Boekverslag : J. Bernlef - Hersenschimmen
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 1639 woorden.

Samenvatting
Samenvatting inhoud:

Maarten Klein staat voor het raam en verbaast zich erover dat de schoolkinderen er nog niet zijn. Dan realiseert hij zich dat het zondag is. Vervolgens bestudeert hij de thermometer die vroeger van zijn vader was. Hij mijmert over de weersnoteringen die zijn vader vroeger gewoon was te doen en dit tot zijn dood (hij werd 74 jaar) volhield zonder de illusie te hebben dat hij er een systeem in zou ontdekken. Maarten realiseert zich dat hij de laatste tijd steeds vaker vergeetachtiger wordt. Lezen gaat ook niet zo gemakkelijk meer dan vroeger, hij mist de concentratie. Zijn gedachten dwalen terug naar vroeger en hij handelt ook alsof hij in het verleden leeft. Vera brengt hem weer naar de alledaagse werkelijkheid. Midden in de nacht staat hij op en kleedt zich aan, totdat hij zich realiseert wat hij doet.
Als hij de volgende dag Robert uitlaat en in een bar wat drinkt, ziet hij in het meisje aan de tap degene met wie hij voor het eerst vrijde. Plotseling meent hij naar een belangrijke IMCO- vergadering te moeten. Thuis moet hij nog de benodigde papieren halen, maar Vera is niet thuis en hij forceert de deur met een schroevendraaier. Hij denkt dat Vera naar de bibliotheek is waar ze altijd gewerkt heeft, maar is vergeten dat ze daar niet meer werkt.
De plaats waar hij denkt dat de vergadering wordt gehouden, is een leegstaand vakantiehuis en dan realiseert hij zich dat hij in de war is.
Vera is naar de dokter geweest en deze (dr. Eardly) raadt haar aan, samen met haar man aan de hand van hun fotoalbum zij herinneringen te ordenen. Dokter Eardly komt ook langs en adviseert de foto- therapie voort te zetten. Maarten dementeert steeds meer. Dingen die hij aan het begin van het verhaal nog weet, herinnert hij zich halverwege het boek niet meer. Aanvankelijk weet hij nog dat Graham Greens Our man in Havanna verfilmd is met Alec Guiness in de hoofdrol. Op blz. 72 kan hij zich daar totaal niets meer van herinneren.
Met Robert mag hij van Vera en de dokter niet meer uit wandelen, omdat hij anders zal verdwalen. Steeds meer gaat hij op in zijn jeugdjaren, i Vera ziet hij soms zijn moeder. Als Vera weg moet, sluit ze alle ramen en deuren. Robert is echter nog buiten en Maarten slaat een raam in om de hond binnen te laten. Later moet William de ruit weer repareren. Maarten vraagt William steevast hoe het met diens hond gaat. De hond in kwestie, Kiss, is al jaren dood en William vindt het pijnlijk om steeds weer te zeggen dat Kiss niet meer leeft. Maar Vera is op een gegeven moment zover dat ze zegt:" Je weet toch dat het altijd ruzie heeft met ónze hond." Vera accepteert, zij het met verdriet, dat ze Maarten aan het verliezen is.
Als Maarten naast de WC plast en som smet injecties gekalmeerd moet worden, komt er een verzorgster in huis: Phil Taylor. Soms denkt Maarten dat Phil zijn dochter Kitty is. Daags daarop bevuild hij zijn hele bed en zichzelf erbij. Vera en Phil stoppen hem in bad en Maarten gaat schuine verhalen vertellen.
Terwijl hij zijn omgeving niet meer herkent, zwerft hij zonder jas door de duinen. De vuurtorenwachter pikt hem op in zijn jeep. Maarten denkt dat hij door de Amerikanen wordt meegenomen die Nederland komen bevrijden. Ook de dokter en de ambulancechauffeur ziet hij aan voor bevrijders. Dan neemt de ambulance hem mee naar de kliniek. Daarna is de schrijfstijl analoog aan het aftakelingsproces: korte zinnen, veel punten, onsamenhangende worden. Het einde heeft nog een lichtpuntje, als Vera hem komt vertellen dat het lente wordt. Maarten schijnt dit te begrijpen. De lente waar hij zo naar verlangd heeft, is toch gekomen, ook voor hem. Helaas kent het dementieproces in werkelijkheid geen hoopgevend einde.

Analyse:

1: De titel 'Hersenschimmen' duidt op het idee dat Maarten op het einde van het verhaal nog enkel een paar hersenschimmen heeft die zijn bewustzijn bepalen.

2: Dit boek mag tot de epiek gerekend worden, omdat het boek een verhaal vertelt. Het genre van dit boek is roman en het verhaal kan gerekend worden tot het sub-genre familieroman. Het grootste gedeelte van het verhaal speelt zich af tussen de muren van het huis van de familie Klein. In het grootste gedeelte van het verhaal zijn man en vrouw bij elkaar.

3: Het thema van dit boek is de toeslaande dementie, die in dit boek de hoofdpersoon treft. Verder gaat het boek over hoe de man met zijn dementie omgaat, hoe hij zich ertegen verzet, hoe hij het tegenover zichzelf ontkent.
Een belangrijk motief in dit boek zijn de wandelingen die de hoofdpersoon dagelijks maakt. Maakt Maarten de eerste dag nog een (te) grote wandeling met zijn hond, de achtste en laatste wandeling is een kort tochtje door de duinen, waarna hij zelf teruggebracht wordt. Dit symboliseert dat het leefgebied van de demente man steeds kleiner wordt.

4: Hersenschimmen is onderverdeeld in meerdere hoofdstukken door wit van elkaar gescheiden. Sommige stukken beginnen met een schuin gedrukte regel wat het begin van een nieuwe dag aangeeft, de hoofdstukken dragen dus geen titel.
Het verhaal speelt zich af op acht dagen wat zeer kort is, dementie duurt normaal veel langer. Het verhaal is chronologisch. Er zijn uiteraard flashbacks want Maarten handelt steeds in functie van het verleden.

5: De hoofdpersoon in het boek is Maarten Klein. Maarten is 72 jaar, geboren in Alkmaar, maar woont al vijftien jaar in Amerika. Hij werkte als notulist bij de IMCO, een visserijorganisatie, maar is inmiddels al gepensioneerd. Hij is een round-character, omdat we steeds meer over hem te weten komen, vooral over zijn verleden. Vera, zijn vrouw, is ook een belangrijk persoon in het boek. Zij is al vijftig jaar getrouwd met Maarten en moet hulpeloos toekijken hoe Maarten aan het dementeren is. Zij en Maarten hebben twee kinderen, Fred en Kitty, zij zijn typen, omdat dit ook het enige is wat we over ze te weten komen. Vera is ook een round-character. Andere rollen in het verhaal spelen: Dokter Eardly, een naïeve arts, die denkt Maartens bewustzijn met behulp van medicijnen en rust weer te kunnen doen opflakkeren. Phil Taylor, de gezinshulp, die Maarten verwart met zijn dochter en zijn pianolerares. Je komt weinig of deze personen te weten en zijn daarom typen.

6: Waarschijnlijk speelt het verhaal zich af de tijd waarin het verhaal ook geschreven is: in de jaren 80. Er is bijvoorbeeld al televisie en er rijden auto's. De bejaarde hoofdpersoon denkt vaak aan de tijd dat de oorlog ongeveer afgelopen was. Die tijd moet ongeveer zijn jeugd zijn geweest.

7: Het verhaal is geschreven in een ik-perspectief. Je ziet alles gebeuren vanuit de ogen van Maarten, naargelang het verhaal vordert verandert dit want Maarten wordt steeds dementer en zijn persoonlijkheid gaat hier onder lijden.

Fragment: Ik ga aan de keukentafel zitten en kijk hoe Vera de boodschappen uitpakt en in de keukenkast opbergt.(blz.75)

8: Het verhaal speelt zich af in Gloucester, aan de oostkust van de Verenigde Staten, even ten noorden van Boston. De plaats waar het verhaal zich afspeelt is best belangrijk voor het verhaal, omdat het een isolement van het echtpaar Klein aangeeft. Zowel wat kennissen als wat de woonplaats betreft, is de familie geïsoleerd.
Voor dit verhaal is bovendien de taalbarrière van belang. Aan het begin van het verhaal is het nog geen enkel probleem dat de twee Nederlandstalige in Engelstalig gebied wonen, maar naarmate de hoofdpersoon verder achteruit gaat, wordt het voor hem moeilijker Engels te spreken. Eerst is het probleem nog dat Maarten zijn woorden vanuit het Nederlands moet vertalen. Later wordt het probleem groter: De hoofdpersoon verstaat geen Engels meer.

Leeservaring:

1: Het onderwerp heeft mij wel aan het denken gezet. Door het lezen van dit boek heb ik een beter inzicht gekregen over dementie. Ik weet nu beter wat de ziekte inhoud. Het moet heel erg zijn om te merken dat je bepaalde gedachten en herinneringen niet meer op kunt roepen, zodat het leven in principe tussen je vingers wegglipt. Dat je gewoonweg geen controle meer hebt over je eigen gedachtegang. Dementie is zowel voor de zieke als voor de familie en vrienden van de zieke heel erg moeilijk om mee te leren leven.(wat dat is toch nog steeds het enige wat je kunt doen)

2: Zoals ik in vraag 1 al heb besproken maken de gebeurtenissen in zoverre indruk op me dat ik door het lezen van dit boek beter voor kan stellen hoe het moet zijn om dementerend te zijn.
Hoewel er in mijn naaste omgeving sprake is van opkomende dementie had ik eigenlijk nooit echt stilgestaan bij de consequenties van deze ziekte.
3: De opbouw van het boek is niet ingewikkeld. De woordkeuze in het boek is in het algemeen niet moeilijk. Wel is het zo dat aan het eind van het boek de zinnen steeds warriger worden. Er is bijna geen verband meer tussen de dingen die de hoofdpersoon zegt.

4: Tijdens het lezen van het boek merk je dat de hoofdpersoon steeds verder achteruit gaat. Je komt steeds meer over hem te weten. Over hoe hij zich voelt en wat hij doormaakt. De hoofdpersoon gaat dus weldegelijk voor mij leven. Van de vrouw van de hoofdpersoon kom je echter veel minder te weten. Hierbij doel ik op de gedachten van haar. De hoofdpersoon kan immers alleen maar gissen naar wat zijn vrouw denkt. Dat vond ik wel jammer, ik had graag geweten hoe zij zich nu precies voelde.

5: Wat heel logisch is, is dat het verhaal steeds meer uit zijn verband wordt gehaald en dat de gedachten die de hoofdpersoon heeft steeds warriger worden. Dit komt natuurlijk doordat de hoofpersoon aan het dementeren is. Wel vond ik dat de hoofpersoon wel heel erg snel achteruit ging. Namelijk in een periode van acht dagen, wat voor dementie wel erg kort is.
Andere boeken van deze auteur:

Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen