Boekverslag : J. Bernlef - Hersenschimmen
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 2772 woorden.

Korte inhoud
Maarten en Vera klein uit Nederland, wonen al sinds lange tijd in Amerika. Maar na een tijd begint Vera te vermoeden dat er met Maarten, haar man, iets niet in orde is. Hij begint heel raar te doen en vergeet met de tijd bijna alles. Het hele boek praat over dit onderwerp en over hoe Maarten stilletjes aftakelt tot een wrak.

Opbouw
Het boek is verdeeld over 9 hoofdstukken die geen titel hebben. Het boek heeft 166 bladzijde.

Genre
Psychologische roman

Tijd
Het verhaal speelt zich 'nu' af, maar af en toe ook in het verleden. Dus met meerdere flashbacks. Het verhaal duurt 9 of 8 dagen.
Het boek is moeilijk te lezen, bepaalde stukken moest ik zeker twee keer lezen, omdat ik niet door had of het de werkelijkheid was of dat het weer een gedachte van Maarten was. Ik heb er ongeveer 4 a 5uur over gedaan om het boek uit te lezen.

Ruimte
Ze wonen in een dorpje aan de Amerikaanse kust en het is juist winter. Ze leven in een oud huis. Ze hebben een hondje Robert die elke dag wordt uitgelaten door Maarten. Elke dag stopt er voor de deur een schoolbus met spelende kinderen die kleding dragen met felle kleurtjes. Bij hun in de woonkamer staat Maarten z'n piano en het oude bureau van zijn vader. Op dit moment ligt er enorm veel sneeuw buiten. Het is een zeldzame witte winter.
Een opvallende tegenstelling zijn de jonge kinderen die spelen en het oude paar. Het oude paar dat niet veel meer kan bewegen en de jonge kinderen die altijd bewegend beschreven zijn in het boek. De zee, in de vorm van de vrijheid en de gedachtengang van Maarten waar hij zich in opgesloten heeft. Dit contrast was ook wel een rode draad in het verhaal. Maarten die opgesloten was en steeds naar de vrijheid zocht.

Personages
Maarten en Vera zijn de voornamelijkste personages, het zijn de Round Characters. Maarten is een lieve man die zijn vrouw heel graag ziet. Als hij kon dan zou hij zijn vrouw nog altijd zo verwennen zoals hij dat vroeger deed. Hij heeft nog heel jeugdige ideeën. Maarten leer je het beste kennen omdat hij het verhaal vertelt, je zit in zijn denkwereld. Op het einde is hij enorm verward en weet hij soms niet waar hij is of wat hij doet. Vroeger, toen hij nog werkte, heeft hij de halve wereld rondgereisd (in functie van zijn werk). Hij kan niet leven zonder zijn vrouw, maar toch heeft hij ze vroeger één keer bedrogen op zakenreis.
Vera leer je kennen door de opmerkingen en herinneringen van Maarten. Ze heeft een tenger maar mooi uiterlijk. Ze is een heel harde maar ook wel gevoelige vrouw. Ze weet niet goed hoe ze de hele situatie moet aanpakken en ze kan niet verstaan waarom Maarten haar niet begrijpt. Ze heeft een normaal sociaal leven d.w.z. dat ze vriendinnen heeft en dat ze gewoon naar de winkel gaat.
Ellen Robbins, een Flat Character, is een vriendin van Vera die regelmatig langskomt. Ze is meer een roddeltante, maar een hele goede vriendin. Ze helpt Vera met haar problemen.
Phil, een Flat Character, is een helpster die bij in komt wonen. Ze is zeer behulpzaam, maar nog zeer jong van mentaliteit. Ze wil 's avonds altijd TV kijken. Maarten denkt dat ze een vriendin van zijn dochter is die blijft logeren. Het is een typisch Amerikaans meisje qua gewoontes en kleding.
Dokter Eardly, een flat character is de dokter.
Er waren ook nog andere personages in het boek maar die kwamen alleen maar voor in flashbacks . Ze werden heel oppervlakkig voorgesteld zodat men niet echt kan zeggen wat voor een persoon het is. Het waren meestal collega's van Maarten, ofwel zijn werkgever.

Vertelperspectief
De verteller van dit boek is Maarten zelf, alles wat je beleefd, verneem je van hem. Het is een Belevend´-Ik verhaal. Daarom dat dit boek naar het einde toe heel verwarrend is, Maarten is ook helemaal verward. De zinnen die je leest zijn de woorden van Maarten.

Thema
Doordat iemand dementeert, geraakt hij in een isolement, waardoor zijn vrouw gedwongen wordt met veel verdriet zijn ziekte te accepteren.
Het thema is dementie.

Motieven
Er zijn vele leidmotieven in dit verhaal, zoals Robert, de spelende kinderen, de zee, de collega's, enz.
Dit boek heeft ook meerdere literair-historische motieven, vooral speurtocht en zoektocht: Maarten vind meerdere malen de hond niet meer, Vera die thuiskomt en Maarten is spoorloos verdwenen. Maarten zoekt meerdere malen naar iets wat hij verloren is.
Er is maar één structureel motief: Maarten die constant met zijn gedachte ergens anders zit, hierdoor komen er vele misverstanden. Dit is eigenlijk ook het thema van het verhaal.
Maar het motief dat mij het meest opviel was de sneeuw , de sneeuw kwam steeds overal voor. Maarten werd denkt ook dat zijn verwardheid door de sneeuw komt.

Titelverklaring
De titel van het boek is wel te begrijpen maar heel moeilijk uit te leggen. Het gaat over Maarten die hersenschimmen heeft. Hij denkt soms dat hij nog bij z'n papa is of dat hij moet gaan werken. Hij heeft geen greep meer op de realiteit. Het verhaal gaat alleen maar over Maarten zijn gedachten, zijn hersenschimmen. Hij vergeet enorm snel en kan zich niet meer concentreren op normale huisklusjes. Het kan een realistisch verhaal zijn dat heden veel voorkomend is. Deze ziektes, zoals Alzheimer, zijn tegenwoordig veel in de actualiteit. Er zijn meer en meer mensen die op jonge leeftijd aan dementie lijden. Het verhaal geeft een klaar inzicht over deze ziektes en hoe het zou zijn als je zelf ermee geconfronteerd wordt. Hersenschimmen duidt op het idee, dat er van het leven uiteindelijk niet anders overblijft dan wat vage bewustzijnstoestanden, illusies, hersenschimmen. Aan het eind van de roman, denkt Maarten: 'In het leven terug ? . . . maar waar is zo iets gebleven ? . . . is er wel zo iets ? . . . of was gewoon alles inbeelding van het hoofd ? . . . hersenschimmen ?'

Motto
'A touching dream to which we are lulled, but wake from separately'

van Philip Larkin dat uit het gedicht 'The Building' komt. Dit betekent

'Een mooie droom waar iedereen wordt ingewiegd, maar elk afzonderlijk uit wakker wordt'.

Dit motto slaat op de geestelijke afstand die begint te ontstaan tussen Maarten, die dement aan het worden is en zijn vrouw Vera; het leven staat in teken van de dood.

Samenvatting
De 71- of 72-jarige Maarten Klein woont met zijn vrouw Vera in Gloucester, aan de oostkust van de Verenigde Staten, even ten noorden van Boston. In de jaren vijftig zijn ze uit Nederland naar Amerika geimigreerd . Hun twee kinderen bleven in Nederland wonen. Maarten werkte tot zijn pensionering bij de (IMCO), een instituut voor visserij onderzoek in Boston. Op een winterse dag kijkt hij uit naar de schoolbus met kinderen die elke morgen bij zijn huis stopt. Hij denkt terug aan zijn vader, die griffier bij de rechtbank was en thuis temperatuurgrafieken bijhield en aantekeningen over het weer maakte. Uit opmerkingen van zijn vrouw wordt duidelijk dat Maarten een beetje verstrooid begint te worden: het is zondag, dus de kinderen hoeven niet naar school. Hij denkt dat het ochtend is, maar het is al middag. Eerder vergat hij al zijn koffie op te drinken en voor Vera hout uit de schuur te halen, hoewel ze hem daar tweemal om had gevraagd. Hij zoekt de schuld van zijn vermoeidheid en concentratieverlies voorlopig bij de lange winter en de sneeuw. Maarten piekert over zijn vergeetachtigheid. Er is iets mis, maar hij weet niet precies wat. Hij betrapt zich erop dat hij hardop in zichzelf praat. Woorden die hij alleen gebruikte op zijn werk duiken plotseling op in zijn conversatie met Vera. Zijn gedachten dwalen vaak af naar gebeurtenissen uit het verleden, vooral uit zijn jeugd, uit de Tweede Wereldoorlog en uit de tijd dat hij op kantoor werkte. Soms roepen de herinneringen handelingen op waarvan hij zich niet bewust is. Als hij terugdenkt aan het mislukte vlecht werkje dat hij op de kleuterschool van stroken papier maakte, scheurt hij onbewust de krant aan repen. De juffrouw vroeg hem destijds de potloden doos te halen en Maarten gaat hem zoeken, op een plank in het washok, waar hij met een stoel bij klimt. Als Vera hem daar vindt, beseft hij pas wat hij doet. Tijdens een wandeling met de hond Robert verliest hij zich weer in het verleden. In het meisje achter de bar van het cafe‚ waar hij even uitrust, herkent hij zijn eerste vriendin. Daarna komt hij in het antiquariaat waar hij kort daarvoor The Heart of the Matter van Graham Greene kocht. Maarten kan zich het boek op dat moment niet herinneren, hoewel hij er thuis af en toe een stukje in leest. Als hij mijmerend verder dwaalt door de stad, vindt Vera hem, ze maakte zich ongerust en is hem met de auto gaan zoeken. De symptomen van Maartens dementie worden duidelijker en heviger. Vera heeft de deur op slot gedaan toen ze even weg moest, maar Maarten breekt hem open om naar een IMCO -vergadering te gaan. Het gereedschap neemt hij mee in zijn aktentas. Hij gaat echter niet als vroeger met de trein naar Boston, maar loopt naar een vakantiehuisje, waarvan hij de deur ook forceert. Terwijl hij wacht op de anderen oefent hij zijn betoog, waarin hij zijn twijfel uitspreekt over de zin van de organisatie, die aan de hand van computerprognoses aanbevelingen doet over vangstquantums. Dan realiseert hij zich de situatie en gaat hij op weg naar huis; hij vergeet echter zijn tas. Vera is bij dokter Eardly geweest. Hij heeft haar aangeraden met Maarten foto's te bekijken om de herinneringen te ordenen. Maarten herinnerd zich tot in de details het verhaal bij een foto uit zijn jeugd, maar kan andere gebeurtenissen, zoals het bezoek van zijn kinderen uit Nederland drie jaar geleden, niet plaatsen. Later weet hij dat weer, maar als de deur wordt gerepareerd kan hij zich het niet herinneren dat hij hem heeft opengebroken. Op het bezoek van dokter Eardly reageert Maarten met een redevoering, die indrukwekkend bedoeld is. Daarna realiseert hij zich met machteloosheid, woede en angst dat hij niet meer helemaal meester is over de taal: hij moet zinnen soms eerst vanuit het Nederlands in het Engels vertalen voordat hij ze kan uitspreken en heeft moeite met het benoemen van voorwerpen. Steeds meer vermengt Maartens verleden zich met zijn dagelijks leven. Maarten verwart Vera met zijn moeder en zijn huis met dat van zijn grootouders. Wat zijn vrouw hem het enen moment vertelt, kan hij direct daarna weer vergeten zijn. Als zij weg is, slaat Maarten een ruit in om de hond binnen te laten. Daarna vergeet hij het gas uit te zetten. Bij het volgende bezoek van de dokter ziet Maarten hem als een tegenstander in een moeilijke onderhandeling. Hij gaat hem verbaal te lijf met een vergaderstrategie van zijn ex-collega Karl Simic. Als de dokter hem een kalmerende injectie wil geven slaat hij hem de spuit uit handen. Op dat moment waant hij zich in de oorlog. Omdat de toestand gevaarlijk wordt, komt de gezinshulp Phil Taylor inwonen om op Maarten te letten. Deze vergeet steeds wie zij is en waarom ze er is, en verwart haar met zijn pianolerares van vroeger en met zijn dochter. Als hij tweemaal in een nacht door het huis dwaalt, geeft Phil hem een injectie. Maarten wordt wakker doordat hij in zijn bed heeft gepoept. Vera en Phil maken de riemen los waarmee hij was vastgebonden en wassen hem in het bad; Maarten krijgt daarbij een erectie. Pas als hij het aanraakt beseft hij vol schaamte dat het zijn geslacht is dat boven water uitkomt.
Maarten ontsnapt nog een keer uit het huis en komt na een wandeling door de duinen terecht in het zomerhuisje waar hij eerder zijn aktentas had laten staan. De vuurtorenwachter ziet hem lopen en brengt hem terug naar huis in zijn jeep, waardoor Maarten hem houdt voor een Amerikaanse soldaat tijdens de bevrijding. Even later komt dokter Eardly, die Maarten voor een soldaat in burger houdt. Als de dokter hem een kalmerende injectie wil geven denkt hij dat hij wordt verdacht van collaboratie. Als Maarten wakker wordt, maakt hij een vuur in de open haard en verbrandt hij uit het album de foto's waarop hij is afgebeeld. Hij herkent zichzelf niet meer. Vera en Phil binden hem op een stoel vast. Ook hen herkent hij niet meer. Dan wordt hij in een ziekenwagen naar een inrichting gebracht. Er dringen nog maar flarden van buiten tot Maarten door; zijn wereld is gekrompen tot zijn onsamenhangende, maar soms plotseling heldere gedachten, waarin de taal een belangrijke rol speelt. Het boek eindigt met een mededeling die hij nog wel opvangt:

Als het morgen is en GOOD MORNING….en iemand zegt…fluisterend….de stem van een vrouw en je luistert ….je luistert met gesloten ogen….luistert alleen maar naar haar stem die fluistert….dat raam is gemaakt….dat waar eerst die oude deur voor zat gespijkerd……daar nu weer glas zit……glas waar je door heen kunt kijken…..naar buiten….zegt ze…..fluistert ze…..de lente die op het punt staat te beginnen…………
Dit is de stem van Vera maar dat beseft Maarten niet meer.

Persoonlijke reactie

Het onderwerp
Ik vind het onderwerp best origineel, er zijn wel meer boeken over dementie maar ik heb verder nog nooit een boek over dementie gelezen waar de ik persoon dementie heeft. Mijn oma begint ook te dementeren dus het onderwerp ligt wel in mijn belevingswereld. Want als ik bij haar ben weet zij soms niet of ze al gegeten heeft en of het al avond is of nog ochtend, maar soms heeft ze er ook helemaal geen last van. Maarten heeft dat ook soms gaat het goed en soms weet hij niet waar hij is, alleen gaat het bij Maarten in negen dagen en mijn oma heeft er al veel langer last van . Dit boek heeft mij wel aan het denken gezet, ik had heel erg veel medelijden met de hoofdpersoon en met Vera want zij zag haar man in een korte tijd af takelen. Ik lees altijd voor dat ik ga slapen, en als ik dan mijn boek had weggelegd lag ik er altijd nog even over na te denken.

De gebeurtenissen
De nadruk ligt op de gedachten van de persoon maar door die gedachten komen weer hele rare gebeurtenissen. Want als Maarten weer even in een andere wereld (aan het dementeren) was en hij dacht aan zijn werk dan ging hij zijn koffer pakken en dan wilde hij naar zijn werk gaan maar hij werkte al een hele tijd niet meer.
Het boek was wel heel boeiend maar aan het eind waren Maarten zijn gedachten zo verwarrend dat ik niet meer helemaal door had wat hij aan het doen was en of hij in door had waar hij was of dat hij weer in een andere wereld zat, daardoor kon ik me niet meer zo goed concentreren op het boek.
De afloop was heel raar hij lag in een opvang tehuis en wist niet meer waar hij was, en als ik het goed begreep kwam Vera op het laatst op bezoek. Ik vond het een vervelend einde , ik had liever gehad dat hij was overleden, want ik vraag me nu af hoelang hij nog zal leven en hoe Vera het heeft in haar eentje.

De bouw
Het verhaal is heel erg ingewikkeld opgebouwd, er zijn namelijk een heleboel flashbacks en belevenissen van Maarten daar door had ik niet zo goed door wanneer wat gebeurde en waar.

De personages
Ik kon me heel goed in leven met Vera ik vond het heel zielig voor haar want ze had totaal niet door wat er met Maarten aan de hand was en waarom hij zo snel aftakelde. Maarten kon ik ook wel begrijpen maar minder omdat ik niet zo goed snapte wanneer hij nou de werkelijkheid door had.
Andere boeken van deze auteur:

Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen