-figuur is door zijn verleden niet meer in staat tot het hebben van een 'normale' relatie met vrouwen. De herinnering aan de 'geschondenheid' van zijn moeder maakt bijvoorbeeld dat hij niet bij de geboorte van zijn eigen dochter aanwezig wil zijn. Tussen deze twee moederfiguren in staat Liza, de vriendin van de ik-figuur, die hij ziet als de verpersoonlijking van de ongeschonden schoonheid.
Eigen mening
Ik vond het een mooi boek. Het is geschreven in een heldere, soms zelfs zakelijke stijl. Juist daarom zijn sommige scènes weer minder, bijvoorbeeld die waarin de martelingen van de Japanners iets te levendig worden beschreven. Ook zitten er soms zinnen tussen twee alinea's door die helemaal niks met beide alinea's te maken hebben en dat maakt het verhaal soms wat rommelig en verwarrend. Maar over het algemeen is het een mooi boek en vind ik het wel een aanrader.
Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen