Boekverslag : J. Bernlef - Hersenschimmen
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 1484 woorden.

1. Boekbeschrijving

Het boek Hersenschimmen is door J. Bernlef geschreven. Het boek is in 1984 in Amsterdam uitgegeven door Uitgeverij Singel 262. Ik heb de 38e druk uit 1997 gelezen. De omslag is gemaakt door Tessa van der Waals.
Het boek telt 176 bladzijde en is niet onderverdeeld in hoofdstukken. Je vindt veel fragmenten.
Het boek bevat een motto.
A touching dream to which we all are lulled.
But wake from separately.
Philip Larkin.

Vertaald staat er het volgende: "een mooie droom waar iedereen wordt ingewiegd en elk apart wakker wordt." Volgens Bernlef staat het hele leven in teken van de dood, leven is langzaam sterven.

2. Samenvatting

Op een zondag staat Maarten voor het raam te kijken en wacht op de kinderen die met de bus naar school gaan. Vera zegt hem dat het zondag is en de kinderen niet naar school gaan. Hier blijft het niet bij: hij staat die dag zonder het te merken plotseling in het washok, hij vergeet wie er in een boek aan het lezen is en hij scheurt onbewust een krant in stukken op de wc. s'Avonds doet hij een kruiswoordpuzzel, waar hij gewoonlijk heel goed in is, maar hij kan hem niet oplossen. Maandagmorgen brengt hij Vera koffie met suiker terwijl ze al 10 jaar geen suiker meer neemt. Na dit voorval gaat hij met Robert, de hond, een eindje wandelen, waarbij hij helemaal verdwaalt en ook nog Robert kwijtraakt. Als hij een boek gaat kopen bij de antiquair vraagt deze aan hem hoe het vorige boek beviel, maar Maarten heeft geen idee waar hij het over heeft. Dan stopt er een auto voor hem: Vera, die hem komt zoeken omdat hij al de halve dag weg is. Als ze thuis zijn 'herinnert' Maarten zich dingen die volgens Vera nooit zijn gebeurd. Als hij zich moet scheren gaat hij naar boven, hoewel ze daar al vijf jaar niet meer zijn geweest. Hierdoor neemt de verwarring bij hem nog meer toe. De volgende morgen vindt hij een kaart van Kitty in zijn zak, maar hij weet niet wie dat is. Het zijn dochter. Daarna eet hij grote hoeveelheden kip en leverpastei en wil naar z'n werk. Omdat alles op slot zit forceert hij de deur en gaat op weg naar een oud pand waar hij denkt dat de IMCO vergadering is. Pas als hij moet overgeven beseft hij waar hij is en gaat snel naar huis. Hij werkt dan al 4 jaar niet meer. Thuis aangekomen is Vera er, ze is naar dokter Eardly geweest om Maarten's toestand te bespreken. De dokter heeft Vera gezegd dat door middel van foto's van vroeger Maarten zijn herinneringen kan ordenen. Maar het helpt niet echt. Alleen van hele oude foto's kan Maarten zich iets herinneren. Later komt de dokter langs, maar Maarten moet niets van hem hebben en zijn Engels gaat plotseling niet meer vloeiend. De volgende morgen weet hij nog wel dat er iets met hem is maar hij weet niet wat. Als Vera zegt dat hij niet naar buiten mag snapt hij dat dan ook niet. Ondertussen wordt het steeds erger: hij vraagt Vera of pappa al weg is en als de hond probeert binnen te komen slaat hij een ruit voor hem stuk. De volgende dag herkent hij Vera niet meer, maar ziet in haar zijn moeder. Die morgen heeft hij zijn bed gepoept, waarvan hij Vera en de inmiddels ingehuurde verzorgster de schuld geeft omdat ze hem hebben vastgebonden. Als hij in bad zit begint hij groffe woorden te gebruiken, wat Vera erg kwaad maakt. Zijn gedachten zijn steeds meer zintuigelijk: zien, horen, ruiken. Slechts af en toe is het hem mogelijk een gesprek te voeren met iemand. Dan ontsnapt hij uit zijn bed en gaat, zonder hond, wandelen. Omdat hij verdwaalt brengt de vuurtorenwachter hem thuis. Vera haalt dokter Eardly, die hem in een ziekenwagen naar de kliniek brengt. In die kliniek is er helemaal geen verband meer tussen zijn gedachten, alles staat los van elkaar. Hij wordt met een slaappil in bed gelegd en Vera komt langs. Hier eindigt het verhaal.

Vertelsituatie

Het verhaal is geschreven in een ik-perspectief. Je ziet alles gebeuren vanuit de ogen van Maarten, in de loop van het verhaal verandert dit want Maarten wordt steeds dementer en zijn persoonlijkheid gaat hier onder lijden. Dit wordt meer een hij-perspectief of een alwetende verteller.

4. Tijd

Het verhaal is chronologisch, maar die chronologie wordt onderbroken door de herinneringen van Maarten, die vaak een heel eind in de tijd. Dit zijn flash-backs.
Waarschijnlijk speelt het verhaal zich af de tijd waarin het verhaal ook is gescgreven: in de jaren 80. Er is bijvoorbeeld al televisie en er rijden auto's. Maarten denkt vaak aan de tijd dat de oorlog afgelopen was. Die tijd moet zijn jeugd zijn geweest.

5. Ruimte

Het verhaal speelt zich af in Gloucester, aan de oostkust van de Verenigde Staten, in de buurt van Boston. De plaats waar het verhaal zich afspeelt is best belangrijk voor het verhaal. De plaats symboliseert ruimte en isolatie. De isolatie wordt gevormd door de sneeuw, en de locatie van het dorpje. De locatie van het dorpje symboliseert ook ruimte wat het geïsoleerde gevoel versterkt. Voor dit verhaal is bovendien de taalbarrière van belang. Aan het begin van het verhaal is het geen enkel probleem dat Maarten in Engelstalig gebied woont, maar naarmate de hij verder achteruit gaat, wordt het voor hem moeilijker Engels te spreken en te begrijpen. Eerst is het probleem nog dat Maarten zijn woorden vanuit het Nederlands moet vertalen. Later wordt het probleem groter: hij verstaat geen Engels meer

6. Personen

De hoofdpersoon is Maarten. Maarten Klein is een man van zo'n 71. Veel over zijn uiterlijk komen we niet te weten, omdat het verhaal vanuit zijn persoon geschreven is. Ik denk dat zijn uiterlijk ook helemaal niet belangrijk is in dit verhaal.
Hij is geboren in Alkmaar, maar woont al vijftien jaar in Amerika. Hij werkte als notulist bij de IMCO, een visserijorganisatie, maar is inmiddels al gepensioneerd.
Maarten komt aan het begin van het verhaal over als een beetje verstrooide man. Ook in die begin fase van dementie denk hij aan vroeger maar dan blijft het bij een gedachte aan vroeger. Hij komt in aan het begin van het verhaal weer terug in de werkelijkheid. In de loop van het verhaal is de kloof te groot om weer terug te gaan naar de werkelijkheid. Hij ziet dan dingen die niet in die tijd passen.
Vera is geen hoofdpersoon. Ze heeft wel een belangrijke rol in het verhaal. Zij is eigenlijk degene die Maarten dement doet zijn. Zij stelt de werkelijkheid voor waar Maarten me wordt vergeleken. Zonder Vera kon Maarten in zijn herinneringen blijven.

7. Thematiek

Motieven van dit verhaal zijn onder andere de meeuwen die onbeperkte vrijheid symboliseren. Honden, de hond in dit verhaal valt niet ten prooi aan de verwarring, hij lijkt het spoort nooit bijster te zijn. Andere motieven zijn de sneeuw, de winter dat voor de dood staat.
Er zijn meerdere thema's in dit boek te vinden. bijvoorbeeld het leven als fictie en onzekerheid. Er is geen vaststaand beeld van de werkelijkheid. Alles is in beweging. Een ander thema is de dood. In het motto wordt ook over de dood gesproken. Het leven is een droom en het doodgaan is een soort ontwaking.

8. Stijl

Het verhaal is over het algemeen goed leesbaar, de woordkeuze is niet zo moeilijk.
De zinsopbouw veranderd in de loop van het verhaal. In het begin zijn het gewone zinnen. Verder in het verhaal woorden de zinnen in conversaties korter. Een voorbeeld van een korte conversatie vindt je onder aan bladzijde 104. Aan het eind van het verhaal wordt de zinsopbouw wat ingewikkelder. Het zijn allemaal losse zinsdelen. Dit geeft een goed beeld van de dementie en het depersonalisatie waar Maarten dan aan leidt.

9. Mening

Het is moeilijk om echt passages aan te geven die niet leuk waren. Er waren wel passages die mij op het eerst gezicht niet zo aanspraken. Een voorbeeld daarvan is het laatste deel van het verhaal waar alleen nog maar losse zindelen worden gebruikt. Het is hier moeilijk te begrijpen wat er eigenlijk gebeurt. Later kwam ik tot de conclusie dat dat stuk juist zo geschreven is dat je gewoon niet kan begrijpen wat er gebeurt.
Ik vind het verhaal goed geschreven. Juist doordat je door de ogen van Maarten kijkt beleef je het proces van dementie en depersonalisatie erg goed. Het verhaal blijft boeiend door dat de schrijver het proces van dementie heeft ingekort. Opvallend is dat dit het proces niet minder duidelijk maakt.
Andere boeken van deze auteur:

Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen