Boekverslag : J Bernlef - Hersenschimmen
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 1719 woorden.
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 1719 woorden.
Hersenschimmen
J. Bernlef
Hersenschimmen
Querido
Amsterdam
(1984)
Samenvatting
Maarten Klein is een man van 71 jaar, die met zijn vrouw Vera al 15 jaar in Gloucester, Amerika woont. Voordat Maarten met pensioen ging, werkte hij in boston als secretaris bij een internationale visserij organisatie. hun twee kinderen, Kitty en Fred, wonen ver bij hen vandaan. Op een zondag staat Maarten uit het raam te kijken. Hij wacht op de kinderen die elke schooldag langs het huis lopen om met de bus naar school te gaan. Pas nadat zijn vrouw hem verteld dat het zondag is en de kinderen dus niet naar school gaan, weet hij dat hij zich heeft vergist. Diezelfde dag lijkt Maarten steeds vergeetachtiger te worden. Hij bevindt zich plotseling in het washok scheurt zonder enkele reden een krant aan stukken en kan de kruiswoordpuzzel niet meer oplossen.
De volgende dag -het is maandag- geeft hij zijn vrouw suiker bij haar koffie, terwijl ze al tien jaar geen suiker meer in haar koffie doet. Hij gaat met zijn hond Robert wandelen, maar hij verdwaalt. Tot overmaat van ramp raakt hij ook nog de hond kwijt. Maarten wandelt naar de antiquair en koopt een boek. De antiquair informeert naar zijn mening over de vorige aanschaf, maar Maarten weet niet waar de man het over heeft. Vera pikt hem uiteindelijk met de auto op, nadat hij een halve dag van huis is geweest. Die avond beweert Maarten zich dingen te herinneren die volgens Vera nooit zijn gebeurt. De verwarring neemt toe als Maarten zich boven wil gaan scheren; iets wat hij al vijf jaar niet heeft gedaan. Maarten informeert bij Ellen Robbins naar haar overleden man. Een pijnlijke vergissing.
Maarten vindt plotseling een ansichtkaart van Kitty in zijn zak. Hij vraagt zich af wie dat is.
Na een uitgebreid ontbijt vertrekt Maarten naar zijn werk- waar hij al vier jaar niet meer werkt. Om binnen te kunnen, forceert hij een gesloten deur en spreekt hij de denkbeeldige bestuurders van de visserij toe. Opeens beseft hij waar hij is en haast zich naar huis. Op advies van de huisarts toont Vera hem het familiealbum. Maarten kan zich nauwelijks iets herinneren van al die mensen op de foto’s alleen de oude foto’s roepen vage herinneringen op. Dan komt de huisarts langs maar Maarten heeft opeens moeite met zijn engelse uitspraak. De vergissingen worden steeds omvangrijker. Maarten herkend zijn eigen huisarts niet meer en wantrouwt hem. Hij ziet zijn eigen vrouw aan voor zijn moeder en gooit, om de hond binnen te laten een raam in. Uiteindelijk schakelt Vera de hulp in van een verzorgster en Maarten wordt vastgebonden aan zijn bed. Vera en de verzorgster krijgen overal de schuld van en Maarten gebruikt grof taalgebruik. Hij bevuilt zijn eigen bed en krijgt de kans om weg te lopen. Hij verdwaalt, maar de vuurtorenwachter brengt hem weer terug bij zijn vrouw. Op de laatste dag- zaterdag -verscheurt Maarten alle foto’s uit het album in een poging om het lot te wenden. Diezelfde dag brengt de ziekenwagen Maarten naar een inrichting.
Karakterbeschrijving en ontwikkeling
Maarten Klein:
We leren Maarten pas echt kennen door de gesprekken van zijn vrouw met anderen. Hierdoor ontwikkelt Maarten zich tot een rond karakter. Maarten Klein is de hoofdpersoon. Hij is een man van 71 jaar, die sinds vijftien jaar met zijn vrouw Vera in de Verenigde Staten woont. Samen hebben zij twee kinderen, Kitty en Fred, en een hond Robert. Maarten heeft rechten gestudeerd. Voor zijn pensionering werkte hij als secretaris bij de Intergovernmental Martime Consultative Organisation in Boston. Maarten is een gesloten en een verlegen persoonlijkheid. In Hersenschimmen dementeert Maarten snel, Waardoor hij aan het eind van het verhaal alleen nog flarden van herinneringen heeft. Maarten heeft zich ontwikkeld van een hardwerkende man tot een ‘hoopje mens’, volledig afhankelijk van andere mensen.
Vera Klein:
Vera is in het verhaal een bijfiguur, waarvan we maar weinig weten. Ze is een vlak karakter. Vera is getrouwd met Maarten en de moeder van Kitty en Fred. Vera deed vroeger veel vrijwilligerswerk in de bibliotheek. Door de dementie van Maarten heeft ze zich ontwikkeld tot een sympathieke en zorgzame vrouw. Ze doet er alles aan om Maarten te helpen en neemt uiteindelijk de zware beslissing om haar man op te laten nemen.
Kitty en Fred Klein:
De kinderen van Maarten en Vera Klein. Zij zijn vlakke karakters.
Robert:
De hond van Maarten en Vera Klein.
Dr. Eardly:
De huisarts van Maarten.
Ellen Robbins:
Een goede kennis van Maarten en Vera. Weduwe van Jack Robbins. Zij is een vlak karakter.
Ruimte
De plaats Waar het verhaal zich afspeelt is Gloucester, in de VS. Oorspronkelijk komen Maarten en Vera uit Nederland, het is dus een vreemde omgeving voor hen, ondanks dat ze er al vijftien jaar wonen. Dit maakt ook dat Maarten zomaar midden in een wandeling de weg kwijt is, hij denkt dat hij in Alkmaar is.
Een ander belangrijk gegeven is dat het winter is. Daardoor is alles wit en lijkt alles op elkaar. Dit kun je zien als een symbool voor Maarten's gedachten. Hij kan de fantasie en de werkelijkheid niet meet uit elkaar halen. Hij heeft bovendien een hekel aan de winter, maar ik denk dat dit komt omdat hij niet wil dat zijn gedachten zo vervagen. De winter lijkt daar op en daarom haat hij die.
Tijdsopbouw
Het verhaal loopt chronologisch, maar er zijn wel veel flashbacks. Een ander typerend iets van de tijd is dat er soms stukjes van worden weggelaten, doordat Maarten ze zelf niet echt heeft beleeft. Het verhaal duurt ongeveer een week, maar door de vele flashbacks beslaat het eigenlijk meer 65 jaar.
Verteller en perspectief
Het verhaal wordt verteld door Maarten zelf van begin tot eind. Vanuit de patiënt wordt het ziektebeeld beschreven. In het begin heeft Maarten wel besef van zijn kwaal, maar hij realiseert zich ook, dat hij er weinig aan kan doen. Hij voelt zich als ‘een zeilschip dat is windstilte is terechtgekomen’. ‘En dan plotseling is er weer even wat wind, vaar ik weer’. ‘Dan heeft de wereld weer vat op me en kan ik weer meebewegen’.(blz. 70).
Motieven
• Het verdriet van Vera om Maarten;
• Het accepteren van de ziekte van Maarten;
• Maarten die de winter de schuld geeft van het in de war zijn en dus niet wil accepteren dat het aan hem zelf ligt;
• Het belang van herinneringen voor ouderen.
Thema
De kern van het boek is het proces van dementie en depersonalisatie. over het snel toeslaande dementieproces waardoor twee oude mensen die al een halve eeuw samenleven totaal van elkaar vervreemde. Vele dingen spelen daarbij een belangrijke rol onder andere: het tijdsbesef, de onzekerheid, verwarring,isolement, zintuiglijke waarnemingen, taal, de foto’s die tonen hoe de werkelijkheid echt is en het sterke verband tussen herinneringen en het leven.
Titelverklaring
De herinneringen van de hoofdpersoon zijn door de dementie erg vaag. Ze zijn daardoor niet veel meer dan een paar hersenschimmen. Hij is zichzelf verloren zijn identiteit.
Onderwerp
Het is heel duidelijk wat het onderwerp van het boek is. In het boek wordt beschreven hoe het dementeren gaat, je voelt echt mee in de pijn van Maarten die in het begin nog doorheeft dat hij leeft in flarden van zijn verleden. Het is zeker een onderwerp waar ik al eerder aan gedacht heb omdat je steeds vaker hoort over demente ouderen. Ik had voor dat ik dit boek gelezen had niet echt een goed beeld van het dementeren. Door dit boek kreeg ik medelijden met Maarten en met Vera. De pijn om je partner zo te verliezen.
Gebeurtenissen
De nadruk in het boek licht vooral in de gedachten omdat bijna alles via de gedachten van Maarten verteld wordt. Je leest hoe hij zich schaamt als hij uit zijn waanbeelden ontwaakt en hij ziet dat hij dingen heeft gedaan waar hij helemaal niks meer van weet. De gebeurtenis die mij het diepst heeft geraakt is als Maarten uit het huis breekt omdat hij denkt dat hij een bespreking heeft op zijn werk waar hij een presentatie moet houden over de visvangst van het jaar. Als hij wakker wordt uit zijn waanbeeld staat hij opeens in een vakantiehuisje, vanaf dat moment gaat het van kwaad tot erger.
Personages
Je kunt je goed verplaatsen in de hoofdpersoon en de bijpersoon. Het lijkt mij vreselijk om te weten dat je, je eigen leven niet meer ondercontrole hebt het wordt je in feite afgenomen. Maarten reageert heel onvoorspelbaar maar dat komt omdat hij niet meer met zijn verstand denkt, hij laat zich alleen nog leiden door flarden van herinneringen. Al het vermogen om waar te nemen en te reageren op zijn omgeving is hij verloren.
Opbouw
In het verhaal zit een verhaallijn. Je ziet hoe het dementieproces verloopt. Bovendien krijg je een idee hoe het voelt om langzaam alle controle te verliezen de schaamte die daarbij gepaard gaat, maar ook hoe hartverscheurend het is om je levenspartner op deze manier te verliezen.
Het verhaal bevat heel veel herinneringen omdat het eigenlijk het enige is waar de hoofdpersoon nog in leeft. Alles is weer vroeger, hij ziet zijn vrouw als zijn eigen moeder of als zijn eerste liefde. Mensen die overleden zijn komen in zijn hoofd tot leven.
Taalgebruik
Het taalgebruik in het boek is niet moeilijk om te lezen. Ook al staan er vaak lange zinnen tussen. Ik denk dat de tekst makkelijk te lezen is omdat het gaat over de gedachten van iemand, en iedereen kan zich daar wel in verplaatsen. De schaamte die je zou kunnen voelen of hoe boos je zou zijn op wat er komen gaat en bang. Naarmate Maarten verder aan het dementeren is wordt het taalgebruik kinderlijker het zijn niet altijd meer de woorden van een wijze oude man. Door dat het taalgebruik steeds verandert zie je echt de verschillen tussen fictie en non-fictie in de gedachten van Maarten.
Conclusie
Ik heb dit boek nou inmiddels twee keer gelezen en het blijft een fantastisch boek.
De manier waarop Bernlef je laat meeleven met de gevoelens van een oude dementerende man. Daarom raad ik ook iedereen aan dit boek te lezen. In de recensie van Hugo Bousset stond dat hij een van de grote kwaliteiten van het boek vond, hoe de hersens van Maarten steeds verder achteruit gingen, meer wartaal begonnen uit te slaan en hoe meer hij vervreemde van zichzelf en alles om hem heen. Dat hij alleen nog maar kon denken of alles wel werkelijkheid was en hij misschien niet zelf niet een schim is geweest.
En ik kan niet anders zeggen als dat ik het daar helemaal mee eens ben. Dit boek is meer dat de moeite waard.
Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen