Boekverslag : J. Bernlef - Hersenschimmen
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 1285 woorden.


Querido Uitgeverij BV, Amsterdam, 1987

KORTE INHOUD


Maarten Klein is een man van 71. Hij woont met zijn vrouw Vera in Gloucester, aan de kust van de Verenigde Staten. Maarten wordt steeds vergeetachtiger; zo vergeet hij bijvoorbeeld zijn koffie op te drinken. Maar later word het erger. Hij merkt ook dat hij hardop tegen zichzelf praat. Zijn gedachten dwalen vaak af naar gebeurtenissen uit het verleden, vooral uit zijn jeugd, uit de Tweede Wereldoorlog en uit de tijd dat hij op kantoor werkte. Soms roepen de herinneringen handelingen op waarvan hij zich niet bewust is.
De symptomen van Maarten’s dementie worden duidelijker en heviger. Nadat hij weer met zijn gedachten iets uit zijn jeugd meemaakt komt hij weer in de ‘normale wereld’ en realiseert hij zich met machteloosheid, woede en angst dat hij niet meer helemaal meester is over de taal. Hij moet zinnen soms eerst vanuit het Nederlands in het Engels vertalen, voordat hij ze kan uitspreken en heeft moeite met het benoemen van voorwerpen.
Steeds meer vermengt Maarten’s verleden zich met zijn dagelijks leven. Maarten verwart Vera met zijn moeder en zijn huis met dat van zijn grootouders. Wat zijn vrouw hem het ene moment vertelt, kan hij direct daarna weer vergeten zijn. Omdat de toestand gevaarlijk wordt, komt de gezinshulp Phil Taylor inwonen om op Maarten te letten. Deze vergeet steeds wie zij is en waarom ze er is en verwart haar met zijn pianolerares van vroeger en met zijn dochter.
Op een keer, nadat hij weer wakker is geworden na een injectie van de dokter, maakt hij een vuur in de open haard en verbrandt hij uit het album de foto's waarop hij is afgebeeld. Hij herkent zichzelf niet meer. Vera en Phil binden hem op een stoel vast. Ook hen herkent hij niet meer. Dan wordt hij in een ziekenwagen naar een inrichting gebracht. Er dringen nog maar flarden van buiten tot Maarten door; zijn wereld is gekrompen tot zijn onsamenhangende, maar soms plotseling heldere gedachten, waarin de taal een belangrijke rol speelt.

VERDIEPINGSOPDRACHT 1




1 Is de volgorde van de gebeurtenissen chronologisch of niet-chronologisch?

Leg uit.

Het verhaal is chronologisch verteld. Je leest het verhaal van Maarten dat

op zondagmiddag begint en dan een week later eindigt; ook op zondag.’



2 Vergelijk de fabel met het sujet.

In de fabel wordt er van de dag tot dag verteld wat Maarten denkt en voelt. In het sujet lees je veel flashbacks en gedachten van Maarten.



3 Hoe ziet de geleding van de gebeurtenissen eruit?

Op een zondag staat Maarten uit het raam te kijken en wacht op de kinderen die elke dag met de schoolbus naar school gaan. Pas als Vera hem vertelt dat het zondag is en de kinderen niet naar school gaan, weet hij dat hij zich heeft vergist. Hij wordt die dag steeds vergeetachtiger. Plotseling is hij in het washok, hij scheurt zomaar een krant aan stukken en kan een kruiswoordpuzzel niet meer oplossen.
De volgende dag verdwaalt hij als hij met de hond gaat lopen en raakt de hond ook nog kwijt. Nadat hij een halve dag weggeweest was en ook nog een boek had gekocht, pikt Vera hem met de auto op. 's Avonds herinnert hij zich van alles wat nooit gebeurd is! Als hij zich gaat scheren, wordt het helemaal erg, want dat heeft hij al vijf jaar niet gedaan. Hij informeert Ellen Robbins naar haar overleden man.
Hij vindt een foto van zijn dochter en weet niet meer wie dat is. Hij gaat naar z'n werk, terwijl hij al vier niet meer werkt. Als Vera hem op advies van de huisarts foto's van vroeger laat zien, herinnert hij zich nauwelijks iets. Alleen hele oude foto's brengen herinneringen boven. De huisarts komt langs en Maarten heeft opeens moeite met het Engels.
Hij herkent z'n huisarts en vrouw niet meer. Hij gooit een raam in terwijl het buiten vriest om de hond binnen te laten. Als laatste middel schakelt Vera een gezinshulp in en Maarten wordt vastgebonden op z'n bed, omdat hij anders weer wegloopt. Maarten scheldt zijn vrouw en de gezinshulp uit en loopt weer weg. De vuurtorenwachter brengt hem weer thuis.
Hij verscheurt alle foto's uit het album en wordt uiteindelijk met een ziekenwagen naar een inrichting gebracht.



4 Zijn de gebeurtenissen fragmentarisch of aaneengesloten verteld?  Geef uitleg.

De gebeurtenissen in dit boek worden aaneengesloten verteld. Iedere gebeurtenis komt voort uit de voorgaande gebeurtenis. Hoe meer tijd verstrijkt hoe minder makkelijk het verhaal te volgen is, dit is een logisch gevolg van de verwarring die dementie met zich meebrengt. Een andere gebeurtenis die duidelijk voortkomt uit het voorgaande is het afvoeren van Maarten naar de inrichting omdat hij thuis gewoon niet meer kan wonen.



5 Wat valt er te zeggen van de samenhang van het verhaal: is er sprake van een

hechte of van een losse structuur? Leg uit.

In ‘Hersenschimmen’ is er sprake van een hechte structuur. Alles wat er gebeurt heeft te maken met het ziekte proces van Maarten. Alle herinneringen die Maarten heeft hebben te maken met het dementeren. Zo wordt er met de herinneringen van Maarten duidelijk gemaakt dat Maarten altijd precies was, maar door de ziekte raakt hij dat helemaal kwijt.
Aan de hand van herinneringen wordt duidelijk gemaakt dat Maarten altijd erg precies is geweest. Zo laat de schrijver zien dat het voor een man als Maarten echt verschrikkelijk moet zijn om dement te worden.



6 AIs er maar een verhaallijn of zijn er meer?

In “Hersenschimmen” is maar een verhaallijn aan te wijzen.



B Wat is de kern van elke verhaallijn?

Je maakt alles mee vanuit Maarten. Het is een ‘ik-vertelsituatie’. Je leest dus alleen mee wat Maarten meemaakt en denkt.



C Zijn de verhaallijnen gelijkwaardig of is er sprake van ondergeschiktheid

Leg uit.

N.V.T.



7Leg uit welke invloed de structuur op de spanningsopbouw heeft.

De structuur van het verhaal zorgt ervoor dat de lezer direct in het verhaal wordt geworpen, bij wijze van spreken. Ook draagt de structuur bij aan de steeds hoger oplopende spanning, omdat je wilt weten wat er nu staat te gebeuren.



8 Welke opvallende tijdmanipulaties (flashbacks, vooruitwijzingen en terug-verwijzingen) zijn er?

De belangrijkste flashbacks van Maarten zijn die van naar zijn vader. Het boek begint met vertellen over de thermometer die zijn vader altijd had en midden in het boek denkt hij dat zijn ouders nog steeds leven en gaat dan stiekem in zijn bureau neuzen. Ook wilt Maarten later op bezoek bij zijn vader en wanneer hem telkens wordt verteld dat zijn vader niet meer leeft vergeet hij dit steeds.



9 Hoe verhoudt de verteltijd zich tot de vertelde tijd?

De verteltijd en de vertelde tijd zijn ongeveer even lang. Ik heb dit boek in ongeveer een week gelezen en in dit boek wordt een week beschreven.



10 In welke historische tijd speelt het verhaal zich af?

Het verhaal speelt zich af in het Amerika van de Jaren ‘90, in het plaatsje Gloucester. (Een passage uit het boek: ‘Dingen uit de oorlog herinner ik mij het best van alles,’ zeg ik. ‘Ze zijn scherp, alsof alles toen stilstond, alsof er niets bewoog,’)



11 Wat zijn de effecten van de tijdsmanipulaties?

De functie van de tijdsmanipulaties, is om de lezer te laten zien welke personen veel indruk hebben gemaakt op Maarten’s leven en waarom hij nog steeds aan deze personen denkt, ook als hij dement is.

Het effect op de lezer is, dat deze ook meer over het verleden van Maarten te weten komt.

EVALUATIE


Ik vond het een heel goed boek. Dat komt vooral natuurlijk door de manier waarop het geschreven is. Dat je het dementieproces uit de ogen ziet van een dementerende man vond ik een van de dingen die Hersenschimmen zo'n goed boek maken. Ik vond het erg aangrijpend en meeslepend. Ook door de koele stijl waarin die het boek geschreven heeft maakt dit tot een zeer goed boek.
Andere boeken van deze auteur:

Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen