Boekverslag : J Bernlef - Hersenschimmen
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 1738 woorden.
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 1738 woorden.
Schrijver: J. Bernlef
Uitgeverij: Wolters-Noordhoff BV Groningen
1e druk: 1984
Gelezen druk: onbekend, jaartal druk 1990
Aantal pagina’s: 166
Korte inhoud
De 71 jarige Maarten Klein woont met zijn vrouw Vera in Gloucester. Dit ligt aan de oostkust van de Verenigde Staten, even ten noorden van Boston. In de jaren vijftig zijn ze uit Nederland naar Amerika geëmigreerd. Hun twee kinderen (Kitty en Fred) bleven in Nederland wonen. Maarten werkte tot hij met pensioen ging, bij de Intergovernmental Maritime Consultative Organisation (IMCO), een instituut voor visserijonderzoek in Boston.
Op een winterse dag kijkt hij uit naar de schoolbus met kinderen die elke morgen bij zijn huis stopt. Hij verbaast zich erover dat de bus zo laat is. Het blijkt zondagmiddag te zijn, wat betekent dat er helemaal geen bus komt! Vanaf dit moment merkt Maarten steeds vaker dat hij dingen vergeet en zijn herinneringen kwijt is. Hij probeert het te verbergen voor Vera, maar ook voor zichzelf. Als excuus gebruikt hij de sneeuw die hem desoriënteert en zijn slechte geheugen. Als de lente begint moet het weer goed komen hoopt hij. Toch heeft hij een angstig voorgevoel. Hij probeert te begrijpen wat er met hem gebeurt en waar al zijn herinneringen blijven, maar het lukt hem niet. Hij betrapt zichzelf er ook op dat hij in zichzelf praat. Woorden die hij alleen vroeger op het werk gebruikte duiken ineens op in zijn gesprekken met Vera.
Zijn gedrag wordt vreemder, hij begint steeds meer te vergeten, zoals wat hij net gedaan heeft. Ook oude en nieuwe herinneringen haalt hij door elkaar. Zo heeft hij het bijvoorbeeld een paar keer over zijn vader de al een hele poos dood is en dan doet hij net alsof hij nog leeft. Af en toe denkt Maarten dat hij naar zijn werk moet, terwijl hij al lang met pensioen is.
Vera weet dat het zo niet langer meer kan gaan, ze haalt dokter Eardly erbij. Ook komt er een meisje (Phil) in huis wonen om Vera te helpen, want ze kan hem niet meer alleen laten. Hij is een gevaar voor zichzelf geworden. Maarten herkent nu steeds minder. Phil stelt zichzelf voor maar iedere keer is het alsof hij haar voor de eerste keer ziet. Hij herkent af en toe Vera ook niet eens meer. Het gaat zelfs zo ver dat hij zichzelf niet meer herkent! Hij ziet zichzelf op foto’s, maar weet niet wie die man is die hem aan kijkt.
Hij wordt door een ziekenwagen opgehaald en naar een kliniek gebracht. Zijn hoofd voelt leeg en groot, zonder herinneringen. Hij voelt zich alsof hij zo kan opstijgen. Zijn gedachten veranderen in flarden. Het boek eindigt met een mededeling die hij nog wel opvangt, al beseft hij niet dat die van Vera komt: zij vertelt hem dat de lente op het punt staat te beginnen.
Ervaringsverslag gericht op thema en motieven
De belangrijkste motieven uit het boek ‘Hersenschimmen’ zijn (snel toeslaande) dementie, depersonalisatie en de zin van het leven.
Snel toeslaande dementie. Dit boek is geschreven vanuit een ik perspectief. Je kijkt mee door de ogen van een (snel) dementerende man, Maarten Klein. Hij raakt de grip op de werkelijkheid kwijt en hij vervreemdt van zijn vrouw, waarmee hij al meer dan 50 jaar samenwoont. Snel toeslaande dementie is een vervelende ‘ziekte.’ Voor zover je het een ziekte kunt noemen, het is immers niet te genezen. Dementie staat ver van mij af, laat staan sneltoeslaande dementie. Ik merk het wel aan mijn opa’s en oma’s dat ze gewoon een dagje ouder worden, maar zo’n ‘absurd’ geval als Maarten Klein heb ik nooit meegemaakt, en hoop ik ook absoluut niet mee te maken. Ik heb zijn situatie als heel onwerkelijk ervaren. Ik heb nooit bedacht dat iemand zo snel kon dementeren; dat zoiets verschrikkelijks je kan gebeuren. Dat je een normaal en gewoon leven leid, je bent gelukkig en negen dagen later ben je opgenomen in een kliniek en weet je niet meer wie je vrouw is, of wie je zelf bent. Gewoon weg afschuwelijk.
Depersonalisatie. Maarten wordt door zijn dementie een heel ander persoon. Zijn leven vertoont geen samenhang meer en valt als brokstukken uiteen. Op een gegeven moment weet hij zelfs niet meer wie hij zelf is. Als hij in de spiegel kijkt, herkent hij zijn eigen spiegelbeeld niet meer en uiteindelijk ziet hij helemaal niets meer in de spiegel. Alle foto's waar hij op staat verbrandt hij, wat een teken is van depersonalisatie. Maarten noemt het verdwijnen van de taal en van zijn herinneringen ‘leeg raken.’ Hij heeft het gevoel dat het ‘overal lekt.’ En tenslotte herkent hij zijn vrouw Vera niet meer. Ook dit vind ik echt verschrikkelijk. Je zal maar in de schoenen van Vera staan, en je man gewoon verliezen. En het allerergst vind ik dan nog dat je er helemaal niks aan kunt doen. Dat je compleet machteloos staat. Het begrip depersonalisatie ervaar ik als een begrip dat ver van mij af staat. En tevens als een begrip dat ze maar beter niet hadden kunnen uitvinden.
Een fragment uit het boek waarin het dementieproces van Maarten herkend wordt door Vera: ‘ruim veertig jaar ben ik met hem getrouwd. En dan opeens dit. Meestal gaat zoiets langzaam, geleidelijk. Maar bij hem is het opeens begonnen. .... Ik kan soms zo woedend en opstandig worden als ik zie hoe hij naar mij kijkt als uit een andere wereld. En dan weer ben ik alleen maar droevig en wil ik hem begrijpen.’ Een ander fragment waarin Maarten Vera over hem hoort praten: ‘Als je jong bent zoals jij valt dat moeilijk te begrijpen. Maar mensen zoals wij leven van onze herinneringen. Als die er niet meer zijn, is er niets meer. Ik ben bang dat hij zijn hele leven aan het vergeten is. En alleen met die herinneringen leven terwijl hij ernaast zit... leeg.’ Ten slotte een fragment uit de slotfase van het boek, waarin Maarten filosofeert over de zin van het leven: ‘Is het leven terug? ... maar waar is zoiets gebleven? ... is er wel zoiets? ... of was gewoon alles inbeelding van het hoofd? Hersenschimmen?’ Ook de zin van het leven is een thema uit het boek ‘Hersenschimmen.’ Dat blijkt uit het stukje tekst van net. Hij vraagt zich af of er zoiets als leven was, of dat het gewoon een inbeelding van ons hoofd was. Hersenschimmen dus. Iedereen vraagt zich de zin van het leven wel eens af, ook ik dus. Dit thema staat dus al iets dichter bij mij. Maar zo extreem als Maarten heb ik er natuurlijk niet over nagedacht. Hij denkt dat er misschien helemaal geen leven is geweest, allemaal hersenschimmen. Dit stukje tekst kwam heel vreemd bij mij over. Het gaf me (voor heel even) een andere kijk op het leven. Ik dacht even na over wat Maarten net zei (dat er misschien helemaal geen leven is geweest) en gaat dan pas serieus nadenken of zoiets wel kan, of het serieus zo is. Maar dat idee verwierp ik al meteen: wij zijn er toch? Iedereen ziet elkaar en praat met elkaar, het kan dus moeilijk een inbeelding zijn die toevallig bij ieder mens hetzelfde is. En in je verbeelding zal je toch niet dood gaan? Nou, wij gáán dood…
Verwerkingsopdracht: recensies met elkaar vergelijken
Er is hier een klein probleempje opgetreden, want dit boek is geschreven in het jaar 1984. In dit jaar bestond het internet beslist nog niet! Recensies over dit boek zijn dus NIET te vinden op het net. Ik kan u verzekeren dat ik echt mijn uiterste best heb gedaan! Ter vervanging van ‘echte’ recensies heb ik een paar andere krantenartikelen gevonden, uit de schoolbibliotheek. Dit zijn oude artikelen (uit het jaar 1984 en 1986.) Het zijn geen echte recensies over het boek ‘Hersenschimmen’, maar het gaat wel over dit boek. Ik hoop dat u het niet al te erg zult vinden…
De schrijver van artikel 1 (Jaap Goedegebuurde) haalt mij werkelijk de woorden uit de mond. Hij heeft het over ‘een even knappe als aangrijpende roman’ en ‘hij schrijft het op zo’n herkenbare en overtuigende manier, dat hij ermee doordrong tot een lezerskring die zich gewoonlijk alleen voor Jan Wolkers en Toon Hermans interesseert.’ ‘Met Maarten Klein kon je je tenminste identificeren.’ Een knappe roman is het zeker, want je kruipt als het ware in Maarten Klein en beleeft zijn dementieproces. Knap werk. Aangrijpend is het absoluut ook. Nog nooit eerder heb ik zo’n soort roman gelezen, en nou las ik voor het eerst hoe zo’n dementie proces nou eigenlijk in elkaar zit. Wat je doormaakt. En dat is, kan ik je vertellen, zeer aangrijpend. De manier van schrijven is heel makkelijk en herkenbaar, wat meneer Goedegebuurde ook zegt. Taal is één van de tekenen van het dementie proces, hij verslechterd en je vergeet woorden met zijn betekenis. De zinnen in het boek worden dus steeds kleiner en makkelijker, omdat je in de gedachte van Maarten zelf zit. De manier van schrijven in tevens overtuigend, want je gelooft ECHT dat je in zijn gedachten zit. Als laatste heeft hij heeft over identificatie met Maarten Klein. Dit klopt helemaal, weer omdat je gewoon IN Maarten zelf zit.
De schrijver van het 2e artikel (H.J. Oolbekkink) schrijft dit over het boek: ‘dit is een ongemeen kundig vakman die zijn wereld beleeft in een strakke, afgeslepen taal waarin, ondanks de soberheid altijd dubbele lagen gevonden kunnen worden. Waarin, onderhuids, emoties schrijnen als schaafwonden.’ Ook met deze schrijver ben ik het absoluut eens. Als ik dit stukje ‘vertaal’ in mijn eigen woorden, staat er ongeveer dit: ‘geschreven in korte, heldere zinnen. Het is niet zomaar een simpel verhaal, en je kunt echt voelen wat hij bedoelt. Heel emotioneel dus.’ Ik was er al over uit dat dit boek geschreven is en korte, maar wel heldere zinnen, omdat je in het hoofd van Maarten zit. Het is absoluut geen simpel verhaal, je moet wel blijven nadenken. JE voelt ook echt wat hij bedoelt met zijn verhaal, en dat is juist het mooie uit dit boek, dat het zo emotioneel is.
De meningen van de twee schrijvers verschillen niet veel, allebei zijn ze enthousiast over het boek, en terecht vind ik. Ze merken allebei op, dat de manier van schrijven (de korte heldere zinnen) opvalt. Ze schenken ook allebei aandacht aan de emotionele waarde van het boek. Hoe moeilijk Maarten het heeft en hoe zielig het allemaal is.
Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen