Boekverslag : J. Bernlef - Hersenschimmen
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 2749 woorden.
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 2749 woorden.
Zakelijke gegevens
Auteur: J. Bernlef, pseudoniem voor Hendrik Jan Marsman
Titel: Hersenschimmen
Uitgever: Querido
Plaats van uitgave: Amsterdam
Jaar van Uitgave: 1984
143 bladzijden
Genre: psychiatrische roman
Eerste Reactie
Elk jaar geeft uitgeverij Wolters-Noordhoff een serie schoolboeken uit met de naam Grote Lijsters. Het boek “Hersenschimmen” zat hier ook bij en mij leek het een interessant boek omdat mijn opa onlangs is overleden en de laatste jaren ook aan dementie leed. Ik ben altijd heel nieuwsgierig geweest naar dit proces en kon mij niet voorstellen dat dit zo maar kan optreden Ik had nog nooit van de schrijver gehoord en ook niet van het boek..
Mijn eerste reactie na het lezen van dit boek was over het algemeen positief. Ik vond het vooral interessant omdat het goed geschreven was en je echt in de huid zat van de dementerende persoon
Het was plezierig om te lezen en ook niet te moeilijk.
Verdieping
Samenvatting
Het verhaal speelt zich rond Maarten Klein. Het dementieproces wordt hier beschreven in het hoofd van Maarten Klein. Maarten is 72 jaar en woont met zijn vrouw Vera in Gloucester. Dat ligt in het oosten van Amerika dichtbij Boston. In de jaren vijftig zijn ze uit Nederland naar Amerika geëmigreerd. Hun twee kinderen bleven in Nederland wonen. Maarten werkte tot hij 65 was bij de IMCO. Dat is een instituut voor visserijonderzoek in Boston. Op een winterse dag kijkt hij uit naar de schoolbus met kinderen die elke morgen bij zijn huis stopt. Hij denkt terug aan zijn vader. Zijn vader was iemand die zich bezig hield met maken en bestuderen van grafieken over het weer. Uit opmerkingen van zijn vrouw wordt duidelijk dat Maarten een beetje verstrooid begint te worden. s’Middags denkt hij dat het vroeg in de ochtend is en eerder vergat hij al zijn koffie op te drinken en voor Vera hout uit de schuur te halen. Hij zoekt de schuld van zijn vermoeidheid en concentratieverlies voorlopig bij de lange winter. Hij vindt de winter maar niks en ziet het als een leegte en dat beleeft hij ook intensief van binnen. Hij hoopt dat het snel weer lente wordt en de sneeuw verdwijnt. Maarten piekert over zijn vergeetachtigheid. Hij krijgt langzaam door dat er iets fout is maar hij weet niet wat. Woorden die hij alleen gebruikte op zijn werk gebruikt hij in zijn gesprekken met Vera. Hij dwaalt vaak af en denkt meestal aan de oorlog en zijn werk bij de IMCO. Soms roepen de herinneringen handelingen op waarvan hij zich niet bewust is. De symptomen van Maartens dementie worden duidelijker en veel heviger. Hij verdwaalt in de stad en Vera gaat hem zoeken in de stad. Ze was heel ongerust en ze is blij als ze hem weer terugvindt. Vera heeft de deur op slot gedaan toen ze even weg moest, maar Maarten breekt hem open om naar een IMCO-vergadering te gaan die er helemaal niet is. Het gereedschap neemt hij mee in zijn aktetas. Hij gaat echter niet als vroeger met de trein naar Boston, maar loopt naar een vakantiehuisje, waarvan hij de deur ook forceert. Terwijl hij wacht op de anderen oefent hij zijn betoog, waarin hij zijn twijfel uitspreekt over de zin van de organisatie. Dan realiseert hij zich de situatie en gaat hij op weg naar huis maar hij vergeet echter zijn tas. Vera is bij dokter Eardly geweest. Hij heeft haar aangeraden met Maarten foto's te bekijken om de herinneringen van vroeger weer op te halen. Maarten herinnert zich tot in detail het verhaal bij een foto uit zijn jeugd. Er zijn ook foto’s van zijn kinderen uit Nederland die drie jaar geleden op bezoek geweest zijn. Hij kan daar zich helemaal niets meer van herinneren. Als de deur wordt gerepareerd kan hij zich het niet herinneren dat hij hem heeft opengebroken. Op het bezoek van dokter Eardly reageert Maarten heel verbaasd en vindt het maar niks zo’n dokter. Lang maar zeker komt hij erachter dat hij de taal niet helemaal meer beheerst. Hij moet alles wat hij leest of zegt vanuit het Nederlands in het Engels vertalen omdat hij het anders niet begrijpt. Dit heeft hij ook soms andersom en kan soms voorwerpen niet benoemen. Steeds meer vermengt Maartens verleden zich met zijn dagelijks leven. Maarten verwart Vera met zijn moeder en zijn huis met dat van zijn grootouders. Wat zijn vrouw hem het enen moment vertelt, kan hij direct daarna weer vergeten zijn. Als zij weg is, slaat Maarten een ruit in om de hond binnen te laten. Daarna vergeet hij het gas uit te zetten. Bij het volgende bezoek van de dokter ziet Maarten hem als een tegenstander in een moeilijke onderhandeling. Hij gaat hem te lijf met een vergaderstrategie van zijn ex-collega Karl Simic. Hij heeft het heel veel over deze man en dat komt vaak terug in het verhaal. Als de dokter hem een kalmerende injectie wil geven slaat hij de spuit uit zijn handen. Op dat moment denkt hij dat het oorlog is. Omdat de toestand gevaarlijk wordt, komt de hulp Phil Taylor inwonen om op Maarten te letten. Hij vergeet steeds wie zij is en waarom ze er is, en verwart haar met zijn pianolerares van vroeger en met zijn dochter. Als hij tweemaal in een nacht door het huis dwaalt, geeft Phil hem een injectie. Maarten wordt wakker omdat hij in zijn bed heeft gepoept. Vera en Phil maken de riemen los waarmee hij was vastgebonden en wassen hem in het bad. Maarten krijgt daarbij een erectie. Pas als hij het aanraakt beseft hij dat het zijn geslacht is dat boven water uitkomt. Maarten ontsnapt nog een keer uit het huis en komt na een wandeling door de duinen terecht in het zomerhuisje waar hij eerder zijn aktetas had laten staan. De vuurtorenwachter ziet hem lopen en brengt hem terug naar huis in zijn jeep. Even later komt dokter Eardly, die hij ziet als een soldaat. Als de dokter hem een kalmerende injectie wil geven denkt hij dat hij wordt verdacht voor het onder laten duiken van joden. Als Maarten wakker wordt, maakt hij een vuur in de open haard en verbrandt hij uit het album de foto's waarop hij is afgebeeld. Hij herkent zichzelf niet meer. Vera en Phil binden hem op een stoel vast. Ook hen herkent hij niet meer. Dan wordt hij in een ziekenwagen naar een inrichting gebracht. Uiteindelijk is het zo erg dat zijn wereld eruit ziet als een hoopje niks en hij herkent zich zelf niet meer in de spiegel. Het boek eindigt met een mededeling die hij nog wel opvangt, al beseft hij niet dat die van Vera komt: zij vertelt hem dat de lente op het punt staat te beginnen.
Verhaaltechniek
Het verhaal wordt helemaal chronologisch verteld maar er zijn wel veel flashbacks. De zinnen zijn niet gecompliceerd en de woorden zijn niet moeilijk. Naarmate het verhaal vordert worden de zinnen steeds korter. De verbrokkeling van de geest is ook merkbaar in de tekst. Het taalgebruik van Maarten wordt steeds slechter en de zinnen worden vaker onderbroken door een stukje wit. Dat vind ik een heel sterk punt aan het boek omdat dat het nog echter maakt. Het verhaal speelt zich helemaal af in Gloucester in het huis van Maarten en Vera. Het verhaal speelt zich rond 1982 af en Maarten is dan 72 jaar. De vertelde tijd is negen dagen en met flashbacks is dat circa 65 jaar. Het begrip tijd is in het boek heel belangrijk. Mede doordat Maarten vaak geen idee heeft hoe laat het is raakt hij steeds meer in de problemen. Hij vergeet kleine dingen die nog niet zo lang geleden tegen hem zijn gezegd heel snel maar gebeurtenissen uit het verre verleden kan hij zich nog in de details herinneren. Naarmate het boek vordert verwart hij steeds vaker heden en verleden. Hij zegt zelf ook in het boek dat als er geen herinneringen meer zijn dat er niks overblijft en je maar een zielig hoopje mens bent. Het verhaal is geschreven in het ik-perspectief. Je ziet nameljk alles gebeuren vanuit de ogen van Maarten. Aan het einde van het boek verandert dit om dat de dementie steeds erger word en zijn persoonlijkheid hieronder lijdt.
De hoofdpersonen in het boek zijn Maarten en Vera. Maarten is geboren in Alkmaar en 72 jaar oud. Hij woont al sinds zijn zevenenvijftigste in Amerika met zijn vrouw Vera. Maarten vind zich zelf een verlegen mens en houdt veel van zijn vrouw en zijn hond Robert. Hij gaat elke dag uit met de hond en doet dat soms meerder keren omdat hij zich niet meer kan herinneren dat hij hem al heeft uitgelaten. De ontwikkeling die hij doormaakt gaat heel snel en is enorm. Hij is zich er wel wel bewust van dat hij dit doormaakt maar later niet meer en hij vervreemdt van het leven. De winter vindt hij vreselijk. Hij werkte als notulist bij de IMCO maar is inmiddels al gepensioneerd. Vera zijn vrouw, is ook een belangrijk persoon in het boek.. Zij is al vijftig jaar getrouwd met Maarten en moet hulpeloos toekijken hoe Maarten aan het dementeren is. Ze vindt het heel erg en word steeds verdrietiger en ze zoekt vaak hulp bij andere. De relatie tussen en Maarten en Vera word ook steeds slechter. Als ze samen met elkaar praten gaat het meestal nergens over en Maarten durft niet open over zijn probleem te praten. Zij en Maarten hebben twee kinderen, Fred en Kitty. Je komt niks over ze te weten in het boek. Andere personen in het verhaal zijn: Dokter Eardly, een naieve arts, die denkt Maartens bewustzijn met behulp van medicijnen op te krikken. Phil Taylor, de gezinshulp, die Maarten verwart met zijn dochter en zijn pianolerares.
Thematiek
Het thema van dit boek is het dementieproces van een 72-jarige man. De motieven in het boek die ik heb gevonden zijn: de sneeuw, zijn hond Robert, zijn taalgebruik en het verdriet van Vera om Maarten.
Maarten geeft de sneeuw de schuld van zijn vergeetachtigheid. Hij ziet de sneeuw als een leegte en herkent die leegte weer terug in zijn eigen hoofd. Hij zegt dat als het lente is dat dan alles weer goed komt en hij weer normaal is. De hond, Robert, is ook heel belangrijk voor hem en aan hoe hij met de hond omgaat kan je zien hoe het met hem gesteld is. Hij vergeet nooit om hem uit te laten en doet dat soms meerdere keren maar op een gegeven moment kan hij hem niet meer herkennen. Het taalgebruik is ook dramatisch want dat gaat ook steeds slechter. Hij kan sommige voorwerpen niet meer plaatsen en hij snapt soms niet dat ze Engels praten omdat hij oorspronkelijk uit Nederland komt en zo de link niet kan leggen. Dit zijn dus dingen waaraan je kan zien hoe het met hem is.
De titel Hersenschimmen is goed af te leiden uit het boek. Maarten lijdt aan dementie. De schimmen in zijn hersens kunnen van alles zijn. Situaties en mensen uit het dagelijkse leven beginnen in schimmen te veranderen door de dementie. Uiteindelijk worden ook zijn herinneringen aan vroeger steeds vager en onduidelijker. Aan het einde van het boek bestaan zijn gedachte uit niets anders dan schimmen. Aan het eind van de roman, denkt Maarten: 'In het leven terug ? . . . maar waar is zo iets gebleven ? . . . is er wel zo iets ? . . . of was gewoon alles inbeelding van het hoofd ? . . . hersenschimmen ?'
Literatuurgeschiedenis
Het werk is voor het eerst gepubliceerd in 1984. J. Bernlef is het pseudoniem voor Hendrik Jan Marsman. Hij is geboren in 1936 in Sint-Pancras en opgegroeid in Amsterdam en Haarlem. Hij debuteert met het korte verhaal Mijn zusje Olga. Tussen 1958 en 1960 reist hij heen en weer tussen Zweden en Nederland. Hij schrijft Stenen Spoelen en Kokkels. Samen met G. Brands en K. Schippers richt hij het tijdschrift Barbarber op. Voor zijn dichtbundel Morene (1961) krijgt hij in 1962 de Poezieprijs van de gemeente Amsterdam. Vanaf 1970 is Bernlef betrokken bij het toneel en worden er enkele toneelstukken van hem opgevoerd (Sterf de moord 1973, In verwachting 1974). In 1977 is hij een van de oprichters van het tijdschrift Raster. Hij publiceert nog enige romans: Sneeuw (1973), Meeuwen (1975), De Man in het Midden (1977), Onder IJsbergen (1981) en Hersenschimmen (1984). Voor zijn totale oeuvre krijgt Bernlef in 1984 de Constantijn Huygensprijs.
Ik weet niks over de tijd waarin het geschreven is ik weet ook niet welke stroming er bij hoort.
Dementie, het onderwerp, is wel iets dat vaak in de maatschappij voorkomt. Bijna iedereen krijgt er ooit wel eens mee te maken. Daarom is het boek zo interessant.
Beoordeling
Ik ben over dit boek uiterst positief. Ik vind het heel knap dat J. Bernlef dit proces heeft kunnen overbrengen in een verhaal. Het is ook een ziekte die iedereen kan krijgen dus dat heeft al een goed effect. Het lijkt me iets dat heel moeilijk te beschrijven is en dat ik daarom juist zo knap vind. Ik vond het ook heel aangrijpend omdat ik me niet kan voorstellen hoe het is om je eigen familie leden niet meer te herkennen. Het mooiste stuk vond ik het moment waarop hij zei dat zijn dementie aan de sneeuw lag. Dat kwam omdat ik wist dat het niet meer beter zou worden maar deze man geloofde dat wel. Dat vond ik heel bizar en aangrijpend. Wat ik ook heel goed vond was het realiteitsgehalte. In dit boek ligt dit zeer hoog en alles werd goed omschreven. Ik vind dat hij het nog aardig heeft kunnen bepreken gezien het aantal bladzijden. Ik betwijfel alleen of het echt zo snel kan gaan. Aangezien ik wel houd van een spannend verhaal met wat actie kon ik er aan het begin niet heel erg goed door heen komen maar dat werd steeds minder naarmate het verhaal vorderde. Verschillende dingen in het boek kon ik herkennen bij mijn eigen opa. Hij was ook heel vergeetachtig het laatste jaar. Bij hem was het ook zo dat hij de kleinste dingen vergat en dingen uit het verre verleden zo weer kon ophalen. Ik denk dat dat ook de belangrijkste reden is dat ik het boek zo mooi vond want als je het kan herkennen begrijp je het ook beter. Ik denk niet dat er veel boeken zijn over dit thema en ik kan dit niet vergelijken met andere werken. Het taalgebruik was niet moeilijk en de zinnen waren ook niet lang en dat scheelde met lezen Aan het eind vond ik het wel steeds moeilijker om alles te begrijpen en moest ik sommige dingen nog een keer lezen. Dat kwam vooral omdat toen het perspectief veranderde en daardoor niet wist wie er aan het woord was. Het boek heeft me niet zozeer aan het denken gezet als wel aangegrepen door de gevolgen van dementie. Ik zou dit boek zeer zeker aanraden aan andere mensen die meer willen weten hoe dementie in zijn werk gaat. Ik denk dat J. Bernlef een schrijver is van klasse en dat dit boek zeer uniek is in zijn soort.
Recensie
Schrijver: Bernlef, J.
Titel: Hersenschimmen
Jaar van Uitgave: 1984
Bron: Trouw
Publicatiedatum: 20-09-1984
Recensent: Tom van Deel
Recensietitel: Het lekraken van de geest
Samenvatting Oordeel Recensent
De recensent vindt het ronduit meesterlijk hoe J. Bernlef een indruk heeft gegeven van het reddeloos verliezen van het geheugen. Hij vindt de stukken met Vera in het boek het beste omdat dat het hem het meeste roert. Hij vindt dat Bernlef een sensibele en perfect ingehouden stijl heeft toegepast. Tom van Deel vindt het opvallend dat het voorwerp sneeuw vaker terugkomt in zijn boeken. Hij straalt hier echt koelheid mee uit volgens Tom van Deel. Volgens hem heeft Bernlef het onderwerp nog nooit zo goed behandeld en hij vindt het knap dat hij niet van buiten heeft verbeeld maar juist van binnen.
Vergelijking
Ik ben het helemaal met hem eens. Ik moet ook zeggen dat het knap van hem is dat hij het verhaal heeft geschreven van binnen uit. Ik heb nog geen andere boeken van hem gelezen dus weet ik niet of hij altijd zo schrijft. Ik vind ook dat hij een goede stijl heeft toegepast want ik denk dat het wel belangrijk is bij dit soort boeken. De stukken uit het boek waarin Vera een rol speelt vind ik ook mooi. Dat komt denk ik omdat je daar merkt wat voor invloed het heeft op iemand.
Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen