Boekverslag : Renate Dorrestein - Ontaarde Moeders
De taal ervan is Nederlands en het aantal woorden bedraagt 3103 woorden.

Samenvatting
A
Verwachting en eerste reactie

Op vakantie in Italië had ik zoals zovaak niet genoeg boeken mee. Aangezien ik de boeken van mijn broertje te makkelijk vond en de boeken van mijn vertaald waren (die kon ik dus niet gebruiken voor mijn lijst) begon ik aan de boeken van mijn moeder. Het is maar goed dat mijn moeder Ontaarde moeders nog niet had gelezen, anders had ze waarschijnlijk gezegd dat het geen boek voor mij was. Er komen namelijk nogal wat schokkende gebeurtenissen in voor. Dat had ik wel verwacht van Renate Dorrenstein, die er toch om bekend staat dat ze een beetje provocerend feministisch schrijft. Ook staat zij er om bekend feministisch te schrijven, dus dit verwachtte ik ook terug te zien in het boek.
Zelf zou ik het boek nooit hebben uitgekozen, vanwege de titel Ontaarde moeders. Ik heb zelf niets met het moederschap en ik wil dus ook geen moeder worden. Als ik alleen naar de titel kijk dan zou ik denken dat het gaat over vrouwen met (probleem)kinderen waar ze zelf de dupe van zijn geworden. Ik had verwacht dat vooral de moeder aan het woord zou zijn die niet weet wat ze met haar kind aanmoet en met allerlei problemen van, met en door haar kind te maken krijgt. Oftewel een hoop gezeur waar ik geen zin in had. Maar bij gebrek aan boeken begon ik het boek toch maar te lezen en viel het me alles mee.


B
Beknopte samenvatting

In het eerste hoofdstuk verblijft Bonnie in het Hilton in Nairobi. Ze heeft haar echtgenoot en kind vlakna de geboorte van de dochter verlaten en is nu allen op reis door Afrika. In de lounge ontmoet ze een Duitser die van alles vraagt over haar jeugd. Ze denkt terug aan de tijd waarin ze vaderloos is opgevoed, doordat haar vader overleed toe ze acht jaar was. Nu groeit haar eigen dochter op zonder moeder. Ze denkt aan de ongewenste zwangerschap als gevolg van een verkrachting door haar ex. Ze vindt zichzelf een slechte ouder en heeft er geen spijt van dat ze de vader met het kind heeft achtergelaten.
Zwier is de vader van het kind en hij is werkzaam als archeoloog. Na jaren in het buitenland te hebben gewoond keert hij samen met zijn dochter Maryemma terug naar Nederland. Ze verblijven bij de zuster van Bonnie en diens man, Meijken en Gert, in Sibculo. Zwier moet hier onderzoeken doen bij een kloosterput. Hij krijgt ruzie met Gert, omdat hij denkt dat deze zich aan zijn dochter heeft vergrepen. Ze gaan een andere plaats zoeken om te overnachten. Meijken heeft niets van dit alles gemerkt. Zij leest op zolder de brieven van Bonnie die gericht zijn aan haar moeder. Meijken herinnert zich nog goed dat zij en haar moeder naar Duitsland gingen op familiebezoek. Ze komen terug met een ‘zusje’ voor Meijken. Meijken is echter zelf de moeder van het kind, een geheim dat zorgvuldig bewaard wordt, omdat moeder niet wilde dat iemand anders er achter kwam dat Meijken verkracht is.
Zwier en Maryemma hebben inmiddels onderdak gevonden in een vakantiehuisje. Ze proberen het gezellig te maken, maar de driftbuien van Zwier gooien roet in het eten.
De volgende dag is het kerstmis en is op het nieuws te horen dat een vrouw is vermoord vlakbij Sibculo. Meijken is bang dat het Bonnie betreft, zij zou namelijk naar Nederland komen om haar nieuwe boek te promoten. Gert moet naar de politie om het lijk te identificeren. Meijken loopt, zonder zich er bewust van te zijn, na 37 jaar naar buiten. Meijken was tijdens haar zwangerschap door haar moeder gewaarschuwd dat ze ‘binnen moest blijven tot dit achter de rug is’. Waarschijnlijk waren moeders bedoelingen dat niemand erachter zou komen dat Meijken zwanger was, maar Meijken vatte dit anders op. En nu ze dacht dat Bonnie was, was eindelijk alles voorbij. Na een rondgang door het hele dorp eindigt ze bij het bejaardentehuis, waar ze met haar 250 kilo bij haar moeder op schoot gaat zitten. Later blijkt dat moeder hieraan is overleden.
Bonnie denkt terug aan het geheim van vroeger. Zij weet niet wat dit geheim inhoudt, maar ze weet wel dat ze niet als haar ‘zuster’ wilt worden, die het leven aan zich voorbij laat gaan.
Zwier heeft beloofd aan Maryemma om te vragen of zij bij Gert en meijken mochten blijven eten en hij belt op. Bonnie neemt op, en zodra ze zich bewust zijn van de situatie vliegen de verwijten over en weer. Zwier wil de zorg van hun dochter aan Bonnie overlaten, maar zij belooft tegenover Maryemma alleen dat ze haar zal schrijven. Meijken is opgehaald door Gert en bij het zien van Bonnie vindt ze dat ze het geheim moet onthullen. Als echter onverwachts een vriendin binnenvalt, vertelt ze alleen dat ze op dieet gaat. Meijken wil haar huwelijk met Gert niet voortzetten.
Zwier en Maryemma ontmoeten een verkoopster uit de boekenwinkel, waar Zwier eerder het een en ander gekocht heeft. Zij nodigt hen uit om bij haar te komen eten en Zwier besluitaarzelend om op de uitnodiging in te gaan.

Analyse

Motieven:
· Schuld. Moeder geeft Meijken de schuld dat zij verkracht is en
bestempelt haar gelijk als slet. Zwier voelt zich schuldig dat hij zijn dochter niet goed opvoedt. Ook voelt hij zich schuldig na elke driftbui. Maryemma vraagt zich vaak af of het haar schuld is als haar vader een driftbui heeft.
· Mishandeling (geestelijke en lichamelijke). De verkrachting van Meijken is natuurlijk mishandeling, maar ook de wijze waarop haar moeder hiermee omgaat. Ze mishandelt ook zichzelf door 37 jaar binnen te blijven zitten en eigenlijk niets uit te voeren. Ze mishandelt ook anderen, namelijk haar man, die ze als loopjongen, als slaafje gebruikt en waar ze eigenlik helemaal niet van houdt (dit komt tot uiting als Meijken aan het eind van het verhaal beslist dat ze niet meer verder met Gert wil gaan). En ze mishandelt haar moeder onbewust, als ze op haar gaat zitten. Zwier mishandelt Maryemma zowel geestelijk als lichamelijk tijdens zijn driftbuien. Zwier en Gert krijgen een ruzie doordat zwier denkt dat Gert zijn docher seksueel mishandelt.
· Ontwrichte gezinsverhoudingen. Zowel Meijken als Bonnie groeien op zonder vader. De relatie tussen Meijken en haar man is van haar kant gezien geen liefdesrelatie, het lijkt hier ook geenszins op. Maryemma groeit op zonder moeder in steeds maar verschillende landen/gebieden en vaak in the middle of nowhere. Ze gaat hierdoor niet met leeftijdsgenootjes om. Ze heeft alleen haar vader en af en toe de studentes die met haar vader werken.



Personages:
· Zwier: is archeoloog, waardoor hij lang in het buitenland heeft gezeten. Hij keert samen met zijn dochtertje terug naar Nederland, die hij al negen jaar alleen opvoedt. Aan de ene kant ziet hij haar las een blok aan zijn been, aan de andere kant biedt zij toch een grote steun. Af en toe heeft hij driftbuien die hij op zijn dochter botviert. In de loop van het verhaal blijkt dat hij de zorgvoor zijn dochter over wil dragen aan Bonnie. Uiteindelijk blijft hij toch met Maryemma zitten.
· Maryemma: is het dochtertje van Bonnie en Zwier. Ze heeft bijna haar hele leven en het buitenland gewoond en als ze op elfjarige leeftijd in Nederland komt moet ze wennen aan de kou. Ze is eenzaam en onzeker. Ze houdt zich veel bezig met de vraag waarom ouders hun kinderen wegdoen. Ze heeft een fantasievriendje Victor Hugo, Zij is in haar leven min of meer verwaarloosd en is dan ook emotioneel niet helemaal in orde. Ze is de grote steun en toeverlaat van haar vader, maar blijft altijd bang dat ook hij haar zal verlaten. Daarom denkt ze nooit slecht over hem. Als ze beseft dat haar ouders nooit meer bij elkaar zullen komen, nadat ze haar moeder over de telefoon heeft gesproken, kan ze ook haar fantasie vriendje laten gaan.
· Bonnie Bentveld: is een succesvol biologisch schrijfster die vaak in het buitenland vertoeft. Ze heeft negen jaar geleden haar man en kinderen verlaten, omdat ze zichzelf niet geschikt vond om een kind te verzorgen. Het kind was overigens een ‘ongelukje’. Ze was slordig geweest met de pil en zowel zij als Zwier waren zeer ontzet toen ze het nieuws te horen kregen. Ze heeft er een hekel aan de gehoorzame dochter te spelen. Bonnie weet niet dat ze dochter is van Meijken.
· Meijken Balm: is op achttienjarige leeftijd verkracht en zwanger geraakt. Haar moeder vond dit een grote schande en wilde dat niemand erachter kwam. Meijken beviel in Duitsland van haar kind, zodat ze konden doen alsof het kind van haar moeder was. Sindsdien is ze niet meer buiten geweest en na 37 jaar heeft ze een gewicht van 250 kilo bereikt. Dan verlaat ze haar huis, verzoent ze zich met haar moeder en wil ze niet langer met Gert getrouwd zijn.
· Gert Balm: is de man met wie Meijken getrouwd is. Hij is een rustige man en runt een drogisterij. Hij wil het zijn ‘nichtje’ zoveel mogelijk naar de zin maken en bouwt zelfs een poppenhuis voor haar. Door de ruzie met haar vader zal zij het echter nooit krijgen en Meijken vindt het maar niets dat hij zich zo heeft uitgesloofd. Dit is de eerste keer dat hij zijn zelfbeheersing ten opzichte van Meijken verliest.


· Moeder Bentveld: is nu een oudere vrouw, die in een bejaardentehuis woont. De gebeurtenissen van vroeger heeft ze nooit kunnen verwerken. Ze blijft Bonnie en Meijken verwijten maken over wat ze ‘gedaan’ hebben. Ze vindt dat het Meijkens eigen schuld is dat ze verkracht is.

Perspectief en verteller:

Het eerste hoofdstuk, hoofdstuk 0: Van alle vrouwen, van alle tijden, is geschreven in het ikperspectief. De ikpersoon is Bonnie.
De volgende hoofdstukken zijn geschreven door de auctoriële verteller en het perspectief ligt bij de alwetende verteller, want je komt de gedachten van allerlei personages te weten.

Ruimte:

In het begin speelt het verhaal zich af in Nairobi, waar bonnie in een hotel verblijft. Vervolgens gaat het perspectief over naar het leven van Zwier en Maryemma, allereerst in Afrika en dan verhuist het verhaal met ze mee naar Sibculo in Nederland. Sibculo is de thuishaven van de familie Bentveld en wordt met name door Meijken, Bonnie en Zwier gezien als een plaats waar je niet je hele leven wilt wonen. Zwier wekt er aan een archeologisch project en vindt het kleine plaatsje ver beneden zijn stand. Meijken woont er haar hele leven en zit al 37 jaar binnen. Moeder Bentveld woont er ook nog in een verzorgingstehuis. De verkrachting van Meijken heeft ook plaatsgevonden in Sibculo. De familie Bentveld kan het drama niet vergeten, aangezien ze maar niet uit Sibculo kunnen komen. De plaatsen in Afrika waar Zwier werkte zijn tekenend voor de verwaarlozing van Maryemma. Het is natuurlijk een verkeerd milieu voor een kind om op te groeien, zo tussen de volwassenen en opgravingen en zonder zonder school en leeftijdsgenoten.

Stijl:

De zinsbouw in het boek is vrij kort en eenvoudig. Er zijn geen lange zinnen die onbegrijpbaar zijn, zonder ze drie keer te hebben gelezen. De gebruikte woorden zijn modern en alledaags. Het is goed te begrijpen en de stijl gaf dus geen problemen bij het lezen.



Thema:

Ontwrichtte moeder-dochter relaties. De moeder-dochter relatie tussen moeder Bentveld en Meijken is verknoeid doordat moeder Meijken niet steunde, maar haar juist de schuld gaf van de verkrachting. Er is geen sprake van een moeder-dochter relatie tussen Meijken en Bonnie, omdat met uitzondering van Meijken en moeder niemand weet dat Bonnie de dochter van Meijken is. De moeder-dochter relatie tussen Bonnie en Maryemma is ontwricht doordat Bonnie haar bij haar vader in de steek heeft gelaten.
Het hele verhaal is op de ontwrichte moeder-dochter relatie gebouwd, want als moeder Bentveld wel goed voor haar dochter had gezorgd, en meijken op haar beurt weer voor de hare, dan was het hele verhaal anders gelopen en was Maryemma misschien niet eens geboren of in ieder geval beter opgevoed.

Tijd:

Het verhaal wordt in een chronologische volgorde verteld, met zo nu en dan een flashback. Deze bestaat uit de herinnering van Bonnie of Meijken.
De gebeurtenissen spelen zich af in het begin van de jaren negentig. De verhaaltijd is ongeveer twee weken rond kerst.
Er is een belangrijke vertraging te vinden wanneer voor het eerst duidelijk wordt wat nou precies het grote geheim is dat in de familie Bentveld al jaren bestaat: Bonnie is de dochter van Meijken, die zwanger was geraakt door een verkrachting. De moeder van meijken voelde zich genoodzaakt te doen alsof Bonnie haar laatkomertje was. Ook het beeld dat Meijken van Bonnie heeft wordt hier helder. Een tweede belangrijke vertraging is te vinden als er een voorbeeld wordt gegeven van het onstuimige en agressieve karakter van Zwier, waar zijn dochter een blauw oog aan over houdt.


Titelverklaring:

De titel ontaarde moeders slaat op de persoonlijke situatie van de verhaalfiguren. De moeders in het verhaal (Moeder, Mejiken en Bonnie) wijken allen op de één of andere manier af van het gangbare idee van een moeder. De moeder van Meijken bezorgt haar dochter voor het hele leven een probleem, door haar niet te steunen tijdens haar zwangerschap en de periode daarna. Meijken vervult geen moederrol voor Bonnie, omdat het niet eens bekend is dat zij moeder en dochter zijn. Op haar beurt laat Bonnie haar dochter weer in de steek, omdat een kind niet in haar leven past.

C
Verwerkingsopdracht
B 10

Rob Schouten is van mening dat Ontaarde moeders over tragische moeders, amazones en opgezadelde vaders gaat en een heel scala aan vrouwen- en mannenrollen biedt, die bij elkaar een even prismatische als genuanceerde kijk op het man-vrouw-probleem geven, waar je niet gauw onwrikbare stellingnames en principes zult ontwaren. Ontaarde moeders is beduidend ernstiger en tegelijk ook aangrijpender dan de voorgaande boeken van de schrijfster. Wat Dorrestein haar lezers volgens Schouten in ieder geval laat weten is dat er niet zoiets als eenvoudige verklaringen of oplossingen zijn voor menselijke gedragingen en maatschappelijke of relationele problemen bestaan. Hij vindt de roman spiritueel, maar ook diepgravend.

De argumenten van Rob Schouten zijn niet direct te vinden in zijn recensie, je moet er even naar zoeken. De roman is ernstiger doordat de visies en gedragingen van hoofdpersonen heel wat gecompliceerder en veelzijdiger zijn. Hiervoor worden weer twee argumenten gegeven, namelijk: er is sprake van maar één persoon die eventueel als cliché dienst kan doen, namelijk Minnie. En de (visies en gedragingen van de) hoofdpersonen hebben zoveel facetten dat je na lezing van het boek maar besluit het oordeel op te schorten. Misschien is het ook wel daarom dat Schouten niet een heel duidelijk mening heeft.
Vervolgens worden de tragische dilemma’s en de man-vrouw-problemen aangetoond door middel van een aantal voorbeelden.
Als argument op: “Wat Dorrestein in ieder geval laat weten is dat er niet zoiets is als eenvoudige verklaringen en oplossingen voor menselijke gedragingen en maatschappelijke of relationele problemen bestaan”, zegt Schouten in de daaropvolgende zin: “Op indringende wijze legt ze woekerende motieven, eigenbelangen en onbeheersbare emoties bloot”. Ook wordt deze mening onderbouwd door het al eerder genoemde voorbeeld. Daarin staat dat Bonnie ondanks haar moedergevoelens toch het kind niet wilt opvoeden en dat Zwier ondanks zijn voornemens de voogdij van het kind Bonnie op te dwingen, toch het kind ‘houdt’. Dit geeft blijk van de ingewikkelde motieven voor menselijke gedragingen.
Rob Schouten maakt ook gebruik van emotivistische argumenten las hij zegt: “Meijken zelf weet haar geheim ook tot op de laatste pagina in te slikken, als de lezer al op het puntje van zijn stoel zit. Er zit op die manier, naast alle sociale en menselijke problematiek, aardig wat suspense in ‘Ontaarde moeders’.”

Er worden ook een aantal vernieuwingsargumenten gebruikt: “Na de min of meer fantastische en vaak hilarische vorige romans van Dorrestein (…) is ‘Ontaarde moeders’ beduidend ernstiger en tegelijk ook aangrijpender.”, “Hoewel ik in het begin van het boek vreesde dat Dorresteins jolige stijl (…) de overhand zou krijgen wordt het verhaal toch gaandeweg ernstiger en onontkoombaarder. Dorresteins gevoel voor intermenselijke misverstanden en tekorten lijkt bij iedere nieuwe roman scherper en intrigerender te worden.”

Aangezien ik nog nooit eerder een boek van Renate Dorrestein heb gelezen, kan ik geen mening vormen over de vernieuwende argumenten. Ik ben het er wel mee eens dat de hoofdpersonen en de sociale ontwikkelingen gecompliceerd en veelzijdig zijn, dit komt doordat er aan elke persoon wel wat scheelt, ze zijn ontaard. De spanning waar Rob Schouten over schrijft heb ik ook zeker gevoeld, als je er eindelijk achterkomt wat het geheim is, dan lijken alle stukjes op hun plaats te vallen. Er is echter wel sprake van een anti-climax; uiteindelijk vertelt Meijken het geheim niet aan Bonnie en blijft Maryemma gewoon bij haar vader.
Ik ben het er niet mee eens dat het verhaal zo ernstig en aangrijpend is. Dit komt in een kleine vorm wel voor, maar de gebeurtenissen zijn vrij onreëel waardoor je niet alles als hele waarheid aanneemt en waardoor het al een stuk minder aangrijpend is.

Eindoordeel en evaluatie

Mijn mening heb ik eigenlijk al gevormd bij de verwerkingsopdracht, die me hier dan ook mee geholpen heeft. Door het lezen van de beoordeling van iemand anders kom je op heel andere standpunten en motieven, waar je vervolgens zelf weer een mening over kunt vormen. Ik vond de verwerkingsopdracht vrij moeilijk, omdat het taalgebruik van Rob Schouten af en toe een beetje onbegrijpbaar was en ik moest heel erg zoeken naar zijn standpunten en de daarbij behorende meningen.
Ik vond het leuk dat het perspectief bij zoveel verschillende figuren lag, waardoor je over iedereen wat te weten kwam. Verder was ik nogal geschokt door de wijze waarop de verkrachting van Meijken uitgebreid beschreven werd. Je leeft mee in de herinneringen van Meijken en weet eerst dus ook niet wat er gaat gebeuren. Toch brengt dit veel spanning teweeg, evenals het gevolg van de verkrachting, het geheim. Ik vond het jammer dat er sprake is van een anti-climax, maar dat is toch ook weer tekenend voor de gebeurtenissen in een mensenleven; meestal loopt het met een sisser af. En toch is er wel sprake van veranderingen aan het einde; Meijken ‘leeft’ weer, haar moeder is dood en Zwier gaat een uitnodiging aan van een vrouw. Het is wat dat betreft een open einde: zal er een relatie ontstaan tussen de twee en hoe zal Gert reageren als Meijken hem vertelt dat ze niet verder met hem wilt gaan, zou hij een relatie met Minnie beginnen? Toch is het naar mijn mening een bevredigend einde, omdat alles goed af is gelopen.

Eveline Broekhuizen A5A
Andere boeken van deze auteur:

Home - Contact - Over - ZoekBoekverslag op uw site - Onze Boekverslagen - Boekverslag toevoegen