Boekverslag : J. Bernlef - Publiek Geheim
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 3117 woorden.
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 3117 woorden.
Titel
Publiek geheim
Auteur
J. Bernlef
Uitgever
Querido, Amsterdam, negende druk, als salamander, 1991.
Samenvatting
Istvan Bér werkt bij de staatstelevisie en heeft de opdracht gekregen om een film over de schrijver Tomas Szass te maken. Clara is net afgestudeerd en zij wordt zijn hulpje. Yoeri is monteur van de film. Tomas Szass was iemand die in de gevangenis gezeten had, omdat hij was opgepakt wegens communisme. Hij was diegene die zegt dat er niet meer gelogen moest worden, terwijl er in dit land nog steeds censuur heerst. De regering wil alleen op televisie hebben wat klopt met wat hun zeggen. Tomas had namelijk een verklaring getekend waarin stond dat hij alles terug nam enz. maar de meeste mensen weten dat het onder dwang getekend werd. Dit mag dus niet op televisie getoond worden. Istvan kreeg ook stukjes uit het staatsarchief, van de opstand waar Tomas ook opstaat, met de daarbij behorende tekst. Volgens Istvan klopt deze tekst helemaal niet en hij doet alles wat er in zijn macht ligt om te tekst te veranderen, maar hij weet niet hoe ver de grenzen liggen, van wat hij mag schrijven. Op een dag besluit Clara om het overgebleven materiaal mee naar huis te nemen, gewoon omdat ze het zo zonde vindt. Later doet ze het bewust. Samen met haar vriendin Judith besluit ze om een andere film over Tomas te maken. Een film die maar onder weinig mensen wordt vertoond. Terwijl Isvan inmiddels is opgezadeld met iemand van de Mefap die alles wat hij in de film wil hebben op zijn manier bewerkt, de gene moet getoond worden zodat het goed is voor het volk, gaat Clara op bezoek bij Tomas om wat nieuwe opnames te maken. Ze had namelijk wel een beetje te weinig materiaal en Judith kon filmapparatuur krijgen. Tomas had inmiddels het idee gekregen om een nieuw boek te gaan schrijven, maar hij moest inspiratie hebben voor de vrouwelijke figuren dus besloot hij om te wachten totdat Clara met haar vriendin was langs geweest. Clara heeft in zijn autobiografie gelezen dat het een geheim moet blijven waarom hij uiteindelijk de verklaring ondertekent, hij zou, als het moest, het meenemen in zijn graf. Op een handige manier krijgt ze Tomas toch aan de praat. Het bleek dus dat zijn moeder in de tussentijd was overleden en dat hebben ze hem toen verteld. De volgende dag hoort Clara dat hij overleden is in zijn slaap. Dit is natuurlijk een mooi moment voor de televisie om de film te laten zien. Istvan wordt dan ook op pad gestuurd om nog een paar beelden van de begrafenis te maken. Het krijgt van zijn baas Peter te horen dat hij naar Amerika mag, zo hoeft hij de film niet op televisie te zien. Clara vertelt Istvan dat ze een andere film aan het maken is en ze vraagt aan hem of hij die film mee wil nemen naar Amerika om hem daar te vertonen. Istvan doet dit niet en Clara komt erachter dat het eigenlijk ook wel goed is geweest, want in het buitenland begrijpen ze toch niet hoe het hier is. Judith en Clara kijken samen de film op tv, maar ze vinden hem niks en zetten hem uit. Ze gaan hun eigen film kijken, ze willen de waarheid zien en niet het bedrog.
Thema
Het boek laat zien hoe er tegenwoordig nog steeds gemanipuleerd kan worden en hoe de geschiedenis van een land gekneed kan worden tot een gewenst mengsel van herinneringen.
Verklaring: Het verhaal speelt zich af in ongeveer 1980 het land waar het over gaat is dus niet meer in de ban van openlijke grove terreur. Het enige wat er nu nog is, is censuur. De vrijheid die er heerst is dus maar schijn en daar is Istvan zich maar al te veel van bewust. Als hij een film aan het maken is over Tomas Szass wil hij eigenlijk dingen vertonen waarvan hij weet dat het ministerie van Voorlichting ze niet wil laten zien. Hij denkt dat hij er alles aan doet om zover mogelijk te gaan. Zo probeert hij de stukjes tekst die onder de fragmenten van het ministerie moeten op een andere manier te schrijven, zodat ze wel kloppen met de feiten. Zodra het ministerie er ook maar iets van zegt en hij iemand van de Mefap als helper krijgt legt hij zich erbij neer en hij maakt de film precies zoals die vent het wil. Hij weet zelf ook wel dat het publiek dingen te zien en te horen krijgen die niet kloppen, maar toch doet hij er niets aan. In de film die eigenlijk over Tomas zou moeten gaan, iemand die tijdens 'de gebeurtenissen', zoals ze de opstand van 1956 noemen, erg actief was, ging het meer over de geschiedenis en de rol van de partij. Zo werd bijvoorbeeld gezegd dat Tomas een verklaring van spijt had ondertekend. Volgens Istvan weet iedereen dat die verklaring onder dwang werd getekend, maar dat werd er natuurlijk niet bij verteld. Tomas had in 1956 gezegd: "We moeten ophouden met liegen." Hiervoor heeft hij ook in de gevangenis gezeten. Toen hij de verklaring tekende werd hij vrij gelaten. Hij vertelde aan Clara dat hij dat nog steeds vindt en Clara wordt aangestoken door zijn doorzettingsvermogen. Ook een belangrijke uitspraak van Eisenstein komt meerdere malen voor in het boek:" De film wordt gemaakt op de montagetafel." Dit laat ook de manipuleerbaarheid van de geschiedenis zien.
Motieven
· Dood: Tomas gaat dood. Als Clara en Judith de dag gefilmd hebben voor nieuwe stukjes in hun film omdat ze toch eigenlijk wel een beetje weinig materiaal hebben, Clara had namelijk niet alles mee kunnen nemen want de film was nog niet af, gaat Tomas die avond dood. Hij overlijdt in zijn slaap en hij krijgt een grote staatbegrafenis. De film van Istvan moet nu snel af omdat het nu mooi uitkomt met deze gebeurtenis. Ook komen er beelden van de begrafenis in de film.
Liefde: De liefde van Istvan voor zijn vrouw. Hij denkt af en toe dat ze hem niet begrijpt en hij ziet zijn huwelijk soms niet meer zitten, maar hij houdt wel heel veel van haar. De liefde van Clara voor Ferenc, die volgens Tomas al vijf jaar dood is. ( Dit snap ik dus niet helemaal) De liefde van Tomas voor Clara, omdat zij hem doet denken aan zijn overleden vrouw Edith. De liefde van Judith voor haar vriend Fedor. Clara vindt hem helemaal niets en uiteindelijk laat Fedor Judith in de steek. ·
Vrienden: Judith en Clara zijn vrienden. Als Fedor bij Judith weg is komt ze direct naar Clara en ze besluiten dan samen de film over Tomas af te maken. Clara vraagt Judith ook om raad als ze het restmateriaal meegenomen heeft. Judith zegt dan dat ze het moet bewaren en er zo zelf een film over te maken. Ook worden Tomas en Clara een soort vrienden, ze kunnen het gewoon goed met elkaar vinden. Clara herinnert Tomas aan zijn vrouw en Clara bewondert hem voor zijn moet en ze ziet hem als een soort voorbeeld. ·
Bedrog: Het hele boek gaat eigenlijk over bedrog. Het begint met de film. Het moet een film worden over het leven van Tomas, maar er komen allerlei dingen in voor die helemaal niet kloppen. Ook is het huwelijk van Istvan en Katja bedrog. Hij weet helemaal niet wat hij nou wil en hij denkt erover om maar gewoon in Amerika te blijven. Toch houdt hij wel van haar. Ook bedriegt Fedor Judith want hij gaat opeens bij haar weg. Ook Clara bedriegt de boel. Ze zegt dat ze een film van vroeger af wil maken zodat ze dus het restmateriaal mee kan nemen om zo een eigen film over Tomas te maken. Een film zonder bedrog. Ook Tomas zelf wordt bedrogen. Als hij in de gevangenis zit en zijn moeder overlijdt dan blijft zijn vrouw brieven aan Tomas schrijven van zijn moeder omdat zij denkt dat hij het niet aankan als hij hoort dat zijn moeder dood is. Ook zijn moeder wordt bedrogen, want zij weet niet dat Tomas in de gevangenis zit, Tomas en Edith zorgen er samen voor dat ze denkt dat hij een rondreis aan het maken is. ·
Censuur: In het land waar het boek zich afspeelt heerst nog steeds censuur. Alles wat op televisie vertoond wordt moet eerst goedgekeurd worden door het ministerie van voorlichting. Als Tomas een boek uitgaf dat volgens het ministerie niet kon, dan werden er maar heel weinig boeken uitgegeven en er kon geen nieuwe druk komen in verband met papier tekort.
Montagetafel: Clara heeft een montagetafel gekocht van haar oude school. Daar kan ze zelf de film over Tomas maken. Ook wordt er herhaaldelijk een spreuk van Einstein herhaald: "De film wordt gemaakt op de montagetafel." Alles wat niet gebruikt kan/mag worden wordt er daar uitgehaald en daar kan niemand wat aan doen. ·
Drinken: Als Istvan het even niet meer ziet zitten dan gaat hij drinken. Op een keer komt hij helemaal dronken bij Clara aan zetten. ·
Het schilderij: Het schilderij van een Hollandse 17e-eeuwse schilder dat een voorstelling geeft van een kerkinterieur van Saenredam wordt eerst door Clara bekeken. Zij realiseert zich opeens:" De alomtegenwoordigheid van de ruimte waarin mensen niet meer dan toevallige passanten waren." En daardoor voelt zij zich teruggeworpen op zichzelf. Zij voelt plotseling dat zij iemand is. Ook Istvan en Katja gaan naar het schilderij kijken. Katje ontdekt op een hoekje van het schilderij een man en een vrouw die achter de pilaren van de gaanderij met elkaar een afspraak lijken te maken. Waarschijnlijk symboliseren deze man en vrouw met hun intieme vertrouwelijkheid in de lege ruimte van de kerk datgene wat het huwelijk met Katja voor Istvan betekent in een wereld van schijn en bedrog. Het help Istvan ook, onbewust, om een beslissing te nemen. Hij besluit de film van Clara niet mee te nemen naar het buitenland. ·
De opstand: Tomas heeft een grote rol gespeeld bij de opstand in 1956, die ze nog altijd de gebeurtenissen noemen. Hij heeft daar dingen gezegd die hij volgens het ministerie van voorlichting later heeft terug genomen in een verklaring, maar iedereen weet dat die verklaring onder dwang is getekend. ·
Film: Het hele boek draait om het maken van een film over Tomas en tijdens het maken van die film zie je hoe het er in dit land aan toegaat. Je ziet hoe mensen te maken hebben met censuur en hoe ze er afzonderlijk over denken en wat het allemaal voor hen betekent. ·
Restmateriaal: Als Clara op een dag terug gaat om nog wat dingen te halen ziet ze al het restmateriaal liggen in de prullenbak. Ze vindt het eigenlijk zonde en daarom neemt ze het mee. Ze heeft dan nog helemaal niet de bedoeling om er zelf een film over te maken. Pas als ze Judith belt en zij komt op het idee om er een film mee te maken gaat ze elke keer het restmateriaal meenemen. Waar ze dus uiteindelijk een eigen film mee maakt.
Motto
De geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaars. Voor de mondelinge overlevering zorgt het volk. De schrijvers fantaseren. Zeker is alleen de dood. - Danilo Kis.
Verklaring: De geschiedenis wordt zo verdraaid in het boek dat de overwinnaar ook duidelijk als overwinnaar uit de bus komt. Het is wel duidelijk dat het intellectuele verzet nooit helemaal de kop kon worden ingedrukt, want anders mocht er wel meer over Tomas verteld worden. Hij was namelijk het symbool van de volksopstand en van het intellectuele verzet. Hoe de geschiedenis echt in elkaar zit, dat weten alleen de mensen die het hebben meegemaakt en zij moeten dus voor de mondelinge overlevering zorgen. De schrijvers weten nooit helemaal zeker hoe alles er toen aan toe ging en zij verzinnen dus maar wat. Dit komt grotendeels ook omdat dat ze zich aan de geldende regels moeten houden die de overheid verzonnen heeft (censuur). Je weet dus niet zeker of wat in boeken staat juist is. Als Tomas een boek schreef dat volgens de overheid niet kon, werden er maar een paar gepubliceerd en er konden geen extra drukken komen i.v.m. papier tekort. Het enige wat dus echt waar is, is dus de dood, want dat kan door niemand ontkent worden. Het motto wil zeggen dat de waarheid altijd een publiek geheim zal blijven.
Titel
Publiek geheim.
Verklaring: De documentaire die bedoeld was om de mensen wat meer over het leven van Tomas Szass te vertellen wordt een publiek geheim. Niemand komt te weten hoe het nou werkelijk zit want zoals al beschreven wordt de film, naar de komst van iemand van de Mefap, meer een film over de geschiedenis en de rol van de partij. Niemand komt echt te weten hoe Tomas denkt, want hij vindt nog steeds dat de mensen op moeten houden met liegen en er wordt ook niet verteld dat de verklaring die hij heeft afgelegd om uit de gevangenis te komen onder dwang getekend is. Clara wil wel een film maken zonder censuur. Ze gebruikt het restmateriaal en ze gebruikt nieuwe stukje waarin Tomas dus vertelt waarom hij die verklaring ondertekend heeft. Ook dit wordt een publiek geheim, zo wordt de film trouwens ook genoemd, omdat ze zelf ook wel weet dat deze nooit op de televisie zal verschijnen. Hij zal alleen in kleine kring getoond worden.
Gebeurtenissen en bouw
Het boek bestaat uit 14 genummerde maar titelloze hoofdstukken. Binnen die hoofdstukken worden ook weer aparte delen aangegeven. Ik vond het boek wel leuk om te lezen, maar ik vind dat sommige stukken best weggelaten hadden kunnen worden. Alles wordt heel uitgebreid omschreven. Dit heeft tot gevolg dat je je alles heel goed kan voorstellen en je ziet het ook voor je, maar soms worden dingen uitgebreid beschreven die helemaal niet zo uitgebreid beschreven hoeven worden. Zoals bijvoorbeeld iemand die koffie gaat zetten ofzo. Zoiets kan je je zelf ook wel voorstellen zonder dat het uitgebreid beschreven wordt. Dat vond ik wel zonde van het boek, omdat sommige dingen dan wel wat te lang duurden. Je begon gelijk midden in het boek en het speelt zich af in een Oostblok land dat nog steeds in het teken staat van censuur. Ik vond het boek niet echt saai en het was wel makkelijk te lezen. Toch vond ik dat er wel veel moeilijke woorden in stonden. Heel veel woorden uit dat woorden boek en vooral in het begin was dat wel even wennen, maar na een tijdje wende je er wel aan en gaf het niet zoveel problemen meer. Ook gaf het een goed beeld van hoe censuur nou eigenlijk werkt. Ik had altijd zoiets van, daar trappen mensen toch niet in. Je weet toch wat er in de wereld gebeurd, maar in dit boek zag je heel duidelijk dat je je wel aan de censuur moest houden, want anders wordt je gewoon ontslagen. Dat vond ik heel mooi beschreven. Ik vind het ook wel leuk dat je het verhaal uit verschillende personages verteld werd. Dit is leuk om te lezen, omdat je er zo ook achter komt hoe de mensen over elkaar denken. Je ziet hoe Clara over Istvan denkt, maar ook hoe Istvan over Clara denkt. Ik vond het wel heel lastig dat ze elke keer stukjes uit de boeken van Tomas voorlazen. Af en toe wist ik even niet wanneer dat stukje nou ophield ik vond dat dat niet duidelijk aangegeven was.
Personages
Istvan Bèr: Hij is filmproducent en in de jaren dat hij er al werkt weet hij dat hij niet te ver kan gaan, maar als hij stukjes tekst van het ministerie krijgt voor onder de fragmenten denkt hij dat hij er alles aan doet om de stukjes te veranderen, maar uiteindelijk kiest hij toch voor zijn carrière, zijn vrouw en zijn gezin door zich neer te legen bij het onvermijdelijke. Als er een iemand van de Mepaf komt om hem te controleren dan doet hij alles wat hem gezegd wordt en hij ziet de film van Tomas veranderen in een grote leugen en hij doet er niets aan. Istvan is niet de lafaard die zich zonder meer door het staatsapparaat laat inkapselen maar hij heeft de moed niet om de waarheid in zijn documentaire aan het licht te brengen.
Clara Kessler: Ze is 24 jaar in ze is geboren in het jaar van de opstand. Ze kan het goed met Tomas vinden en ze doet hem denken aan zijn overleden vrouw. Zij heeft bewondering voor zijn moed en ze ziet hem als een soort voorbeeld. Ze vindt dan ook dat er een film over hem moet komen zonder leugens, maar een film over hoe hij echt was. Het haalt niet uit dat de film niet op de televisie vertoond wordt, als de film er maar is. Daarom verzamelt ze eerst al het restmateriaal en als dat niet genoeg blijkt te zijn, dan gaat ze zelf nog een keer opnames maken bij Tomas. Ze is goed bevriend met Judith en ze maken dan ook samen de film. Toen ze aan de film over Tomas begon, bij de staatstelevisie, was ze net klaar met haar studie en het was haar eerste film die ze als assistente zou maken. Als die man van de mefap komt wordt ze echter ontslagen, omdat hij daar nu als assistente komt. Ze woont in een soort kelder en het is nog al een zooi bij haar thuis. Ze heeft een hekel aan de vriend van Judith, maar als hij haar verlaat heeft ze toch wel medelijden met haar.
Tomas Szass: Hij is 86 en hij is een schrijver die een bewogen leven achter de rug heeft. Hij werd geboren in 1894 en is in 1919 na de mislukt revolutie, waarbij zijn vader zelfmoord pleegde, naar Wenen gevlucht. 15 Jaar later is hij weer terug gekeerd naar het land van het boek. In 1938 werd hij in de gevangenis gezet, als communist. In 1956 was hij betrokken bij de opstand, waarna hij weer een paar jaar in de gevangenis moet. Tomas wil niet meer meedoen met de politiek en betreurt op latere leeftijd dat hij zich ooit tot een publieke rol heeft later verleiden. Hij woont nu in een afgelegen huis en hij heeft zijn vrouw verloren. Hij heeft heel veel boeken geschreven, over dingen die hij heeft meegemaakt. Hij besluit een nieuw boek te gaan schrijven en hij wil Clara en Judith model laten staan. Dit boek komt er echter nooit, want hij overlijdt. Hij vindt het een goed idee dat er een film over hem gemaakt wordt, maar de film met leugens wil hij niet. Daarom vertelt hij aan Clara ook alles.
Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen