Boekverslag : J. Bernlef - Hersenschimmen
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 1631 woorden.

Eerste druk: 1984
160 pagina’s

“A touching dream to which we are lulled but wake from separately” (Philip Larkin) is het motto van dit boek. Vertaald: ‘Een mooie droom waar we in worden gewiegd, maar afzonderlijk uit wakker worden.’ Ik weet niet precies wat hiermee bedoeld wordt, maar ik denk dat met de droom het leven wordt bedoeld en met het wakker worden doodgaan. We gaan samen de droom (het leven) in, en ieder wordt er afzonderlijk uit wakker, iedereen ervaart het leven op zijn eigen manier, met zijn eigen herinneringen. Herinneringen zijn erg belangrijk in dit boek, de hoofdpersoon Maarten Klein beseft dat zijn herinneringen kwijt raken op een bepaalde manier, maar hij begrijpt het niet.

Ik heb dit boek gekozen, omdat ik het onderwerp mij heel interessant leek. Bovendien heeft dit boek goede recensies. Het boek heeft een onderwerp dat iedereen kan raken, en het leek me wel interessant om te lezen wat er in een persoon omgaat als je dement wordt. Ik vind dat Bernlef dat heel goed beschreven heeft.

Samenvatting
Het boek gaat over de 71-jarige Maarten Klein. Hij woont samen met zijn vrouw Vera al 15 jaar in Gloucester in Amerika. Op een dag in de winter staat Maarten voor het raam en verbaast zich erover dat er buiten geen kinderen op de schoolbus staan te wachten. Dan blijkt dat het zondag is. Vanaf dat moment merkt Maarten steeds vaker dat hij dingen vergeet, herinneringen kwijt is. Hij probeert het te verbergen, voor Vera en voor zichzelf. Als excuus gebruikt hij de sneeuw die hem desoriënteert en zijn slechte geheugen. Als de lente begint moet het weer goed komen hoopt hij. Toch heeft hij een angstig voorgevoel. Hij probeert te begrijpen wat er met hem gebeurt en waar al zijn herinneringen blijven, maar het lukt hem niet. Zijn gedrag wordt vreemder, hij begint steeds meer te vergeten, zoals wat hij net gedaan heeft. Ook oude en nieuwe herinneringen haalt hij door elkaar. Zo heeft hij het bijvoorbeeld een paar keer over zijn lang geleden gestorven vader, alsof hij nog leeft en denkt hij af en toe dat hij naar zijn werk moet, terwijl hij met pensioen is. Zijn vrouw weet dat het zo niet meer kan, ze haalt dokter Eardly erbij en er komt een meisje in huis om Vera te helpen, want ze kunnen hem niet meer alleen laten. Maarten herkent steeds minder. Phil (de hulp) stelt zich voor maar iedere keer is het alsof hij haar voor de eerste keer ziet. Hij herkent af en toe Vera niet eens meer, en dan zichzelf ook niet meer. Hij ziet zichzelf op foto’s, maar weet niet wie die man is die hem aan kijkt. Dan komt hij in een kliniek terecht. Zijn hoofd voelt leeg, zonder herinneringen. Hij voelt zich alsof hij zo kan opstijgen. Zijn gedachten worden steeds meer flarden. Op een ochtend hoort hij Vera zeggen dat de lente weer gaat beginnen.


De belangrijkste personage is natuurlijk het karakter Maarten Klein, 71 jaar. Hij was een functionaris van een internationaal visserijbedrijf in de Verenigde staten en is na zijn pensionering met zijn vrouw Vera in de dienstwoning in Gloucester blijven wonen. Zijn kinderen wonen nog in Nederland. Maarten Klein is een punctuele man, een beetje als zijn vader. Soms is hij verlegen, vooral in vroegere relaties. Hij lijdt aan dementie. Hij probeert het eerst nog te verbergen en verklaringen te zoeken. Hij weet dat er iets fout is, maar hij kan het niet verwoorden. Hij kan het niet tegenhouden, hij heeft nergens meer controle over. Dit wordt duidelijk door voorbeelden zoals een keer dat hij zolang met zijn knieën tegen de radiator blijft zitten tot Vera hem weghaalt en ziet dat zijn broek verschroeid is van de hitte. Vera is zijn grote steun. Maar hij herkent haar af en toe niet meer. Zijn contacten met andere mensen verslechteren, hierdoor. Daarom zijn er eigenlijk ook geen andere belangrijke personages. Vera is wel belangrijk in het verhaal, maar je komt niet erg veel over haar te weten, omdat Maarten vooral bezig is met zichzelf. Ik vind het mooi hoe zijn gedachten beschreven worden. Steeds meer ongeordend, steeds minder samenhang. Je ziet het steeds erger worden.

Het boek speelt zich af in de tijd waarin het is geschreven, denk ik. Zijn moeder stierf in 1950. Zijn vader stierf zes jaar later, in 1956. Toen was hij 74. Maarten zelf is nu 71. Het verhaal is chronologisch, maar heeft ook flashbacks, herinneringen van vroeger, die Maarten door elkaar haalt met die van het heden. Zo denkt hij af en toe dat het nog oorlog is. Hij heeft ook wel eens flashbacks over oude liefdes. Phil, bijvoorbeeld, verwarde hij met een oude liefde Karen. Het verhaal gaat over een periode in de winter, het is niet precies duidelijk hoe lang die duurt, maar niet langer dan ongeveer twee weken.

De ruimte in dit verhaal is niet gewoon een decor. De sneeuw bijvoorbeeld die overal ligt, wordt door Maarten gebruikt als een excuus voor zijn verstrooidheid. ‘Die monotonie, als alles wit is om je heen vallen de verschillen weg.’ Hij verlangt naar de lente, hij hoopt dat het dan over zal gaan. Het verhaal speelt zich vooral af in het huis van Maarten en Vera. Het verhaal eindigt in het verzorgingstehuis.

Het verhaal wordt verteld vanuit een ik-perspectief vanuit Maarten Klein. Op deze manier kun je precies het hele proces van het dement worden volgen. Je kunt de gedachten verwarder zien worden en dat is heel mooi beschreven.
‘Voorzichtig schuif ik het gordijn opzij, doe een paar passen naar achteren. In het zwarte glas hangt een kamer, een piano, een bureau. Een oude man in pyjama kijkt mij aan, imiteert een levende met holle zwarte ogen en zijn lange witte magere handen die hij nu afwerend, de palmen naar buiten gekeerd, tot borsthoogte heft. Snel de gordijnen sluiten! God nog an toe. Buiten zweeft een man boven de sneeuw! Een man, een piano, een bureau, een hele kamer zweeft daarbuiten in de nacht boven de sneeuw.’

De motieven in dit verhaal ondersteunen de vergeetachtigheid van Maarten. Bijvoorbeeld het boek ‘The heart of the matter’ van Graham Greene komt steeds terug. Hij weet dat er iets mee is, maar niet wat. Hij denkt dat Vera het wel aan het lezen zal zijn, maar in werkelijkheid is hij er zelf in het lezen, maar is hij dat gewoon vergeten. Hij probeert erachter te komen of Vera iets over het boek weet, maar ze zegt niks over het boek. Telkens opnieuw vergeet hij of hij het boek eerder heeft gezien. Kiss, de hond van William, iemand uit de buurt, komt ook terug. Hij vraagt William hoe het met Kiss is, terwijl die dood is. Vera verteld dit hem later, maar keer op keer vraagt Maarten weer waarom Kiss niet meegekomen is. Het bureau van zijn overleden vader komt ook steeds terug en zorgen voor veel flashbacks over vroeger. Telkens weer vertelt Maarten dezelfde verhalen over dat bureau.

Het thema van dit boek is niet alleen dementie, het gaat niet alleen over het ontstaan van deze ziekte en het verloop ervan, maar ook over doodgaan. Dat aan alles een einde komt, soms zelfs aan herinneringen. Het motto van dit boek ondersteunt dit thema. Een van de belangrijkste fragmenten in het boek die ook de titel verklaart is deze:
‘In het leven terug?…maar waar is zoiets gebleven?…is er wel zoiets?…of was gewoon alles inbeelding van het hoofd?…hersenschimmen?’ Zonder herinneringen weet je niet of je ooit wel hebt geleefd. En dat beseft Maarten. Zonder herinneringen leef je niet meer. ‘…geen namen…geen gezichten meer…alleen ademen…zuchten… allemaal bekenden van hem toen ze nog leefden…’ En op het einde zegt Vera dat de lente gaat beginnen. Als de lente kwam dan was het over zei maarten zelf. Ik denk dat hij dan doodgaat. Een mooi fragment vind ik ook het stukje dat hij zichzelf in het raam ziet en er niks van herkent. Hij wordt er zelfs bang van. Ik vind het heel mooi beschreven hoe zijn herinneringen gewoon helemaal weg zijn.

Mening:
Ik wist niet helemaal wat ik moest verwachten bij dit boek. Het leek me wel interessant om te weten wat er in iemand omgaat die dement wordt. Of hij het beseft of niet, en wat hij eraan kan doen. Maar hoe precies wist ik niet. Ik denk dat Bernlef dit heel mooi heeft beschreven. Het is heel raar om te lezen hoe verward je kunt zijn. Maar doordat het verhaal vanuit een ik-perspectief is geschreven kun je toch nog de gedachten van de hoofdpersoon volgen. Dat is af en toe heel erg onsamenhangend. Vooral op het einde vond ik het bij sommige stukken moeilijk om er echt goed mijn aandacht bij te houden, omdat er niet echt meer een verhaallijn in zat. Het waren vooral flarden en af en toe moeilijk te volgen. Maar juist doordat al zijn gedachten zo in flarden zijn opgeschreven kon ik me beter inleven in de situatie van Maarten. Ik vond het boek heel helder en duidelijk geschreven. Het is heel makkelijk om te lezen, niet te moeilijk taalgebruik. Dat maakte het heel leuk om te lezen en makkelijk om mijn aandacht bij het verhaal te houden. Het boek had een goede lengte. Als het langer was geweest, was het niet meer te volgen denk ik. Ik vind het knap van Bernlef dat dit verhaal niet te zwaar en droevig is geworden, wat heel voor de hand liggend is bij zo’n onderwerp. Kortom, een goed boek!
Andere boeken van deze auteur:

Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen