Boekverslag : J. Bernlef - Hersenschimmen
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 3280 woorden.
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 3280 woorden.
Primaire gegevens
Bernlef, J., Hersenschimmen, Amsterdam, 1990.
[pseudoniem van Hendrik Jan Marsman]
De eerste druk van het boek verscheen in het jaar 1984 en het boek bestaat uit 166 bladzijdes.
Titelverklaring: De herinneringen van de hoofdpersoon aan zijn verleden zijn, als gevolg van het dementieproces, erg vaag. Hierdoor zijn zijn herinneringen niet meer dan hersenschimmen.
Er is in dit boek een motto te vinden:
'A touching dream to which we are all lulled.
But wake from separately.'
(Philip Larkin)
Betekenis: een mooie droom waar iedereen wordt ingewiegd, maar elk afzonderlijk uit wakker wordt. Het leven staat in het teken van de dood.
Samenvatting
Maarten Klein is een man van 71 jaar, die samen met zijn vrouw Vera al vijftien jaar in Gloucester, Amerika, woont. Voordat Maarten met pensioen ging, werkte hij in Boston als secretaris bij een internationale visserij-organisatie. Hun twee kinderen, Kitty en Fred, wonen ver van hen vandaan.
Op een zondag staat Maarten uit het raam te kijken. Hij wacht op de kinderen die elke schooldag langs het huis lopen om met de bus naar school te gaan. Pas nadat zijn vrouw Vera hem vertelt dat het zondag is en de kinderen dus niet naar school hoeven, weet hij dat hij zich vergist heeft. Diezelfde dag blijkt Maarten steeds vergeetachtiger te worden. Hij bevindt zich plotseling in het washok, scheurt zonder enkele reden een krant aan stukken en kan de kruiswoordpuzzel niet meer oplossen.
De volgende dag - het is maandag - geeft hij zijn vrouw suiker bij de koffie, terwijl ze al meer dan tien jaar geen suiker meer gebruikt. Hij gaat met zijn hond Robert wandelen, maar hij verdwaalt. Tot overmaat van ramp raakt hij ook nog eens de hond kwijt. Maarten wandelt naar de antiquair en koopt een boek. De antiquair informeert naar zijn mening over de vorige aanschaf, maar Maarten weet niet waar de man het over heeft. Vera pikt hem uiteindelijk met de auto op, nadat hij al een halve dag van huis is geweest. Die avond beweert Maarten zich dingen te herinneren die volgens Vera nooit zijn gebeurd. De verwarring neemt toe als Maarten zich boven wil gaan scheren; iets wat hij al vijf jaar niet heeft gedaan. Maarten informeert bij Ellen Robbins naar haar (overleden) man. Een pijnlijke vergissing!
Maarten vindt plotseling een ansichtkaart van Kitty in zijn zak. Hij vraagt zich af wie dat is. Na een uitgebreid ontbijt vertrekt Maarten naar zijn werk - waar hij al vier jaar niet meer werkt. Om naar binnen te kunnen, forceert hij een gesloten deur en spreekt hij de denkbeeldige bestuurders van de visserij toe. Opeens beseft hij waar hij is en haast hij zich weer naar huis. Op advies van de huisarts toont Vera hem het familiefotoalbum. Maarten kan zich nauwelijks iets herinneren van al die mensen op de foto's. Alleen de oude foto's roepen vage herinneringen op. De huisarts komt langs en Maarten heeft ineens moeite met zijn Engelse uitspraak.
De vergissingen worden steeds omvangrijker. Maarten herkent zijn eigen huisarts niet meer en wantrouwt hem. Hij ziet zijn eigen vrouw aan voor zijn moeder en gooit, om de hond binnen te laten, een raam in. Uiteindelijk schakelt Vera de hulp in van een verzorgster en Maarten wordt vastgebonden op zijn bed. Vera en de verzorgster krijgen overal van Maarten de schuld van. Hij bevuilt zijn eigen bed en krijgt de kans om weg te lopen. Hij verdwaalt, maar de vuurtorenwachter brengt hem weer bij zijn vrouw terug.
Op de laatste dag - zaterdag - verscheurt Maarten alle foto's uit het album in een poging om het lot af te wenden. Diezelfde dag brengt de ziekenwagen Maarten naar een inrichting waar het boek eindigt.
Als je het verhaal begint te lezen kom je meteen in de gebeurtenissen terecht, pas na een paar bladzijdes weet je over wie het verhaal gaat en wie de hoofdpersonen zijn, het verhaal begint dus in medias res. De gebeurtenissen worden in logisch- chronologische volgorde verteld, dus het sujet is in logisch- chronologische volgorde. Het einde van het verhaal is open, de vragen die het verhaal bij de lezer oproept, blijven onbeantwoord. Je weet als lezer niet hoe het met de hoofdpersoon aan het einde van het verhaal zal gaan, je weet niet hoe zijn leven in de inrichting zal zijn.
Thema
Het thema van dit boek is eigenlijk dementie bij oude mensen. De schrijver beschrijft nauwkeurig hoe mensen gaan denken en leven als ze dement worden en hoe andere mensen daar tegenaan gaan kijken. In het verhaal worden de problemen beschreven die een man gaat krijgen als hij dement begint te worden, en er wordt verteld over de dingen die hij allemaal doen en die hij meemaakt. In het boek wordt verteld hoe mensen de hoofdpersoon gaan behandelen en hoe ze tegen hem aan gaan kijken. Op het laatst zie je dat de hoofdpersoon van de gewone wereld weggehaald wordt en in een inrichting gestopt wordt. Als je een thema in dit boek zou moeten aanwijzen dan is het dementie bij een oude man en de problemen die dementie veroorzaakt bij zijn omgeving. Je kunt niet zeggen dat het dementie in het algemeen is want er komt maar een persoon in het verhaal naar voren die dement wordt, en gebeurtenissen worden beschreven.
Personages
Maarten Klein:
We leren Maarten pas echt kennen door de gesprekken van zijn vrouw met anderen. Hierdoor ontwikkelt Maarten zich tot een round character. Maarten Klein is de hoofdpersoon. Hij is een man van 71 jaar, die sinds vijftien jaar met zijn vrouw Vera in de Verenigde Staten woont. Samen hebben zij twee kinderen, Kitty en Fred, en een hond, Robert. Maarten heeft rechten gestudeerd. Vóór zijn pensionering werkte hij als secretaris bij de Intergovernmental Maritime Consultative Organisation in Boston. Maarten is een gesloten persoon en hij is een beetje verlegen. In Hersenschimmen dementeert Maarten snel, waardoor hij aan het einde van het verhaal alleen nog flarden van herinneringen heeft. Maarten heeft zich ontwikkeld van een hardwerkende man tot een gedementeerde oude man, volledig afhankelijk van andere mensen. Hij is een round character.
Vera Klein:
Vera is in het verhaal een bij-figuur, waarvan je maar weinig te weten krijgt. Vera is getrouwd met Maarten en ze is de moeder van Kitty en Fred. Vera deed vroeger veel vrijwilligerswerk in de bibliotheek. Door de dementie van Maarten heeft ze zich ontwikkeld tot een zorgzame vrouw. Ze doet er alles aan om Maarten te helpen en neemt uiteindelijk de zware beslissing om haar man te laten opnemen in een inrichting. Vera is meer dan een type maar ze heeft meer een bijrol, dus is ze een flat character.
Kitty en Fred Klein:
De kinderen van Maarten en Vera Klein. Zij zijn meer types, je leert niet veel over hen kennen.
Dr. Eardly:
De huisarts van Maarten. Hij is ook een type, hij ongecompliceerd en hij ontwikkelt zich niet in het verhaal
Ellen Robbins:
Een goede kennis van Maarten en Vera. Weduwe van Jack Robbins. Zij is een type, ze is ongecompliceerd en ze ontwikkelt zich niet in het verhaal.
Phil Taylor:
Zij is een verzorgster die Maarten aan het einde van het boek komt helpen in huis, ze is meer een type, ze is ongecompliceerd en ze verandert niet in het verhaal.
Verteller en perspectief
Het verhaal is verteld in een ik-vertelsituatie. Het verhaal wordt verteld door maarten klein, die zelf de hoofdrol speelt in het verhaal. Je beleeft de gebeurtenissen als het ware door zijn ogen.
Tijd
Het verhaal wordt verteld in een logisch- chronologische volgorde. De vertelde tijd van het boek is ongeveer 9 dagen maar wordt door alle flashbacks in het verhaal eigenlijk tot 65 jaar gemaakt.
Er zijn in het verhaal twee belangrijke tijdrekkingen aan te wijzen. De eerste tijdrekking is te vinden vanaf bladzijde 36. Vanaf die bladzijde blijken de eerste symptomen van dementie, en daarbij staat de schrijver een tijd stil.
Rond bladzijde 90 is ook een belangrijke tijdrekking in het verhaal, dan wordt er verteld dat de dementie bij Maarten zware vormen heeft aangenomen.
Er is geen echte tijdverdichting in het verhaal aan te wijzen, de vertelde tijd is ook maar 9 dagen en in die dagen wordt er niet een hele tijd samengevat. Er is ook geen tijdsprong in het verhaal aan te wijzen, er wordt niet een bepaalde periode weggelaten in het verhaal.
Er is geen flashforward in het verhaal aan te wijzen, maar wel heel erg veel flashbacks. Maarten is een oude man en begint te dementeren en dan begint hij heel erg veel aan het verleden te denken en in het verleden te leven. Ik zal een paar voorbeelden van flashbacks geven: een keer verteld hij over toen hij nog een klein kindje was en hij aan het bureau van zijn vader mocht spelen; een andere keer verteld hij over de tijd waarin hij zijn vrouw Vera leerde kennen; eeer een andere keer verteld hij over de Tweede Wereldoorlog in Nederland etc.
De verteltijd van dit boek is ongeveer 4 uur.
De schrijver noemt geen jaartal waarin het verhaal zich afspeelt, maar het verhaal zal zich ongeveer in deze tijd afspelen. Door de flashbacks kom je te weten dat de hoofdpersoon volwassen was ten tijde van de Tweede Wereldoorlog, maar nu is hij dus een oude man, dus zal het verhaal zich afspelen rond de jaren ’90.
Ruimte
Het verhaal speelt zich hoofdzakelijk af in de Amerikaanse stad Gloucester. Maarten keert wel terug in gedachten naar Nederland. Er is in dit verhaal heel erg duidelijk sprake van een antithese, er bestaat een duidelijk contrast tussen de emoties van de hoofdpersoon en de omgeving waarin hij verkeert. En er is ook sprake van symbolische ruimte, want de omgeving ondersteunt het thema van het verhaal. De geestelijke wereld van de hoofdpersoon wordt steeds kleiner, en de ruimte om hem heen wordt steeds kleiner, hij gebruikt bijvoorbeeld een steeds kleiner deel van zijn huis. Hij woont dus ook in Amerika, ver van Nederland vandaan waar zijn kinderen wonen. Het is ook winter in de tijd waarin het verhaal zich afspeelt. De weersomstandigheden symboliseren de vervlakking, alles wordt wit.
Titelbeschrijving van alle gebruikte secundaire literatuur
Ik heb geen secundaire literatuur gebruikt voor deze opdracht.
Motivering van de boekkeuze en eerste persoonlijke reactie
Ik heb dit boek gekozen omdat het ter sprake kwam in de les Nederlands. Toen er uit werd gelegd over de boeken en de verschillende schrijvers, leek dit me wel een leuk boek om te lezen. Ik vond het ook leuk om te lezen, het was een aangrijpend verhaal en ook een beetje zielig. Het is heel zielig voor Maarten dat hij langzaam de grip op de werkelijkheid verliest. Het is ook heel zielig voor zijn vrouw Vera, die leeft het ene moment met een hele gezonde man samen en opeens begint hij te dementeren en verliest de grip op de werkelijkheid. Zij moet op het laatst besluiten om hem in een inrichting te stoppen.
Verwerkingsopdracht A15
Als ik dit boek een prijs zou mogen geven, zou het een prijs zijn waarmee je aangeeft dat het boek heel veel gevoelens bij mensen kan oproepen en dat je als het ware als lezer soms in het boek wil kruipen. Het boek is niet helemaal levensecht, want de hoofdpersoon wordt dement in ongeveer 9 dagen, in werkelijkheid duurt dit natuurlijk veel langer. Maar er wordt zo aangrijpend verteld wat er met de hoofdpersoon allemaal gebeurt en wat er in hem omgaat, dat het gevoelens bij mensen moet oproepen, bijvoorbeeld bij mensen die er in hun dagelijks leven mee te maken hebben.
Een voorbeeld van een stuk dat bij lezers bepaalde gevoeld oproept: de familie Cheevers woont vlakbij de familie Klein, en een zoon van de familie komt weleens bij de oude mensen wat klusjes doen omdat ze het niet zelf meer kunnen. De familie heeft vroeger een hondje gehad, die Kiss heette. Het hondje is echter overreden en is overleden. Het is voor de familie nog heel aangrijpend, vooral voor de zoon, want die mist het hondje. Als de zoon een keer bij de oude mensen een klusje komt doen, komt Maarten (de hoofdpersoon) binnen, en hij vraagt waarom hij het hondje niet heeft meegenomen, omdat hij het een heel lief beestje vindt. De volgende keer als de zoon komt, vraagt hij het weer en de daaropvolgende keer weer enz. Maarten kan niet onthouden dat het hondje is overleden en op het laatst kan hij niet meer onthouden wie de zoon is, hij ziet dan een jonge man in de keuken staan en dan weet hij niet meer wie het is. Op een moment dat hij naar het hondje vraagt, komt er een soort stilte in het verhaal, de zoon en zijn vrouw zeggen niets meer en je voelt dat ze het erg vinden dat hij er naar vraagt, maar dat ze het hem toch niet kwalijk nemen omdat hij aan het dementeren is. Als lezer heb je op zo’n moment het gevoel dat je wil zeggen dat Maarten het niet moet vragen, dus roept het verhaal gevoelens bij de lezer op. Als lezer zou je op dat moment het verhaal in willen stappen en het willen veranderen.
Een ander voorbeeld wat gevoelens bij de lezer oproept: op een moment denkt Maarten weer dat hij jong is en dat hij naar zijn werk moet. Hij doet zijn pak aan en hij pakt zijn tas en hij gaat weg. Hij weet eigenlijk niet goed waar hij moet zijn, maar hij loopt gewoon door. Als hij de duinen aankomt denkt hij dat er een vergadering is op die plaats en hij breekt in een vakantiehuisje in. Hij blijft er een hele tijd zitten wachten en denken, hij verbaast zich erover dat er niemand komt en later keert hij pas weer terug naar de werkelijkheid en dan weet hij pas weer dat hij daar niet thuis hoort. Op zo’n moment vind je het ontzetten zielig voor Maarten.
Dit boek zou zeker zo’n prijs moeten krijgen, bijvoorbeeld voor hulp voor mensen, zo kunnen bijvoorbeeld jongeren begrijpen wat er met hun opa gebeurt, en het verhaal kan veel gevoelens oproepen.
Evaluatie
Het onderwerp van het boek is dementie, en ik vond het wel een interessant onderwerp. Het onderwerp past ook in mijn eigen leefwereld want ik heb ook een opa die dementeert, en door dit verhaal snap ik zijn beleving veel beter dan voorheen. Ik had voorheen dus weleens over het onderwerp nagedacht, en ik wist al een beetje wat dementie met je moet doen als je ouder bent, maar ik vind echt dat het heel nauwkeurig beschreven wordt in dit boek en nu begrijp ik het veel beter. Ik vind het ontzettend zielig voor de hoofdpersoon als hij begint te dementeren, hij herkent zijn vrouw niet eens meer, waar hij zoveel van houdt. Het onderwerp werd zeker uitvoerig behandeld in het boek, je kijkt ook naar het verhaal door de ogen van de hoofdpersoon. Je leert de belevingswereld kennen van iemand die begint te dementeren. Het enige wat ik een beetje zou willen veranderen in het verhaal is ook een beetje het verhaal horen van de kant van zijn vrouw. Vooral op het einde als hij helemaal begint te dementeren, is het verhaal heel erg moeilijk te volgen, want er wordt gebruik gemaakt van een soort wartaal en het zou makkelijker geweest zijn als je ook het verhaal een beetje van kant van zijn vrouw te zien kreeg. Ik zou zeker niets weggelaten hebben in het verhaal, het is zo goed. Ik heb nog nooit eerder een boek gelezen of een film gezien over dit onderwerp. Het is weer eens wat anders en het was best wel interessant.
Het belangrijkste in het boek waren niet zozeer de gebeurtenissen, maar de gevoelens en gedachten van de personen. Het gaat er niet echt om dat Maarten op een keer van huis wegloopt en denkt dat hij naar zijn werk moet, maar het gaat erover wat hij op een moment gaat voelen als hij zich weer herinnert dat hij al lang niet meer werkt. De gevoelens en gedachten van vooral Maarten en zijn vrouw zijn heel erg belangrijk. Er kwamen niet teveel gebeurtenissen in het verhaal voor, het aantal was juist goed. De gebeurtenissen waren aangrijpend, zielig en triest. Het is heel zielig voor Maarten als hij op een moment denkt dat hij nog in de Tweede Wereldoorlog leeft en niet in de V.S. Ik vond de gebeurtenissen niet helemaal geloofwaardig, want de hoofdpersoon wordt dement in ongeveer in negen dagen, en volgens mij gaat dat normaal veel langzamer. De echte schokkende gebeurtenissen vinden plaats aan het einde van het boek, dan moet Maarten vastgebonden worden aan zijn bed door zijn vrouw en de hulp omdat het niet meer gaat. Hij probeert zich tevergeefs los te maken, maar dan leeft hij al zo buiten de werkelijkheid dat hij niet snapt wat er precies met hem gebeurt. Ik vond het ook heel erg zielig voor maarten dat hij op het laatst in een inrichting wordt geplaatst, er is eigenlijk geen andere keus, maar het is wel zielig. Ik vond de open afloop ook niet zo goed, je weet niet hoe het verder met hem zal gaan, je weet alleen dat hij dement is en dat hij in een inrichting ligt, het zou leuker geweest zijn als je meer informatie kreeg.
De hoofdpersoon kwam wel levensecht over omdat je al zijn gevoelens en gedachten leert kennen. En door al die gevoelens en gedachten kun je je ook goed verplaatsen in de hoofdpersoon, want je snapt wat er met hem gaande is. Ik herkende niet echt eigenschappen van hem in mij terug, maar als ik de auteur van dit boek was geweest zou ik zijn karakter zeker niet veranderd hebben. Hij is een vriendelijke man, misschien een beetje verlegen, maar ook in het boek had niemand een hekel aan hem. Het is natuurlijk niet leuk voor zijn vrouw als hij haar later niet meer herkent, maar daar kon hij niets aan doen want hij raakt steeds verder van de werkelijkheid verwijderd.
Ik vond het verhaal best wel moeilijk opgebouwd, in het begin was het goed te volgen als de hoofdpersoon pas een beetje begint te dementeren. Later als hij helemaal dement is, is het verhaal lastig te lezen, omdat hij in een soort wartaal spreekt. Het laatste deel was zeker niet saai, maar sommige delen begreep ik niet. Er komen niet echt heel erg veel spannende momenten in het boek voor, alleen als Maarten van huis wegloopt en iedereen hem aan het zoeken is. Het deel wat spannend was, kwam wel op het juiste moment, op het moment dat hij helemaal de kluts begint kwijt te raken. De afloop vond ik wel onbevredigend, ik zou willen dat de afloop wat langer was en dat je wat meer over de hoofdpersoon te weten komt, nu moet je maar raden hoe het met hem zal gaan.
Het taalgebruik was niet erg moeilijk, er worden niet echt hele moeilijke woorden gebruikt en zinsbouw is ook niet te moeilijk. Ik vind dat de gebeurtenissen aan het begin van het boek helder worden beschreven, alleen aan het eind kon ik het soms niet meer volgen. Er kwamen niet erg veel dialogen in voor, het gaat vooral over de gedachten en de gevoelens van Maarten. De dialogen die erin voorkomen, zoals die met zijn vrouw of met zijn verzorgster zijn wel op een natuurlijke wijze weergegeven. Ik zou het einde van het boek willen onthouden omdat het heel aangijpend is, Maarten ligt in de inrichting en zijn vrouw komt hem opzoeken, en die probeert normaal met hem te praten, maar hij heeft echt geen idee wie “dat mens” aan zijn bed is.
Ik vond het een heel mooi en aangrijpend verhaal, ik zou het boek aan iedereen aan kunnen raden. Het boek is zeker niet saai en is gewoon goed te lezen en is voor iedereen te doen.
Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen