J. Bernlef, Hersenschimmen

Samenvatting

Het is op een koude winterdag dat Maarten Klein voor het raam van zijn huis staat. Hij

verbaast zich erover dat de schoolkinderen van de naastgelegen school nog niet gearriveerd

zijn. Toen hij er een opmerking over maakte tegen Vera, zei ze dat het zondag was. Toen

realiseerde Maarten dat dat waar was. Vervolgens glijdt zijn blik af naar de thermometer

onderaan het raam. Die was nog van zijn vader geweest. Hij denkt wat na over de

weersnoteringen die zijn vader vroeger elke dag maakte tot zijn dood aan toe. Maartens

vader probeerde hierin een systeem aan te brengen alleen het is hem nooit gelukt.

Maarten realiseert zich op een dag dat hij wat vergeetachtig aan het worden is. Hij

vergeet soms wat hij die dag nog gedaan heeft en lezen gaat ook al niet meer zo heel erg

goed. Hij moet telkens teruglezen wat hij nu ook al weer gelezen had. Hierbij speelt ook

een rol dat hij geen concentratie meer heeft en meer met zijn gedachten bij vroegere

tijden is. Dingen in het heden vergelijkt hij eigenlijk telkens met situaties in het

verleden. Gelukkig is zijn vrouw Vera er nog die hem altijd weer uit de droom helpt. Het

dagdromen van Maarten leidde namelijk vaak tot gevaarlijke situaties binnenshuis. Hij

staat bijvoorbeeld midden in de nacht op en kleed zich aan totdat hij zich realiseert wat

hij doet.

Als Maarten de volgende dag Robert, de hond, uitlaat gaat hij naar een bar toe en

terwijl hij daar iets zat te drinken veranderde de tijd in zijn hoofd weer. Hij zag een

meisje met wie hij vroeger een intieme relatie mee had gehad. Ook bedacht hij zich opeens

dat hij naar een vergadering moest van het IMCO. In zijn vergeetachtigheid vergat hij

Robert en liep naar het huis waar de vergadering gehouden zou worden. Toen er niemand

aanwezig was forceerde hij de deur maar met een schroevendraaier en wachtte. Toen er

niemand kwam ging hij weer naar huis waar Vera heel ongerust op hem wachtte en hem

duidelijk maakte dat hij allang niet meer werkte. Ze drukte hem ook op het hart dat hij

nooit meer de hond alleen moest achterlaten.

De volgende dag bleef Maarten thuis en Vera ging even weg. Na een tijdje begon hij

ongerust te worden en belde de bibliotheek op waar Vera vroeger werkte. Hij was echter

weer vergeten dat ze daar al lang niet meer werkte. Toen Vera constateerde dat Maarten

steeds vergeetachtiger begon te worden ging ze naar de dokter toe. Hij raadde haar aan

samen met Maarten foto’s van vroeger te bekijken en zijn herinneringen weer in de

juiste tijd te plaatsen. De therapie werd helemaal nodig toen Maarten terugkeerde naar

zijn jeugdjaren en Vera aanzag als zijn moeder. Ook met Robert mag hij niet meer uit

wandelen, omdat hij anders zou verdwalen.

Toen Vera even weg moest om wat boodschappen te doen liet ze Robert gelijk even in de

tuin in plaats van hem uit te laten. Toen Maarten een paar minuten later naar buiten keek

zag hij Robert zitten. Omdat Vera alle deuren op slot had gedaan en de ramen ook gooide

Maarten met een stoel het raam in om Robert maar binnen te laten. Hij vond het zielig dat

hij daar zo in de kou lag. Toen Vera thuis kwam wist Maarten niet eens meer hoe het

gebeurd was.

Langzamerhand ging Maarten steeds meer achteruit en het werd zo erg dat er zelfs een

verzorgster in huis moest komen om Maarten bij te staan: Phil Taylor. Maarten ziet haar

meestal aan als zijn dochter of één van haar vriendinnen.

Toen maarten even de kans zag glipte hij, zonder jas, naar buiten en dwaalde doelloos

rond door de duinen. De vuurtorenwachter ziet hem en brengt hem in z’n Jeep naar

huis. Maarten denkt dat hij door de Amerikanen wordt meegenomen die Nederland komen

bevrijden. Ook de dokter en het Ambulance personeel dat hem komt ophalen ziet hij aan als

de bevrijders. Ze brengen hem naar een kliniek en Vera neemt afscheid van hem. Maarten

gaat daar nog verder achteruit en heeft geen controle meer over zichzelf. Hij zal zijn

laatste levensdagen daar moeten slijten.

Personages

Maarten Klein is het hoofdpersonage uit het boek. Het boek beschrijft de hele

geestelijke achteruitgang van Maarten. Maarten is een man van ongeveer 72 jaar oud en is

geboren in Alkmaar. Hij woont sinds 15 jaar in Amerika waar hij secretaris was van een

internationale visserijorganisatie, het IMCO. Inmiddels is hij al gepensioneerd en leeft

vredig samen met zijn vrouw Vera waar hij al ongeveer 50 jaar mee is getrouwd. Langzamer

hand krijgt Maarten last van dementie; hij begint steeds meer te vergeten en denkt steeds

meer aan vroeger als hij in gedachten verzonken. Vaak weet hij niet meer wat hij een paar

minuten ervoor gedaan heeft en heeft geen besef meer van tijden; de tijden in het heden en

verleden. In een zeer kort tijdsbestek is Maarten echt goed dement geworden. In die

periode dacht hij heel vaak dat hij nog werkte en naar vergaderingen van het IMCO moest.

Meestal kwam hij weer snel bij bewust zijn. Deze gebeurtenissen hield hij stil voor Vera.

Hij schaamde zich ervoor dat hij dingen begon te vergeten. Meer en meer begon hij in het

verleden te leven en zag mensen aan als jeugdliefde of als geallieerde. Op een gegeven

moment wist hij niet eens meer dat hij iets gedaan had, ging begrippen verkeerd gebruiken,

kan niet meer goed voor zichzelf zorgen en bij het horen van een naam maakt hij telkens

dezelfde opmerking of wist juist niet meer wie “dat blonde meisje” ook al weer

was (huishoudelijke hulp). Op een gegeven moment vertrouwd hij niemand anders meer dan

alleen Vera en denkt dat andere mensen de macht proberen te krijgen over hem door methode

Simmic toe te passen. Op het laats is het zo erg dat Maarten in een verzorgingstehuis

wordt opgenomen.

Vera Klein is de vrouw van Maarten en speelt eveneens een grote rol in dit verhaal.

Vera is net zoals Maarten geboren in Alkmaar. Ze heeft ook in Nederland twee kinderen

gekregen die daar zijn blijven toen zij en haar man naar Amerika gingen. Vera is een klein

vrouwtje maar behoorlijk krachtig in haar handelen. Ze is erg behulpzaam en heeft een

eindeloos geduld om Maarten telkens maar weer te helpen en te zeggen wat hij wel en niet

moet doen. Aangezien Maarten dementerende is heeft ze daar erg veel werk aan en is net een

moederfiguur voor hem. Maar zoals elke moeder heeft ze niet het eeuwige geduld. Telkens

als Maarten iets erg vreemds doet, zoals ’s ochtends een halve kip eten, wordt ze een

beetje pissig en geeft hem een standje. Ze valt echter nooit uit. Om Maarten zoveel

mogelijk bij te staan raadpleegde ze de dokter, die schreef voor oude foto’s te

bekijken en dat deed ze. Op een gegeven moment kon ze ook niet veel meer doen, ze kon er

niet meer tegen, zeker toen Maarten haar als zijn moeder aanzag. Ook de door haar

ingeroepen huishoudelijke hulp haalde niks uit en moest Vera tot haar grote verdriet

toezien dat Maarten afgevoerd werd naar het verzorgingstehuis.

Phil Taylor is de hulp in de huishouding die komt als Maarten al in een vergevorderd

stadium is van zijn dementie. Ze is een erg knap meisje en Maarten denkt daar ook telkens

hetzelfde over. Ze wordt door Maarten telkens het “meisje met de blonde horen”

genoemd. Maarten vergeet telkens haar naam. Ze vind het een beetje lastig maar blijft er

kalm onder, zelfs toen Maarten zomaar haar kamer binnen kwam en dacht dat ze zijn dochter

was bleef ze erg kalm. Een erg grote rol speelde ze verder niet.

Analyse en Interpretatie

Titelverklaring

De titel is bij dit boek vrij eenvoudig en kort te verklaren. Het boek gaat over

Maarten Klein die eerst een klein beetje en later sterk aan het dementeren is. In zijn

hoofd heeft hij niet alles meer even goed op een rijtje. Zijn herinneringen aan het

verleden zijn niet erg goed meer, ze zijn een beetje vaag en af en toe komt er wat

doorheen. Vaak zijn het, vooral in het latere dementieproces, vage flarden uit het heden

en het verleden, hij weet nauwelijks meer wat hij doet en waar hij is. Dit zou je met een

ander woord kunnen omschrijven als Hersenschimmen. De hoofdpersoon heeft het ook over

hersenschimmen hij vraagt zich af wat het precies zijn en of het wel inbeeldingen zijn van

de geest.

Motto

A touching dream to which we all are lulled but wake from separately (PHILIP LARKIN)

Vertaald is dit: een mooie droom waarin iedereen wordt ingewiegd, maar elk afzonderlijk

uit wordt gewekt. Dit motto vind ik vrij lastig te verklaren, maar ik denk dat het

betekent dat ‘t het ouderdomsproces is waarin iedereen heel rustig ingaat, maar

iedereen komt er anders doorheen, zoals Maarten hier dement wordt en een ander misschien

goed bij geest blijft, maar misschien lichamelijk er slecht aan toe is.

Genre

Het hoofdgenre van dit boek is dat het een roman is en dat is duidelijk te merken aan

het aantal pagina’s en natuurlijk de karakterontwikkeling van de hoofdpersoon. Dan

komen ook meteen bij het subgenre van het boek. Dat heeft namelijk ook erg veel te maken

met de karakterontwikkeling van de hoofdpersoon. Ik denk daarom dat het een psychologische

roman is. Je leeft als lezer namelijk het hele boek door met de gedachten van de

hoofdpersoon, Maarten Klein. Je ziet alles uit zijn oogpunt en volgt continu wat hij

denkt. Zelfs de warrige gedachten worden rechtstreeks opgeschreven.

Thema(tiek)

Het thema is hier duidelijk dementie. Het boek beschrijft het hele dementieproces van

Maarten Klein. Hij verliest de greep op de werkelijkheid en lijdt aan geheugenverlies. Ook

vervreemdt hij van zijn vrouw met wie hij al lange tijd getrouwd is. Het feit dat het

winter is betekend dat alles erg op elkaar lijkt, wat in het geval van Maarten ook zo is;

alles is zo vaag. Een vleugje liefde als klein thema komt hier ook wel naar voren. De

liefde van Vera voor Maarten is oneindig. Ze doet alles voor hem, ze doet alles om hem te

helpen in zijn dementieproces. Ze blijft van hem houden en valt nooit echt flink tegen hem

uit als Maarten iets doet wat vreemd is of niet door de beugel kan. Ze vindt het ook

verschrikkelijk als Maarten wordt afgevoerd naar het verzorgingstehuis.

Structuur, samenhang en spanning

Om maar bij het eerste element te beginnen is het verhaal niet bepaald chronologisch

opgebouwd. Er zijn continu terugblikken van Maarten en het is vaak snel te merken of hij

in het verleden zit of niet. Naarmate het boek vordert krijgt het boek een steeds

fragmentarischer karakter, omdat er erg veel terugblikken in voorkomen. De terugblikken en

gedachten worden ook letterlijk fragmentarisch. Maarten denkt in steeds kortere en vaak

onafgemaakte zinnen.

Je zou in dit boek ook enigszins kunnen spreken van geleding. Het boek is niet

opgebouwd uit hoofdstukken, maar er is wel een duidelijk scheiding aan te brengen in het

verhaal. Als je goed kijkt bestaat te verstreken tijd in het boek uit ongeveer zeven

dagen. Elke dag wordt Maarten warriger en krijgt hij meer hersenschimmen, totdat hij

uiteindelijk zijn toppunt van dementie heeft bereikt in het verzorgingstehuis. Omdat het

boek uit het oogpunt van Maarten wordt gezien is er ook maar één verhaallijn, je ziet

alles uit zijn oogpunt en kan dus ook nooit weten wat er buiten zijn bereik gebeurd. Deze

ene verhaallijn maakt het ook wel een klein beetje spannend. Aangezien Maarten vaak rare

dingen doet ben je altijd wel weer benieuwd hoe de andere personen uit het verhaal,

bijvoorbeeld Vera, hierop zullen reageren. Langzamerhand wordt Maartens geheugen slechter

en slechter en je weet gewoon hoe het ongeveer zou aflopen, maar de spanning wordt er nog

wel op een andere manier ingehouden. Het is gewoon erg leuk om alle gebeurtenissen die nog

“op het programma stonden” voor Maarten te lezen, je was benieuwd wat er nu weer

voor geks zou gebeuren. Tegelijkertijd is het ook nog fascinerend om te weten hoe het er

bij dementie aan toe gaat. Dat is dus de spanning die erin zit. De climax was dan ook

helemaal aan het einde van het boek, nadat je gelezen had dat Maarten in het

verzorgingstehuis werd opgenomen, en je wel wist dat hij daar weg zou kwijnen. Tot slot

kan ik onder dit subkopje nog vertellen dat het verhaal aan het begin (van het

dementieproces) is begonnen en als het ware ook aan het einde geëindigd is. Het einde is

gesloten, omdat je weet wat er uiteindelijk van de dementerende Maarten is overgebleven:

een zielig hoopje mens.

Tijd en perspectief

De periode waarin de tijd zich afspeelt is niet significant bij dit verhaal, omdat het

tijdloos is; dementie kwam in alle tijden voor. Het meest logische is wel dat het na de

Tweede Wereldoorlog was, omdat Maarten in zijn dementie denkt dat hij bevrijd wordt door

de Duitsers. De vertelde tijd hierbij is moeilijk aan te geven door de vele flashbacks. Ik

wist uit het verhaal op te maken dat het is begonnen op een koude zondagochtend ergens aan

het einde van de winter. Aan het einde van het verhaal was het zaterdag en begon de lente

in te vallen. De vertelde tijd is dus ongeveer acht dagen. De tijd waarover verteld was is

echter veel langer door de vele terugblikken. Dan kom je uit op een tijd van ongeveer 65

jaar. De verhouding tussen de verteltijd en de vertelde tijd is dat de verteltijd korter

is dan de vertelde tijd, omdat er natuurlijk wel vrijwel op volgorde is beschreven en de

periodes dicht op elkaar zitten, maar niet zo uitvoerig. Er zijn grote delen van de dag

overgeslagen. De tijd waarin verteld is vind ik niet-chronologisch, omdat er voor een

chronologisch verhaal te veel terugblikken inzitten.

Het perspectief en de verteller van dit boek is een belevende ik. Maarten weet net zo

min wat zal volgen. In het begin heeft hij weinig besef van zijn kwaal, later realiseert

hij zich dat er niets aan te doen is.

Ruimte

Het verhaal speelt zich af in Amerika, in Gloucester. Het verhaal speelt zich voor een

groot deel binnenshuis af en af en toe buiten. In zijn hoofd is Maarten totaal ergens

anders. Vaak in Alkmaar, zijn geboortestad. De ruimte is verder niet belangrijk, de

weersomstandigheden spelen echter weer een grote rol in het boek al zou je dat op het

eerste gezicht niet zeggen. In het boek is het winter en is alles met sneeuw bedekt, alles

is vaag. Ook in Maartens hoofd vervagen alle gedachten, hij heeft ook een hekel aan de

winter.

Taalgebruik en stijl

Het enige opvallende dat ik kan zeggen over dit onderwerp is dat het taalgebruik in het

begin nog normaal was, maar naarmate het boek vorderde werden de zinnen steeds korter en

sloegen eigenlijk nergens meer op. Maarten sprong hier van de hak op de tak en het was

daardoor erg lastig nog te volgen.

Titelbeschrijving

Persoonlijk Leesverslag

Ik vond hersenschimmen een erg leuk en vooral interessant boek om te lezen en dat lag

vooral aan het thema. Het thema is hier namelijk dementie. Ik vond het interessant, omdat

ik nauwelijks iets hierover af weet. Ik weet dan wel dat het iets met geheugen verlies te

maken heeft, maar hoe alles precies in z’n werk ging en welke stadia demente in spe

moeten doorstaan, voordat ze volledig dement zijn en wat er in het hoofd van de mensen

omgaat. Ik vind dat wel interessant om te weten. En ik vond dat dit boek er een erg goed

beeld van gaf.

De gebeurtenissen speelden hierbij niet echt een grote rol de gedachten van het

persoon, Maarten Klein, des te meer. De gebeurtenissen waren er alleen maar om het geheel

van gedachten in bepaalde situaties extra te illustreren. Het was trouwens ook wel leuk om

de gebeurtenissen te lezen, omdat het bij Maarten vaak tot grappige situaties kwam. Soms

was het ook wel vervelend om te lezen dat Maarten telkens dezelfde dingen zei of dacht.

Dat hij op een onderwerp meerdere keren terugkwam, zoals over het stuk dat over het boek

ging dat Maarten aan het lezen was. Telkens wist hij niet meer waar hij gebleven was of

dat hij überhaupt het boek wel gelezen had. Telkens zei hij ook tegen Vera dat hij dacht

dat hij het boek ergens van kende en of Vera het toevallig aan het lezen was. Na een paar

keer vond ik dat wel irritant worden, net zoals Vera. Naarmate het boek vorderde werd dit

steeds gewoner, dat maarten niet wist wat hij daarvoor gedaan had en toen dacht ik wel

eens bij mijzelf: ach man denk toch na, dat weet je toch nog wel?

Het was voor mij dus ook erg moeilijk om me in te leven in Maarten. In het begin kon ik

me nog wel een beetje inleven , maar later werd dat steeds moeilijker. Helaas moest ik me

wel een beetje inleven, omdat het verhaal is geschreven uit het oogpunt van Maarten. Bij

Vera lukte het een stuk beter, omdat die niet warrig was en ik haar later heel goed kon

begrijpen, vooral omdat ze het ook erg vervelend vond dat Maarten telkens dingen vergat of

rare dingen deed. Ik was het er daar helemaal mee eens en vond het erg zielig dat ze daar

zo’n moeite mee had.

Nu spring ik maar ven over naar de bouw en het taalgebruik waar ik ook nog wel het

één en ander over kan zeggen. Het boek is erg logisch opgebouwd, dat komt omdat het hele

dementieproces op volgorde beschreven wordt, op volgorde van dag. Telkens, op elke dag,

wordt de man weer wat dementer, totdat hij op de laatste dag in een verzorgingstehuis

gestopt moet worden. Het einde is dus erg logisch. Ik vind echter wel dat de terugblikken

het wel weer wat lastiger maken om te lezen. Maarten springt namelijk met zijn gedachten

van de hak op de tak. Na een tijdje merk je dan weer dat hij plotseling in het verleden is

beland. Gelukkig is het wel vrij snel merkbaar.

Later in het boek werd het wel steeds lastiger en toen werd ook het taalgebruik

lastiger. Daarmee probeer ik te zeggen dat de zinnen korter werden en de alinea’s

klein. Maarten sprong toen echt in een kort tijdsbestek van het ene naar het andere

onderwerp en ook zijn taalgebruik werd wat filisofischer, zodat het wat lastig te

begrijpen was.

Al met al was het een goed te lezen boek en vooral erg intrigerend. Als je wat meer van

dementie wil lezen is dit boek een aanrader. Verder is het ook leuk om te lezen vanwege

het leuke gedrag van Maarten dat op zijn beurt weer grappige situaties veroorzaakte.

Recensie

Het lekraken van de geest

Dat romanschrijvers een soort onderzoek is met behulp van de verbeelding, laat Bernlefs

nieuwste boek "Hersenschimmen" zien. Het verschijnsel dat hij erin wil

uitbeelden staat vrij algemeen bekend als dementie, maar wat deze stoornis precies inhoudt

voor degene die hem heeft, is moeilijk voor te stellen.

In "Hersenschimmen” wordt een poging ondernomen om het dementeringsproces van

binnenuit te beschrijven. 'Dat is een riskante onderneming, want het moet uit de aard der

zaak geen levensechte, maar een artificieel doeltreffende uitdrukking worden van wat men

zich kan indenken dat dementeren is. Bernlef beschouwt dementie als een vroegtijdig

afscheid van de wereld, een vertrek uit een werkelijkheid waarin herinneringen in een

zinvol verband staan, oorzaken gevolgen hebben, de nacht volgens de klok op de dag volgt,

en al die dingen meer, op grond waarvan mensen verstandelijk en emotioneel met elkaar

samenleven. De bejaarde man die hij in het boek laat denken, begint ogenschijnlijk gewoon,

hij staat voor het raam van zijn huisje in Gloucester - gelegen boven de Amerikaanse stad

Boston -, hij ziet de besneeuwde weg en vraagt zich af waar de schoolkinderen blijven.

Zijn vrouw maakt hem er dan op attent dat het zondag is.

Vanaf dit eerste foutje gaat het bladzij na bladzij steeds fouter wat tijd en ruimte

aangaat in het hoofd van de man. Hij denkt dat het ochtend is, maar het is middag, hij

handelt nú volgens een plotselinge herinnering aan tóen. Hij wijt deze warboel, die hem

zelf af en toe ook opvalt, aan de sneeuw: "Het komt door de sneeuw (... ), die

monotonie, als alles wit is om je heen vallen de verschillen weg. "Ik verlang best

naar de lente, jij niet?" Maar zijn geheugen takelt snel af, hij leeft niet steeds

meer in het nu, maar veronderstelt geregeld de aanwezigheid van zijn, al dode, vader en

moeder. "

Gevoel voor finesse Bernlef heeft met veel gevoel voor structurele finesse dit oude

echtpaar, uit Holland afkomstig, geplaatst in een wat afgelegen Amerikaans gebied dat

bovendien van sneeuw is voorzien. Beide gegevens spelen een belangrijke rol in het boek.

De man is weliswaar tweetalig maar gaandeweg wordt het Amerikaans hem vreemder en ten

slotte gelooft hij zelfs met de Amerikaanse bevrijders van doen te hebben op

bevrijdingsdag. De sneeuw met z'n sporen geeft aanleiding tot allerlei overwegingen met

betrekking tot oorzaak en gevolg.

De vrouw zegt tegen een vriendin (en de man hoort dat, vandaar dat wij het weten):

"Ik ben bang dat hij zijn hele leven aan het vergeten is." Dat is ook zo, 'Zelf,

heeft hij het gevoel lek te zijn, "zoek te raken of te verdwalen": "Iedere

dag verdwijnt er wel iets, iedere dag wel iets. Overal lekt het." En elders denkt hij

het op een lucide moment zo: "Een soort zeeziekte lijkt het wel. Onder dit leven

woelt een ander waar alle tijden, namen en plaatsen door elkaar heen spelen en waarin ik

als persoon al niet meer besta."

De persoon om wie hij het meest geeft, zijn vrouw, raakt uit zijn gezichtsveld, hij

herkent haar soms niet, en het is precies hun relatie en de ontbinding daarvan (zijn

vertrek eruit, om zo te zeggen) waar Bernlef de nadruk op legt en dat tot de meest

emotionerende kanten van het boek behoort. "Hersenschimmen" heeft als motto twee

versregels van Philip Larkin "A touching dream to which we all are lulled/But wake

from separately." Jan Eijkelboom vertaalde ze als: "een mooie droom waar

iedereen wordt ingewiegd en elk apart uit wakker wordt". Ze zijn afkomstig uit het

lange gedicht "The building", dat over een ziekenhuis gaat, en ze slaan in het

algemeen op de werkelijkheid, of het leven. Zijn "apart" uit,de

"droom" ontwaken, wat de man al dementerende doet, laat een verbijsterde vrouw

aan zijn zijde achter Ronduit meesterlijk De manier waarop Bernlef een indruk probeert te

geven van het reddeloos verlies van greep op tijd en ruimte, is ronduit meesterlijk.

Tenslotte zijn wij, gedurende de lectuur van liet boek, getuige van wat zich in het hoofd

van de man afspeelt, wij weten wat hij eerst nog wist, maar even later al weer vergeten

is, wij zien de tegenspraken, wij horen ánders wat zijn vrouw hem zegt, wij zijn kortom

in staat zijn afscheid te analyseren. Zo roert het bijzonder, als we hem tegen zijn

huilende vrouw horen zeggen: "Ik ben bij je, wat er ook gebeurt, ik ben bij je. We

zullen eraan moeten wennen dat onze wereld kleiner geworden is, dat je steeds minder

mensen ziet, dat je schrikt als de telefoon gaat, dat alle dagen op elkaar gaan lijken.

Maar wij hebben elkaar, Vera, vergeet dat niet." Zulke dramatische momenten staan er

veel in het boek, dank zij het onderwerp en Bernlefs sensibele, perfect ingehouden stijl.

Met groot romantechnisch vernuft schakelt hij de gebeurtenissen zo aaneen dat we niet

alleen inzicht krijgen in het proces van verlies van tijd en ruimte, besef, maar ook in

het voorbije leven van de man, zijn jeugd, zijn verliefdheden, zijn kinderen en zijn werk.

Strak en doelmatig voert Bernlef enkele gegevens uit het vroeger leven van de man in,

waardoor de noodzakelijke verwarring van tijden en ruimte reliëf krijgt.

Wie het boek openslaat en het slot doorbladert, ziet de geest van de man al naar de

vorm dementeren. De zinsbouw neemt in welgevormdheid af, de alinea's worden klein en

gescheiden door wit, de man denkt over zichzelf in de tweede of derde in plaats van eerste

persoon. zijn wereld is de ruimte waarin hij zich bevindt, er is nauwelijks nog sprake van

tijdsbesef. Hij is dan opgenomen in een inrichting en als hij bezoek krijgt van zijn

vrouw, blijkt uit niets dat hij haar herkent: "de stem van.een vrouw en je

luistert... je luistert met gesloten ogen ... luistert alleen maar naar haar stem die

fluistert ... dat het raam is gemaakt ... dat waar eerst die oude deur voor zat gespijkerd

... dat daar nu weer glas zit ... glas waar je doorheen kunt kijken... naar buiten... het

bos in en de lente die bijna begint... zegt ze ... fluistert ze ... de lente die op het

punt staat te beginnen ...” Aangrijpend Bernlef heeft al vaker romans met sneeuw

geconcipieerd - eentje heet zelfs "Sneeuw", een ander "Onder

ijsbergen". Het is voor zijn manier van schrijven, die vaak wel "koel"

genoemd wordt, belangrijk dat hij thematische kwesties kwijt kan in bespiegelingen van

"lokale" aard. Het verdwijnen, waaraan de man is overgeleverd, laat zich goed

afbeelden in een winterend landschap.

Ook over herinneren en vergeten heeft Bernlef al dikwijls geschreven: het is zijn

creatieve obsessie. Maar hij heeft het bij mijn weten, of ik moet zeggen: naar ik mij

herinner (want zijn oeuvre is immens), nog nooit zo aangrijpend behandeld als in deze

roman "Hersenschimmen". Voor het eerst blijft hij als verteller niet buiten zijn

personage staan, maar waagt hij zich aan de binnenkant en probeert hij van daaruit te

verbeelden. Als model van lekgeraakte geest is dit boek een prestatie.

Reactie op recensie

Om maar te beginnen vind ik het een erg goede recensie die voor een buitenstaander een

goed beeld over het boek geeft. De belangrijkste dingen worden beschreven. Deze recensie

maakt het erg aantrekkelijk om het boek ook te lezen. Ik ben het dan ook roerend met hem

eens, vooral dat het erg riskant is om het dementeringsproces van binnen te beschrijven.

Ik vind dat ook erg knap. Het mooiste nog van deze recensie is dat hij ook nog eens

bepaalde achtergrondinformatie geeft, of tenminste verklaringen die ook mij weer het één

en ander duidelijk maken, zoals het motto en dat soort zaken. Het is tenminste niet een

gewoon slap aftreksel van de samenvatting van het boek doorspekt met een kleine eigen

mening; deze man heeft er tenminste goed over nagedacht voordat hij iets schreef.

• De Onzichtbare Jongen
• Paradise Regained
• Cellojaren
• Zwijgende Man
• De Witte Stad