Boekverslag : J. Bernlef - Publiek Geheim
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 1310 woorden.
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 1310 woorden.
Publiek Geheim
De geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaars.
Voor de mondelinge overlevering zorgt het volk.
De schrijvers fantaseren. Zeker is alleen de dood.
Danilo Kiš
Publiek Geheim, geschreven door J.Bernlef
Het boek werd in 1987 geschreven, en is tevens de eerste druk.
Het boek is geschreven ten tijde van de ‘twijfel’: het communistische regime werd in de Oost-Europese landen opgeheven, maar men was onzeker hoe ver men kon gaan.
Over de Auteur
Hendrik Jan Marsman, die later als schrijver het pseudoniem J.Bernlef kiest, word op 14 Januari 1937 in Sint Panacras (N.H.) geboren.
Zijn jeugd brengt hij in Amsterdam-West door. Na zijn eindexamen in 1955 aan de HBS wordt Bernlef een half student aan de politiek-sociale faculteit van de Universiteit van Amsterdam en werkt hij als volontair bij een Amsterdamse boekhandel.
Tijdens zijn militaire dienst debuteert hij onder zijn eigen naam met een kort verhaal "Mijn zusje Olga".
In 1960 trouwt Bernlef met Eva Hoornik en komt in dienst bij Nilson & Lamm, importeur van boeken.
Verder schreef Bernlef nog enkele toneelstukken, vertaalde boeken en beoefende de literaire kritiek.
Tijd en locatie
Het verhaal speelt zich af, ten tijde dat in Oost Europa het communistische regime afgezwakt werd, en men vooral in de media, uitprobeerde hoe ver men kon gaan. Ik denk dat dit qua tijdstip ook rond de eerste druk van het boek lag (1987), omdat we daarna in de geschiedenis kunnen zien bijvoorbeeld ook door het vallen van De Muur, hoe Oost Europa zich snel transformeert van een communistische naar een democratische basis.
Zoals duidelijk moge zijn, speelt het verhaal zich af in Oost-Europa. Het doet mij persoonlijk veel denken aan Praag, omdat de schrijver spreekt over een rivier, een boven- midden- en laagstad, en omdat je duidelijk een spreiding van het centrum in de stad tegenkomt, zoals je dat in Praag ook ziet. Verder heeft de schrijver zoveel mogelijk zijn best gedaan om de plaats zo vaag mogelijk te houden. Het enige dus wat zeker is, is dat het zich in het oosten van Europa afspeelt.
Het verhaal beschrijft het maken van een documentaire. Dit wordt gevolgd vanuit het standpunt van Clara Kessler, een assistente aan de montagetafel. De documentaire gaat over Thomas Szass, een verzetsheld. In het boek komen onder de ‘shots’ de verhalen van Thomas Szass aan het licht, hoe hij in de jaren ‘40 en ‘50 heeft moeten knokken voor zijn bestaan. Het boek bestaat dus eigenlijk uit twee gedeelten, die subtiel door elkaar verweven zijn: Het ‘heden’ waarin een groep mensen de film maken, en het ‘verleden’ waarin de schrijver Thomas Szass zijn verhaal doet. Je zou dus kunnen zeggen dat het boek ‘scenisch’ is opgezet.
Perspectief
Zoals ik zojuist al opmerkte, wordt het verhaal beleefd door de ogen van Clara Kessler. Het verhaal zit eigenlijk een beetje vreemd in elkaar, er wordt namelijk gedaan of je alles vanuit Clara beleefd, maar het verhaal wordt je vanuit de derde persoon verteld.
Clara Kessler is dus uitgekozen om een film te maken. Maar, naarmate het verhaal vordert, blijkt dat ze op tegenstand van de staat stuiten. Deze wil namelijk toch niet dat de gebeurtenissen die de schrijver heeft meegemaakt naar buiten worden gebracht, en stuurt daarom Janosch Baross op de producenten af. Deze man is lid van de geheime politie, de Mefap, en heeft als taak de film drastisch te censureren. Zijn eerste stap daarbij is, dat hij de groep mensen die zich met het maken van de documentaire bemoeien zoveel mogelijk beperkt. Alle assistenten worden de laan uitgestuurd, en zo ook Clara. Maar, voordat het zover was, verzamelde Clara al het al dan niet gecensureerde restmateriaal, om de waarheid alsnog aan het licht te brengen.
Je ziet in het boek dus duidelijk de tegenstelling terug. Het is dan niet meer zo sterk als vroeger, dat tegenstanders van de staat opgepakt werden, maar de schrijver wil duidelijk laten zien, dat de census nog steeds overheerst. Daarbij plaatst hij de personen tegenover elkaar, waarbij hij het ministerie (natuurlijk) als boeman afschildert, en de producenten als nietswetende, "blanke" cineasten. Uiteindelijk blijkt de blankheid nogal mee te vallen, omdat Clara samen met een vriendin de film afrond, en deze besluit uit te brengen naar Amerika. Als dit plan op tegenstand stuit, zijn ze achteraf blij dat ze hem in hun bezit gehouden hebben, zodat ze in eigen land als ‘waarheidsverspreiders’ te werk kunnen gaan.
Verkorte inhoud
Hoewel grote delen van de inhoud al verteld zijn, zal ik het hier toch nog eens herhalen:
Clara Kessler, net afgestudeerd aan de filmacademie krijgt een opdracht om te assisteren bij het produceren van een documentaire over de schrijver Thomas Szass. In het begin verloopt alles voorspoedig. Clara besluit om het restmateriaal te verzamelen, zodat ze dat kan gebruiken voor een eigen documentaire. Alles loopt op rolletjes, totdat de staat lucht krijgt van de productie. Ze sturen een lid van de geheime politie, Mefap genaamd, op de producenten af, die zich bezig moet gaan houden met het censureren van de film. De staat wil namelijk niet dat de daden van Thomas, zomaar naar buiten gebracht worden. Waarom, dat wordt niet helemaal duidelijk.
De eerste stap van Janosch Baross, de Mefap agent, is het inkrimpen van het team wat aan de productie werkt. Alle assistenten worden de laan uitgestuurd, en zo ook Clara Kessler.
Zij laat een vriendin weten dat ze het restmateriaal van de film bewaard heeft, en ze besluiten samen een documentaire te maken waarin de waarheid niet verzwegen wordt. Hierbij maken ze gebruik van bandopnames, brieven, en natuurlijk filmopnames. Als blijkt dat het materiaal totaal geen samenhang blijkt te hebben, besluiten ze om nog een paar ‘shots’ te schieten, waarin ze Thomas vragen om een aantal dingen nog nader uit te leggen.
De dag nadat ze de opnames gemaakt hebben, blijkt Thomas overleden te zijn. Hij krijgt een staatsbegrafenis, waarover de kenners ontzettend boos zijn. Als ‘wraak’ hierop besluiten Clara en haar vriendin Judith de film te gaan openbaren. Ze waren van plan hem aan Istvan Ber, de leider van de originele documentaire, mee te geven, opdat hij hem kon publiceren in Amerika. Maar, hij bleek het hier niet mee eens te zijn, (of zoals Clara zei: hij durfde het niet) zodat ze de film zelf in handen hielden, en hem stukje bij beetje via hun vrienden aan eigen volk publiceren.
Achtergrondgedachte
Ik denk dat Bernlef met dit boek in zijn tijd heeft aan willen geven dat er in de Oosteuropese landen nog steeds geen vrijheid was, en dat achter het democratische omhulsel nog steeds dezelfde oude communisten zaten. Of dit nu nog steeds van toepassing is weet ik niet; ik denk dat het boek vooral in de tijd van uitgave gespeeld moet hebben, en dat we het nu maar op moeten vatten als ‘geschiedenis’.
Het kan zijn, maar dat is natuurlijk niet zeker, dat zijn studie aan de politiek-sociale faculteit aanleiding heeft gegeven tot het schrijven van dit boek. Maar, dat is natuurlijk alleen maar speculatie, zodat ik er maar vanuit ga dat hij dit boek gewoon geschreven heeft, als een goed leesbare, en vrij boeiende roman.
Titelverklaring
Het is duidelijk waar de titel van het boek op slaat: De documentaire die als doel had mensen meer over het leven van de schrijver Thomas Szass te vertellen, bleek een publiek geheim te worden, zodat er druk met censuur aan de gang gegaan moest worden. Als we het motto dan ook verklaren wordt duidelijk dat de geschiedenis zo wordt verdraaid dat de overwinnaar er ook duidelijk als overwinnaar uitkomt. Hoe het echt gezeten heeft, weten alleen de mensen die de tijd hebben meegemaakt. De schrijvers bedenken maar hoe het toen ooit allemaal gezeten heeft, zij zijn ook meestal onderhevig aan de census. Het enige wat zeker is, is de dood, de rest zou allemaal wel eens verzonnen kunnen zijn. Verzonnen door de staat. De waarheid is publiek geheim.
Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen